Западен Балкан силно верува дека ковид-19 е резултат на светски заговор. Дури 75 отсто од испитаниците во телефонското и онлајн истражување на БИЕПАГ (Советодавна група за јавна политика Балканот во Европа) кажале дека веруваат во една или неколку од шесте теории на заговор поврзани со пандемијата – дека кинеската влада го созадала вирусот, дека фармацевтската индустрија е одговорна, дека постои врска меѓу 5Г технологијата и ковид-19, дека армијата на САД го развила вирусот, дека Бил Гејтс сака да ги „чипува“ луѓето преку вакцинирање против вирусот, дека ковид-19 „побегнал“ од кинеска лабораторија. За разлика од регионот, во земјите од ЕУ, само една четвртина од населението верува дека стои заговор зад појавата на коронавирусот.
Зошто Балканот е толку уверен дека ковид-19 е резултат на заговор – ја прашавме Тена Прелец, истражувач од Универизтетот во Оксфорд, член на БИЕПАГ и еден од авторите на истражувањето.
„Нашето истражување покажа дека ниту степенот на образование, ниту поделбата на населението на урбано и рурално, ниту возраста не влијаат значително врз подложноста на теории на заговор. Некои такви теории, всушност се популарни меѓу образуваните граѓани. Затоа сметам дека треба да ја отрфлриме таа теорија за `необразовани и малоумни Балканци` зашто тоа не е вистина. За тоа каде лежи одговорноста, можеме да нагаѓаме, но јас би кажала дека сигурно голем дел од одговорноста е кај вас – медиумите. На пример, мојот колега Флоријан Бибер пред некој ден гостуваше во една ТВ дебата на албанска телевизија каде ја презентираше оваа студија. Во емисијата дебатираше со една госпоѓа, докторка психијатар, која тврдеше дека короната всушност не е е вирус, туку дека е некаква слуз, дека вакцината однапред била подготвена и дека се било вештачки создадено. Ако имате ситуации во кои медиумите им даваат простор на такви поборници на теории на заговор, тогаш така ги легитимираат. Според овој пример, всушност и не е чудно што според нашето истражување Албанија е прва меѓу земјите во однос на верувањето во теории на заговор“,
вели Тена Прелец.
Каква е врската меѓу теориите на заговор и отпорот за вакцинирање од ковид-19 на Балканот?
„Постои јасна корелација меѓу оние кои веруваат во теории на заговор и оние кои не сакаат да се вакцинираат. Бројот на луѓе кои одбиваат вакцинирање од оние кои веруваат во барем една теорија на заговор изнесува околу 80 отсто. Додека пак, тој процент меѓу оние кои не веруваат во ниту една теорија на заговор изнесува 5,5. Интересна е таа увереност во светски заговори зашто, според нашето истражување, донекаде постои извесна геополитичка поделба – кои теории на заговор преферира одредено општество. На пример, евроскептиците се повеќе подложни на теории на заговор отколку оние кои сакаат зачленување во ЕУ. Во бројки, 61 отсто од евроскептиците е подложно на теории на заговор, додека 49 отсто од еурофилите ги отфрла ваквите теории“,
вели Прелец.
Зошто, според истражувањето, во Северна Македонија има огромен отпор против вакцините и зошто нејзините граѓани се толку склони на теории на заговор?
„Она што го забележавме и во Македонија и во другите земји од регионот е дека помалите етнички заедници се повеќе подложни на теории на заговор, отколку мнозинството во тие земји. Во Македонија, албанската заедница е повеќе подложна отколку мнозинството етнички Македонци. Ова е поизразено во Косово каде дури 94 отсто од косовските Срби верува дека фармацевтската индустрија ја создала пандемијата на коронавирусот. Што тоа може да ни каже? Работата не е во тоа дека некои граѓани се помалку образовани или помалку интелигентни, туку тоа може да ни укаже на односот на доверба меѓу граѓаните и институциите. Значи, постои можност овие помали етнички заедници да се чувствуваат обесправени и манифестираат отсуство на доверба кон авторитетите што доведува до тоа полесно да веруваат во идеи за некакви системски манипулации против нив“,
смета Прелец.
Заклучокот од истражувањето на БИЕПАГ е дека теориите на заговор, освен што го подриваат системот на јавно здравје, ја подриваат и довербата во државата со што се загрозува ефикасната борба против пандемијата.