Сеопфатниот пристап со повеќе поединечни, а сепак меѓусебно поврзани проекти во сливот на реката Брегалница ги дава првите резултати во заштитата на животната средина
Со новата пречистителна станица Кочани не само што ги преработува отпадните води туку се обидува да го реши и проблемот со палењето на оризовата слама
Чадот од нивите во Кочанско значи една работа. Земјоделците го ожнеале оризот, па ја палат сламата бидејќи не знаат што да прават со неа.
„Сега, во последно време, нема стока, не се чува, ретко, сламата така останува низ полето. Кибритчето и се пали“,
вели Стојче Давидов, земјоделец од с. Мојанци, Кочани.
А, чадот е директна закана за животинскиот свет.
„Катастрофа, ќумур, облаци… Тоа кога ќе почне да гори, оганот за еден саат може да отиде во Теранци (соседното село). Опасна работа е тоа. Нема ниту животно да остане. Ниту жапче не останува. Имаше фазани едно време, птици – сѐ бега“,
додава Давидов.
Воздухот и почвата не се единствените под закана во Источниот регион. Водата во најголемата лева притока на Вардар, Брегалница, често „менува боја“.
„Едно време беше де црвена де црна, разни бои имаше и ѝ мирисаше на стоката и не се пиеше“,
раскажува Слободан Виневски, сточар од с. Мачево, Берово.
„Тоа е еден голем проблем за којшто сериозно треба да се размисли, бидејќи сме сведоци дека животинскиот свет сѐ помалку го има“,
вели Димитар Димитров, претседател на здружението „Кочански рибар“.
„Сите комунални отпадни води и сите оние индустриски води се влеваат во Брегалница. Од друга страна, земјоделството е доста развиено во овој регион. Интензивно се користат пестициди во земјоделството“,
објаснува Деспина Китанова од „Македонско еколошко друштво“.
А, навиката да се користат премногу хемикалии е типична и за нивите и за планините. Промена бараат дури и пчеларите.
„Насекаде се претерува со примената на пестициди и со хемикалии со некој страв, фармерите произведуваат производи со цел да добијат поголема количина, плашејќи се за тоа, и неконтролирано ставаат одредени неоргански средства кои штетно влијаат на човекот“,
смета Ванчо Кировски од здружението на пчелари „Меден исток“.
Земјата, водата и воздухот во Берово, Пехчево, Делчево, Македонска Каменица, Виница, Кочани и Штип не можат да издржат уште многу долго под притисокот на загадувањето. Но, има светло на крајот на тунелот.
ЕДНО РЕШЕНИЕ ЗА ДВА ЕКОЛОШКИ ПРОБЛЕМА
Во Кочани од неодамна отпадната вода од канализациската мрежа не се влева директно во Брегалница. Во близина на кочанско Мојанци повеќе од една година функционира станицата за пречистување отпадни води.
Нејзината изградба заедно со зајакнувањето на капацитетите на кочанското комунално претпријатие чинеше околу 23 милиони швајцарски франци, од кои 21 милион се донација од швајцарската влада.
„Првпат во нашата земја е изградена пречистителна станица во која основните услови се да се направи станица која ќе прави минимална потрошувачка на енергија и притоа ќе се користат сите расположливи обновливи извори на енергија“,
вели Кристина Стојанова, одговорен инженер на пречистителната станица во Кочани.
По филтрирањето на отпадната вода, останува биолошки отпад или мил од кој се произведува биогас, кој се складира во оваа „топка“. Од милот се произведува и компост – квалитетно земјоделско ѓубриво. На компостот овде му се додава уште една состојка – оризова слама.
Стојче Давидов и Ангел Ангелов се земјоделци од Кoчанско кои наместо да ја палат, сламата ја носат во пречистителната станица. За возврат ќе добијат компост, кој потоа може да го користат за ѓубрење на посевите.
„Би препорачал да не ја палат сламата, да почекаат малку, еве, можеби и други машини ќе дојдат, да ја избалираат сламата, да ја товарат, да ја донесат во станицата, а потоа нека си земат ѓубриво колку им треба или колку им следува“,
апелира Стојче Давидов, земјоделец од с. Мојанци, Кочани.
Велат дека со палењето на сламата земјоделците си наштетуваат самите себеси зашто ги уништуваат микроорганизмите од површинскиот слој на почвата. Така се намалува плодноста, а со тоа и приносите.
„Штом се избалира, површината е спремна за пролетно орање, за обработка. Предноста во собирањето слама е што не се пали, затоа што така се уништува почвата за следните посеви“,
објаснува Ангел Ангелов, земјоделец од с. Горни Подлог, Кочани.
Квалитетот на произведениот компост е испитан во акредитирани лаборатории и тој ги задоволува стандардите.
„Во тек е регистрација на компостот, односно запишување на компостот во регистарот на природни ѓубрива во Република Северна Македонија и се очекува дека тој ќе биде достапен за употреба веќе од следната сеидба“,
додава Стојанова.
Покрај компост и биогас се произведува и струја. Пречистителната станица има своја фотонапонска централа. Со помош на сончевата светлина се произведува 70 проценти од електричната енергија потребна за функционирање на станицата.
На крајот пречистената вода се испушта во Оризарска Река која се влева во Брегалница.
СЕ ВРАЌА ИСЧЕЗНАТИОТ ЖИВ СВЕТ ВО БРЕГАЛНИЦА
Некаде на средината од своите 225 километри, на излезот на Кочанската Котлина, Брегалница се среќава со оризовите полиња. Неколкупати во годината на тоа место доаѓа биологот Деспина Китанова за да го истражува живиот свет во реката. Користи специјална опрема за да извлече дел од речните животинки. Фасцинантно е што сè живее во водата, а е невидливо за лаиците.
„Оваа година, точно на оваа локација, регистриравме два вида вилински коњчиња коишто не се сретнуваа во овој дел од речното корито и уште два вида риби. Тоа се црната мрена и вардарската штипалка, кои исто така беа забележани во добри популации, односно јата од млади единки коишто го населиле овој дел од реката, веројатно поради подобрената состојба со квалитетот на водата“,
вели Деспина Китанова од „Македонско еколошко друштво“.
Таа вели дека овие видови се појавиле во овој дел на Брегалница првпат по седум-осум години.
„Сето ова претпоставуваме дека се должи на изградбата на станицата за пречистување на комуналните води од градот Кочани. Таа е во функција веќе година, година и пол“.
додава таа.
Китанова успеа да улови вардарска штипалка. Но, бидејќи ретко се среќава, реши да ја врати во водата. Во нејзините епрувети останаа една жаба, три вида риби, четири вида вилински коњчиња, неколку ракчиња и водна скорпија.
Позитивните промени по течението на Брегалница ги забележуваат и рибарите.
„Со оглед на тоа што самата чистина на водата од претходно и сега може да се воочи дека водата во последно време е побистра и нема толку реа како претходно што ја имаше реката“,
ни кажа Александар Зафиров, член на здружението „Кочански рибар“ .
Но, сметаат дека индустријата и натаму останува главен загадувач, особено фабриките што немаат пречистителни станици.
„Најголемиот проблем е во тоа што сета риба што влегува во сите тие помали места, како притока или мала рекичка, тие знаат таму да се мрестат. Сите тие потенцијални загадувачи што ги имаме, за жал, таа нечиста вода влегува баш во тие мали делови на води и канали. Целата оваа убавина којашто е со пречистителната станица треба да биде во еден заеднички пакет за Брегалница да биде тоа што треба да биде“,
апелира Димитар Димитров, претседател на здружение „Кочански рибар“ .
Пречистителната станица има капацитет поголем од потребите на Кочани и околните населени места. Затоа кочанската локална самоуправа планира да ја направи регионална и на неа да се приклучи и соседна Виница со селата.
„Не само од Кочани што тече чиста вода, туку и до Кочани ќе протекува, односно ќе доаѓа пречистена вода по реката Брегалница. Од друга страна, целото функционирање на пречистителната станица ќе биде поевтино бидејќи целиот тој систем ќе се амортизира, односно трошокот ќе биде поделен на двете општини по еквивалент жители, секако дека формула ќе биде изнајдена“,
уверува градоначалникот на Општина Кочани, Николчо Илијев.
„Мислам дека како станица тотално ќе биде одржлива после тој период. Сега во моментов се фактурира на самите граѓани, имаат зголемени сметки во тој дел, меѓутоа доколку целокупно се заокружи проектот мислам дека таа сума ќе биде намалена, нема да биде исклучена, туку ќе биде намалена и ќе биде нешто незначително за крајниот корисник којшто ќе ја добива како услуга која се нуди од јавното комунално претпријатие“,
смета Андреј Киров, директор на КЈП „Водовод“ – Кочани.
И ВО БЕРОВО СЕ ПРАВИ КОМПОСТ ОД ОТПАДНИТЕ ВОДИ
Активностите за заштита на брегалничкиот слив не се од вчера. Во Берово, првата општина по течението на Брегалница, веќе една деценија функционира пречистителна станица, исто така швајцарска донација. Лоцирана е во селото Мачево.
„Пречистената вода се испушта во реката Брегалница пречистена до степен да одговара на квалитетот на водата во реката Брегалница на местото на испуштање“,
тврди Јасминка Коколанска, стручен соработник во ЈПКР „Услуга“ – Берово.
Од биолошкиот отпад – милот, и овде се произведува компост, но на малку поинаков начин.
„Овој мил се одлага во полиња со трска. Во овие полиња милот созрева најмалку седум години. Периодот во кој функционира станицата е веќе 10 години и ние моментално имаме созреан мил во компост“,
објаснува Коколанска.
Пред две години оваа пречистителна станица стана регионална бидејќи на неа се приклучи и Општина Пехчево.
Во атарот на Мачево, кое е на половина пат меѓу Берово и Пехчево, го сретнавме Слободан Виневски, сточар од дете, кој овците ги напасува покрај Брегалница.
„Толку беше чиста дури за пиење се користеше. Не само јас, многу мештани пиеја од реката. Потоа наиде некој период на загадување на водата. Дури и рибниот фонд едно време се уништи“,
сведочи Слободан Виневски, сточар од беровското село Мачево.
Според него, последниве години водата е значително подобра. За тоа вели дека има доказ порелевантен од која било лабораторија.
„Сега тие сами пијат. Пред станицата да се направи тие не ни пиеја зашто мирисаше. Дојди – врати се. Не пиеја, а сега пијат. Видовте и сами. Оди и пие. Порано едно време беше де црвена де црна, разни бои имаше и ѝ мирисаше на стоката и не пиеше“,
додава Виневски.
Квалитетот на водата можеби е подобрен, но ниската еколошка свест на луѓето и натаму е видлива на секој чекор.
ОСОГОВО ГИ ЖИВЕЕ ПРВИТЕ МЕСЕЦИ КАКО ЗАШТИТЕНО ПОДРАЧЈЕ
Спасот на Брегалница и квалитетот на воздухот во Кочанско не се единствените проекти за рехабилитација на екосистемот во Источниот регион. Во ноември минатата година државата прогласи дел од Осоговските Планини за заштитено подрачје од V категорија, со цел заштита на растителната и животинската разновидност и зачувување на природните убавини.
А во заштитено подрачје има посебни правила и придобивки при односот меѓу луѓето и природата. Тоа најдобро го знаат пчеларите од здружението „Меден исток“. Неговиот претседател, Ванчо Кировски, произведува мед веќе три децении и иако во зима нема многу работа со пчелите, повремено ги проверува пчелните семејства.
„Формално постоиме од почетокот на 2018 година со цел да ги промовираме и практикуваме биотехничките методи за производство. За разлика од другите конвенционални методи, пчелариме на поинаков начин со примена на биотехнички методи, со мала доза на користење органски средства во производството, без притоа да користиме тешки хемиски средства кои ги загадуваат пчелните производи“,
вели Ванчо Кировски од здружението на пчелари „Меден исток“ .
Или, пчеларите во овој регион се поттикнати да не користат хемикалии и антибиотици, туку природни средства. Истражувањата покажале дека количината на произведен мед е иста ако за заштита се користат природни, биолошки средства.
„Голем чекор во позитивен правец за зачувување на здравјето на луѓето и за зачувување на здравјето на пчелите бидејќи конвенционалните методи со примена на антибиотици лошо дејствуваат на пчелното семејство, даваат резистентност во производите и резидентност на пчелите бидејќи се намалува нивниот имунитет и отпорност“,
додава Кировски.
„Меден исток“ не се обидува да ги промени само навиките во начинот на одгледување на пчелите, туку и перцепцијата на дејноста. 30 отсто од членовите се жени, а 50 отсто – млади пчелари, сите со завршена обука на здружението. Таква обука посетувала Снежана Илиевска, која сега пчелари во Осоговијата, кај селото Дулица во близина на Македонска Каменица.
„Со пчеларство почнав пред четири години, почнувајќи од обуката што ја спроведе Програмата за зачувување на природата. Имавме таму обука 18 луѓе од Брегалничкиот Регион. Благодарение на таа обука сите добивме по три пчелни семејства и оттогаш почна и мојата приказна и приказната на останатите“,
вели Снежана Илиевска, пчеларка од Македонска Каменица.
Сега таа има 65 пчелни семејства и важна порака.
„Медот произведен на еколошки начин е природен, безбеден и квалитетен“,
додава Илиевска.
ИНТЕГРИРАН ПРИСТАП ЗА ОДРЖЛИВО КОРИСТЕЊЕ НА ПРИРОДНИТЕ РЕСУРСИ
Овие активности се дел од Програма за зачувување на природата која се спроведува осма година со поддршка на Швајцарската агенција за развој и соработка. Целта е да се поддржи државава во зачувувањето на природата и биолошката разновидност преку одржливо користење на природните ресурси.
„Што се однесува до заштитеното подрачје Осогово, оваа програма придонесе со дополнителни два проценти од територијата којашто е под заштита во нашата држава со тоа што пред прогласувањето на Осогово тоа беше околу девет проценти, а сега оваа програма придонесува кон постигнување на таргетот којшто всушност е 15 проценти од територијата на Република Северна Македонија да биде под одреден степен на заштита. Сите постигнати резултати во рамките на Програмата за зачувување на природата во Македонија се благодарение на швајцарските искуствата во спроведување и во следење на сеопфатниот системски, транспарентен и партиципативен пристап со вклучување на сите засегнати страни од долу нагоре“,
вели Марјана Шушлевска, лидер на тимот на Програма за зачувување на природата.
Навидум поединечните, а всушност тесно поврзани проекти што се реализираат во сливот на реката Брегалница, како оној за зачувување на природата, за третман на отпадните води, како и проектите за заштита на биодиверзитетот, шумите и другите природни ресурси, се покажува дека се вистинскиот пристап кон сеопфатно, интегрирано решавање на проблемите со животната средина. Зголемената свесност кај граѓаните, како предуслов, се подразбира.