Под изговор дека регулативата се усогласува со препораките од ОБСЕ/ОДИХР, Собранието се собра на итна седница, само еден ден по кавгите околу оставките и предлогот за разрешување на министерот за здравство, и со двотретинско мнозинство гласови беа донесени измените на Изборниот законик, и покрај препораките на меѓународната набљудувачка мисија – најкусиот рок за промена на изборните правила да биде шест месеци пред избори
Државата изборна комисија денеска, по брза постапка, го ревидираше Роковникот за спроведување на дејствијата за тековниот изборен процес, откако шефот на државата Стево Пендаровски, експресно, го потпиша Указот за прогласување на измените на Изборниот законик што, пак, Собранието ги донесе вчера, сосема ненајавено и неочекувано – на итна седница, со политички консензус и по скратена постапка.
Под изговор дека регулативата се усогласува со препораките од ОБСЕ/ОДИХР, Собранието се собра на итна седница, која ја побараа пратеници од речиси сите политички партии, само еден ден по кавгите околу оставките и предлогот за разрешување на министерот и заменик-министерот за здравство, и со двотретинско мнозинство гласови беа донесени измените на Изборниот законик, и покрај препораките на меѓународната набљудувачка мисија – најкусиот рок за промена на изборните правила да биде шест месеци пред избори.
Иако од последниот изборен циклус во земјава (парламентарните избори на 15 јули 2020 година) поминаа 14 месеци, политичките партии се досега не постигнаа консензус за имплементација на препораките на ОБСЕ/ОДИХР, кои, пак, сега се посочуваат како аргументација за тоа што Изборниот законик се менува по повеќе од еден месец од распишувањето на изборите (на 7 август) и на 12 дена пред почетокот на кампањата за новите (локални) избори, а откако се доставени кандидатските листи за советници и за градоначалници на 80 општини и градот Скопје.
Во меѓувреме, единствено имаше обид да се зголеми прагот за собирање потписи за поддршка на независните кандидатури на два проценти од запишаните гласачи во одредена општина, како предлог што, исто така, со консензус меѓу најголемите партии беше доставен во парламентот, ама беше повлечен под притисок на јавноста и како спротивен на препораките на ОБСЕ/ОДИХР – за праг од најмногу еден отсто. Тогаш и претседателот Пендаровски најави можно вето доколку овој предлог биде усвоен во Собранието, за сега, за само еден ден, да ги потпише експресно донесените измени на Избраниот законик, со кои засега не се предвидени промени во делот на собирањето потписи.
Образложението од кабинетот на Пендаровски за „визата“ за Изборниот законик е дека сите парламентарни партии ги поддржале предложените измени и дека тие биле со цел усогласување со препораките на ОБСЕ/ОДИХР.
Два гласа „воздржано“ и еден „против“
Сепак, не гласаа претставници на сите партии за предложените измени. Листингот од гласањето покажува дека еден пратеник се изјаснил „против“, додека двајца биле ,,воздржани”. Станува збор за пратеници од парламентарното мнозинство.
„Против“ гласал единствено Павле Трајанов од Демократскиот сојуз, кој, иако и на овие избори настапува во коалиција со СДСМ, образложи и од собраниската говорница дека предложените измени не се во согласност со препораките на ОБСЕ/ОДИХР, туку, според него, се дискриминирачки за помалите партии и независните кандидати, односно ги фаворизираат четирите најголеми политички партии.
Во изјава за „360 степени“, Трајанов посебно посочува на измените во делот на платеното политичко рекламирање. Како пример наведува дека, ако еден радиодифузер на еден час програма има право на девет и пол минути платено политичко рекламирање за изборите, тогаш осум минути би ги поделиле меѓу себе четирите најголеми партии од власта и од опозицијата (СДСМ и ДУИ и ВМРО-ДПМНЕ и Алијанса за Албанците), додека преостанатата една и пол минута би била за сите други партии и независни листи.
„За сите учесници на изборите треба да има еднакви услови за натпревар. Тоа е и препорака на ОБСЕ/ОДИХР, а не да се фаворизираат едни учесници, а другите да не може да дојдат до израз. Да речеме дека мене сега ми одговара ваква ситуација затоа што сум во коалиција со СДСМ, ама утре да сакам да одам сам на избори би немал шанса за рамноправен натпревар“,
ни изјави Трајанов, посочувајќи и дека измените се донесени среден изборен циклус, што е преседан и дека во иднина треба да се донесат измени кои ќе спречат толку многу пари од државата да одат за финансирање на политичките партии и кампањи.
Освен Трајанов, во широкиот консензус за донесување на измените во Изборниот законик не учествувале и пратениците Мирослав Јовановиќ од Српската странка и Иљас Бејџан од Демократската партија на Турците.
Реакција
Од иницијативата „Зелен хуман град“, која има своја советничка листа и кандидатка за градоначалничка на Скопје, денеска напразно апелираа до Пендаровски да не ги потпишува измените на Изборниот законик. Овој пат, велат од иницијативата, праговите за потписи за независни листи не се предмет на измените, но, се предвидува можност за повлекување на кандидатските листи по нивно потврдување од ДИК.
„Се воведува нов став во член 67, со образложение дека им се овозможува на сите партии или подносители на независни листи да можат да ги повлечат листите во рок од 48 часа од нивното потврдување во изборните органи…’. Внесувањето на ваква измена во членот 67 го прави законот контрадикторен сам на себе! Впрочем, за секоја кандидатура е неопходна писмена согласност од кандидатот, која е неотповиклива. Како тогаш може листите да бидат повлечени, кога кандидатите дале неотповикливи изјави? Со која цел е предложена ваквата измена на Изборниот законик“,
велат од „Зелен хуман град“.
Исто така, прашуваат дали оваа измена решава постоечки проблем, или овозможува „златни 48 часа“ за притисок врз политичките партии и независните листи за нивно повлекување, во очи на изборите?
Кои се клучните препораки на ОБСЕ/ОДИХР по ланските избори
Во Извештајот на ОБСЕ/ОДИХР за ланските парламентарни избори во земјава, објавен лани во октомври, се наведени неколку клучни препораки за подобрување на изборниот систем во земјава, од кои добар дел не се земени предвид во сегашните законски измени:
- Преглед и ревизија на Изборниот законик – во јавна постапка, по широка, инклузивна и навремена консултација, со цел да се обезбеди усогласување со другите релевантни закони и усогласеност со обврските на ОБСЕ и меѓународните стандарди
- Воспоставување постојан состав и мандат за Државната изборна комисија и обезбедување јасни и транспарентни процедури за именување на нејзините членови
- Појаснување и консолидирање на законските упатства за постапките за регистрација на гласачите, за да одговараат на функционалноста на централниот регистар на население
- Обезбедување на Државната комисија за спречување корупција и на Државниот завод за ревизија со соодветни човечки и финансиски ресурси за ефективно извршување на нивните мандати во текот на изборниот период
- Преиспитување на прописите за платени политички реклами во медиумите, со цел да се овозможи непречен пристап до медиумите без дискриминација
- Спроведување реформи за унапредување на политичката независност на јавниот радиодифузер, вклучително и намалување на нејзината зависност од државниот буџет и промена на постапката за избор и именување на членовите на Програмскиот совет
- Елиминирање на непотребните ограничувања за правото за поднесување изборни жалби, со цел да се обезбедат ефективни правни лекови.