Во изминатата недела „360 степени” објави две стории во кои се проблематизираат повеќе аспекти од договорот за надзор над изградбата на делниците од коридорите 8 и 10-д, потпишан меѓу Јавното претпријатие за државни патишта и конзорциумот предводен од италијанска „ИРД инженеринг“. Сториите можете да ги прочитате и видите на линковите подолу
Директорот на Јавното претпријаите за државни патишта, Ејуп Рустеми, ја прифати поканата за интервју на отворените прашања (од моментот на снимањето на интервјуто дојдовме и до нови сознанија, па тие не се дел од интервјуто). Подолу се одговорите на директорот на ЈПДП на прашањата на „360 степени^, во видео и текстуална форма
360 степени: Господине Рустеми, го разгледувавме договорот меѓу Јавното претпријатие за државни патишта и конзорциумот предводен од „ИРД инженеринг“ во однос на надзорот над изградбата на деловите од коридорите 8 и 10-д од страна на „Бехтел и Енка“. Првото прашање што би го поставил е дека, на пример, главен надзорен инженер во тој договор, услугата за него чини 20 000 евра месечно. Надзорен инженер за животина средина, услугата чини 9 000 евра. Дали е ова нормален надомест за надзор во нашите локални услови?
Ејуп Рустеми: Прво, ви благодарам исклучително многу што сте издвоиле време за да зборуваме за овој договор кој е историски договор, за кој ние сме уверени дека на овој начин ќе преминеме од еден модел на црвен фидик во црвен модификуван фидик, бидејќи сите досегашни проекти се одолговлекуваа многу и ние сметаме дека на овој начин, со оваа нова метода со која ангажираме еден исклучителен конзорциум како што е „Бехтел и Енка“, ќе успееме да изградиме 110 километри во времетраење од четири години и седум месеци, и квалитет што тие го докажале. Овој процес траеше подолго време, почнувајќи од потпишувањето на меморандумот за соработка со конзорциумот „Бехтел и Енка“, потоа од донесувањето на посебниот закон за избор на стратешки партнер во кој се определени и детали за да го постигнеме договорот, прво за избор на консултант и надзор, па потоа да продолжиме со преговори и потпишување на договорот со „Бехтел и Енка“. Кога зборуваме за постапката за избор на надзорот и консултантот, јас како прв човек на Јавното претпријатие за државни патишта, заедно со комисијата која ја формираа за евалуација на еден ваков процес, можам да кажам дека имаме транспарентен процес, процес во кој се испочитувани сите законски норми, според Законот за јавни набавки, и според тоа, имавме две постапки, едната постапка, како што сте информирани вие и целата јавност, не беше успешна и требаше да ја укинеме таквата постапка, и потоа повторно објавивме постапка во која имавме три понуди, кои беа од три конзорциуми, за кои сте информирани и вие и јавноста, за понудите што ги имавме.
360 степени: Воопшто не го спориме, директоре, и договорот со „Бехтел и Енка“ и начинот на којшто се спроведе постапката за избор за надзор, само сакам сега да бидат подетални. Во партнерот што е избран, ова се сумите кои месечно ќе ги земаат конкретни позиции. Прашањето ми е дали е ова реален надомест или, ајде да карикирам, напумпани цени?
Ејуп Рустеми: Сега, јас сакам да кажам, кога станува збор за договорот и цените што сме ги прифатиле ние како разни понуди, бидејќи имавме три понуди, и ние, според евалуацијата на комисијата, донесовме одлука за избор на најповолната понуда во оваа постапка. И најповолната понуда во оваа постапка беше 22 милиони и 300 илјади евра. И кога го споредуваме изборот на цената на оваа понуда, јас сакам да дадам една илустрација со сите избори на надзор во останатите проекти. За да видиме дали оваа цена е највисока или најниска, јас би сакал да имаме и други проекти што се во Македонија и вредноста на надзорот во Македонија. Доколку ја земеме вредноста на надзорот во Македонија, на пример, за Кичево – Охрид, каде за надзорот плаќаме 17 милиони и 500 илјади евра. Или ако го земеме во проценти, врз основа на процентот на договорот за изградба што е 598 милиони евра, овој процент е некаде околу 2,93 отсто од вредноста на изградбата на патот. Ако го земеме надзорот што се вршел на патот Демир Капија – Смоквица, кој бил изграден автопат, таму, на пример, сме платиле 11 милиони евра за 216 милиони евра од договорот за изградба, што од вкупната вредност на договорот за изградба е 5,07 отсто. Доколку го земеме и другиот пат Миладиновци – Штип, колкава била вредноста за изградба и колкава била вредноста за надзор, јас ви кажувам дека вредноста за надзор во Миладиновци – Штип била од 177 милиони и 300 илјади евра изградба, шест милиони и 350 илјади евра беше надзорот. Или од вкупната вредност на изградбата е 3,58 отсто. Доколку го земеме Коридорот 8 и Коридорот 10, вредноста за надзор и изградбата на патот, имаме процент од 1,69 отсто. Значи, вредноста од 1 милијарда и 300 милиони добиени за договорот за изградба на Коридорот 8 и Коридорот 10-д, вредноста на надзорот е 22,3 милиони. Ова е 1,69 отсто и како вредност гледаме дека не е најголемата вредност. Јавна пракса е дека изборот на надзорот е некаде од три до четири отсто од вредноста, колку што чини изградбата на тој пат е надзор.
360 степени: Но, ќе се согласиме, во овој случај, вие прво го најмивте надзорот којшто требаше да договори цена со „Бехтел и Енка“. Со други зборови, не знаевте колку проценти ќе изнесува надзорот од вкупната изградба на автопатот. Затоа и ви ги поставувам овие прашања за деталите, еве уште едно. На пример, за услугите на инспектор на траса и објекти, услугата на којашто сте се согласила е да плаќате 5 500 евра месечно. И, еве, бидете искрен – дали е ова нормален надомест за позиција за човек за којшто е потребно само средно образование?
Ејуп Рустеми: Јас би рекол, вие како истражувачко новинарство, да ги погледнете и сите договори за изградба за надзор на сите патишта кои се изградени досега, бидејќи ова се цените за оваа бранша и толкави се пазарните цени. Доколку ги земете нив и ги истражите и надзорите во регионот, ќе видите кои се цените на главните набљудувачи и кои се набљудувачите на исплатите на сите тие што се инволвирани во овој проект. Ова е цена којашто ние сме ја добиле од една тендерска постапка. И оваа тендерска постапка била крајно транспарентна. Таму сме имале и повисоки и пониски цени. Затоа, таму имаме три понуди кои вие јавно можете да ги видите, кои биле тие три понуди.
360 степени: Проверивме и два други договори за надзор коишто сте ги потпишале како институција во последниве неколку години. Ќе ми дозволите да ви кажам неколку примери. Главен надзорен инженер на автопатот кон Блаце месено чини 2 900 евра. Истата позиција веќе на историскиот, да го наречам, Кичево – Охрид чини 11 000 евра месечно. Зошто, тогаш, плаќате некому сега 20 000 евра месечно за автопатите кои ги гради „Бетхел и Енка“, за надзорот зборувам, кога на други места се плаќало и помалку од 3 000 евра?
Ејуп Рустеми: Значи, кога се определува буџетот за изборот на еден надзор, буџетот е определен врз основа на одредени параметри и врз основа на светските пракси, така како што е определено и порано, како што реков јас, врз основа на параметрите кои ги имате за тоа колку може да чини проектот. И врз основа на тие параметри е определен и буџетот и еден таков буџет е предвиден и во Планот за јавни набавки и врз основа на тоа, доколку можете да ги видите двете постапки што сме ги имале ние, горе-долу ги имаме истите цени, горе-долу ги имаме истите понуди и тоа се понуди врз основа на кои, врз основа на постапката која била крајно транспарентна и врз основа на Законот за јавни набавки, се тие цени кои се понудени во оваа постапка за јавни набавки. И доколку ги погледнеме овие параметри, во однос на тоа колку чини надзорот во Македонија споредено со вредноста на изградбата, ви реков дека е три до четири отсто и ние сме добиле пониска цена од тоа што е светска пракса. И доколку сакате, како илустрација, јас, на пример, можам да ви ги дадам за тоа колку чини надзорот во Србија за изградба на 110 километри автопат, таму е од вкупната вредност некаде околу 2,1 отсто. Ако ја земеме Црна Гора, тоа е некаде околу 2,8 отсто и во поширокиот регион имате од 2 и нешто, до три или четири отсто.
360 степени: Јас ве разбирам дека цело време ја споредувате вредноста на автопатот со процентот, колку е надзорот од вредноста на тој автопат. Но овде ние се обидуваме внатре во деталите да го разбереме тоа, не само преку процентите. Па, пак би ве прашал – во договорот кој е објавен ги пишуваше и услугите на секоја поединечна позиција, вклучувајќи ги и на конкретни стручни лица. На пример, услугата на адвокатката Сузана Пековиќ во договорот пишува дека ќе биде 300 000 евра. Дали вие како институција знаете дали таа адвокатка ќе добие 300 000 евра за услугата? Или ќе добие 100 000 евра со посебен анекс, а останатите 200 остануваат, еве да речеме, чист ќар за тој што ја ангажирал нејзе. Или вас тоа не ве интересира?
Ејуп Рустеми: Сега, кога зборуваме за понудите што сме ги имале во оваа тендерска постапка, јас ќе зборувам и за нешто друго за да ѝ објаснам на јавноста, бидејќи сме слушнале и многу шпекулации во ова време. Јас ви зборувам дека оваа постапка за избор на надзорот беше составена од две компоненти. Првата компонента беше за консултант и за надзор на изградбата на Коридорот 8 и Коридорот 10-д. И овие две компоненти ја дале заедничката цена, таа цена што е 22 милиони и 300 илјади евра. Во рамките на ова ние сме побарале да имаме експерти за ваков договор, кои ќе водат преговори во име на Комитетот за преговори со „Бехтел и Енка“. И врз основа на овие компоненти, конзорциумите, кои ги имавме три конзорциуми, понудиле одредени цени врз основа на кои направиле нивна распределба во рамките на лицата кои ги понудиле за надзор и консултација. И имаме три понуди кои се: едната беше околу 25 милиони евра, едната беше 22 милиони и 300 илјади и другата беше приближно 20 милиони евра. И врз основа на овие цени, сите овие ги распределиле во договорите што ги имале во рамките на позицијата.
360 степени: Прашањето ми беше – дали проверувате на крај дали е реална таа вредност којашто ја плаќате во понудите, макар само и тие три понуди биле. Јас ве разбирам дека вие ќе ја изберете најдобрата од тие, но дали и при тој избор се плаќа премногу. Дали навлегувате во тоа прашање или не се однесува тоа на вас?
Ејуп Рустеми: Јас се трудам да ви објаснам нешто друго. Јас ви објаснувам дека светската пракса е дека цената на ангажманот на еден надзор што ќе се направи во еден проект, е како процент на вредноста за изградба на тој проект. И овој процент како светска пракса е три до четири отсто. Ние сме земале процент кој е 1,69 отсто, што е многу понизок во споредба со сите други вредности. Кога зборуваме за Кичево – Охрид, бидејќи таму за изградба на 57 километри пат, плаќаме 17 милиони и 500 илјади евра, а тука за изградба на 110 километри автопат плаќаме 22 милиони и 300 илјади евра. Сега, доколку ова не ни е јасно, тогаш не знам што да биде појасно. А тука гледаме и дали оваа цена беше реална цена или не беше реална цена.
360 степени: Мислам дека она што јавноста го перципира како, да кажам, сомнителен елемент е токму овој, висината на конкретните позиции. Па, дали би се согласиле дека ова е единствениот простор каде што потенцијално може да има некакво испумпување пари, односно да буџетирате една позиција по многу висока цена а потоа со анекс договор да го платите тој експерт неколкукратно пониско?
Ејуп Рустеми: Јас сакам да потенцирам уште еднаш, сакам да им објаснам на граѓаните уште еднаш. Вкупната вредност што ја плаќаме ние за надзорот и за консултантот, кој консултант за четири стручни лица кои ќе бидат активни во текот на целиот проект, до завршувањето на проектот и секогаш кога ќе имаме потреба од нивна помош, тие ќе бидат активни и можат да дојдат да објаснат во однос на договорот и врз основа на вредноста на надзорот и проектот кој го градиме, кој е историски проект и уверени сме дека овој проект треба да се реализира и ќе се реализира на време, за четири години и седум месеци. Јас ви велам, со полна одговорност, дека овие цени што ги плаќаме за надзор, споредувајќи ги сите надзори кои ги имаме во државата, во регионот, сме во рамките и поевтино отколку што се реалните цени за надзор.
360 степени: Се согласувам со вас дека проектот е од историска важност и баш во тој контекст би ве прашал – зошто надзорот кој се најавуваше како светски, на крај испадна дека над 90 – 95 отсто од експертите се всушност од земјава и евентуално нешто од регионот? И дека, всушност, најголемиот дел од работата а со тоа и парите ќе поминат низ една домашна компанија којашто доби лиценца за надзор буквално во период додека веќе беше распишан огласот. Зборувам за фирмата „Електра солушнс“, која побарала А лиценца на 27 септември, а ја добила на 3 октомври, малтене пред затворање на огласот? Како се чувствувате вие што овој историски проект, да речеме, главната палка за надзорот ќе биде кај фирма која нема апсолутно никакво претходно искуство во оваа дејност?
Ејуп Рустеми: Кога зборуваме за конзорциумот што е избран како најповолна понуда и за која сме го извршиле потпишувањето на овој договор, јас треба да ја известам јавноста дека лидер на овој конзорциум и ние сме склучиле договор со познатата италијанска компанија која е „ИРД инженеринг“ од Италија. И таа е лидер на овој конзорциум. Италијанската компанија како лидер на овој конзорциум, самата италијанска компанија, сме го потпишале договорот и истовремено италијанската компанија, одговорноста на италијанската компанија ја доставила банкарската гаранција за квалитативната работа што ќе ја извршува.
360 степени: Апсолутно, но тие учествуваат со само неколку експерти и тоа локални, од Македонија.
Ејуп Рустеми: Само да објаснам, само за да и објаснам на јавноста. Италијанската компанија направила конзорциум во кој во свои рамки ги вклучила компанијата „Ептиса“ и компанијата „Еуро консалтинг“ и компанијата „Електра солушнс“. Врз основа на законот…
360 степени: Точно, но низ „Ептиса“ минуваат само 400 000 евра од договорат.
Ејуп Рустеми: Врз основа на Законот за јавни набавки во моментот на отворање на постапката сме ги разгледале сите услови кои се побарани врз основа на законот и врз основа на подзаконските акти. Затоа, во јавноста имаше и многу шпекулации. Јас би упатил еден јавен апел до сите тие кои имаат индикација во овој процес кој е крајно транспарентен и врз основа на законот, да ги поднесат до сите релевантни институции. Јас би ги повикал, јавно, сите релевантни институции – заводот за ревизија, антикорупциската комисија, јавното обвинителство, нека дојдат нека ја разгледаат целата наведена документација и јас ви гарантирам на сите дека оваа постапка била крајно транспарентна и била врз основа на Законот за јавни набавки и во овој случај сакам да им се заблагодарам на сите вработени во Јавното претпријатие кои дале исклучителен придонес за еден ваков транспарентен процес.
360 степени: Од договорот кој транспарентно го објавивте, ги има профилите на сите експерти кои учествуваат во овој проект. Ако се анализира повнимателно ќе се види на пример, дека експертите на „Електра солушнс“ се вработени на 20 октомври кај нив 2022 година. Со оглед на тоа дека првиот рок за истек на поднесување на понуда беше на 17 октомври а ви го продолживте за една недела до 25 октомври, би ве прашал – дали го продолживте овој рок Електра да вработи доволно луѓе и да поднесе понуда?
Ејуп Рустеми: Кога зборуваме за одложување на рокот за кој јас можам да кажам и вие можете да го видите самите, дека сите документации и барања се направени за одложување на рокот на отворање на тендерот, се дојдени од сите оператори кои биле вклучени, заинтересирани, затоа што ние не сме знаеле кој ќе биде победник. И побарано е од повеќе оператори. Тие побарале рок, две, три или четири недели да го продолжиме рокот за поднесување понуда. Ние, комисијата, кога сме ги анализирале сите барање за одложување на рокот, сме го продолжиле само седум дена бидејќи такви беа барањата. Бидејќи се меѓународни компании, целата документација требало да ја преведат на македонски јазик, бидејќи според Законот за јавни набавки, целиот материјал требало да се преведе на македонски јазик. И ние, за да не влијаеме, да имаме помалку конкуренција во оваа тендерска постапка, го продолживме за една недела посакувајќи да имаме повеќе конкуренција како што имавме три сериозни понуди.
360 степени: И во првиот конзорциум којшто победи имаше една компанија којашто е во семејно многу блиска врска со „Електра солушнс“, станува збор за Институт за патишта. Во вториот, пак, победи „Електра солушнс“, нели тоа се фирми на двајца браќа. Сигурно ли е дека е само коинциденција?
Ејуп Рустеми: Никогаш не не интересирала компанијата, ние секогаш гледаме во тендерската постапка, дали компаниите ги исполнуваат барањата, наведената документација врз основа на законската постапка која е отворена. И врз основа на тоа, ние никогаш не бараме, бидејќи законот не ни бара такво нешто, така што ние не сме таква истражувачка институција во однос на тоа кој е акционер и кој стои зад таа компанија. За нас е важно таа компанија да има лиценца за градење од категоријата А, тоа што сме го барале, за нас е важно сите финансиски показатели на таа компанија кои се побарани, за нас е важно тие компании да не бидат на црни листи и да немаат забрана за вршење на таа задача што ние ја бараме и кога ќе ги видиме сите овие работи, тогаш одлучуваме врз основа на документацијата што ја имаме и комисијата ја евалуира таа документација која е одредена постапка.
360 степени: Зошто ги сменивте условите помеѓу првиот и вториот тендер? Односни, дел од нив, еве ја исклучивте Хрватска како земја од која може референтен сработен проект. Потоа, го намаливме прагот на големината на проекти кои мора да се стават во портфолиото за да може една фирма да се квалификува за тендерот и некои други услови. Зошто ги сменивте условите?
Ејуп Рустеми: Секогаш кога сме ги погледнале по завршувањето на првата постапка, во која имавме и поништување на постапката, ние се консултиравме и со многу одредени експерти, било со Градежниот факултет и со сите останати експерти од регионот и советниците кои ги имаме било преку Европската банка или Светската банка, направивме разни анализи и единствената цел беше овој тендер да биде поотворен, во овој тендер да имаат можност да конкурираат повеќе компании и врз основа на Законот за јавни набавки ние сакавме да имаме една можност да биде поотворен, да има повеќе понуди и доколку ја видиме првата постапка, кога имавме две понуди, во втората постапка имавме три понуди. Затоа, целта беше да имаме можност да ја отвориме повеќе можноста, ја отворивме повеќе можноста. Исто така, и во постапката врз основа на Законот за јавни набавки, кога имаме разни прашања од операторите кои се заинтересирани да учествуваат во одреден постапка, ние, Комисијата, ги зема, ги анализира сите такви прашања, ги оценува нивните аргументи и секогаш целта беше да биде поотворен, да има можност за поголема конкуренција во оваа постапка и ова е направено врз основа на рамките, врз основа на Законот за јавни набавки и е утврдено дека имаме три одредени постапки кои беа во овој тендер.
360 степени: Дали е точно дека во изминативе месеци си заминал раководителот на секторот за јавни набавки од кај вас, по спроведувањето на овој тендер?
Ејуп Рустеми: Јас можам да кажам дека раководителот за јавни набавки заминал од јавното претпријатие, а тој бил главниот раководител на секторот за јавни набавки. Комисијата беше, членовите се јавни, кои биле и во одредената постапка, по целосното завршување на одреден постапка за избор на оваа постапка, тој самиот побарал да замине на некоја друга работа.
360 степени: Ви благодарам за времето господине Рустеми.
Ејуп Рустеми: Ви благодарам и вам.