Јазикот е она со што земјите, особено оние во подем, се идентификуваат. И никој не може да го оспори правото на таква самоидентификација. Ова се дел од тезите кои во интервју за редакцијата на Дојче Веле на бугарски јазик ги искажаа проф. Ана-Марија Тотоманова и проф. Александар Ќосев, за јазичниот спор со РСМ
Редакцијата на бугарски јазик на „Дојче Веле“ денеска објави интервју со Алесандар Ќосев, професор по културна историја на модерна Европа и член на Клубот за бугарско-македонско пријателство и Ана-Марија Тотоманова, позната бугарска лингвистка и професорка на софискиот универзитет „Свети Климент Охридски“. Темата беше бугарскиот спор за македонскиот јазик, а разговорот го водеше уредникот на бугарското издание на Дојче Веле, Александар Андреев.
А. Андреев: Од политичка гледна точка, декларацијата на бугарското Министерство за надворешни работи за непризнавање на македонскиот јазик, според мене, е едноставно невешт обид да се смират гласачите, особено оние на Има таков народ – партијата која ја предложи министерката (за надворешни работи н.з.) Генчовска. Овој документ нема меѓународно правно значење, но да си поставиме уште едно прашање: дали на јазикот му треба посебна дозвола за постоење, а камоли дозвола од соседна земја?
Ќосев: Ова прашање е реторичко. Не, јазик што го зборуваат милиони луѓе, кој се користи во различни сфери на животот и има своја традиција – за таков јазик не е потребна никаква дозвола. Оттука, натаму следат сложените прашања за препознавањето на историското потекло на овој јазик, кои се од сосема поинаков редослед.
Тотоманова: Зборуваме за литературен јазик, а литературниот јазик освен што е социо-културен феномен, како и јазикот воопшто, е и политички феномен. Јазикот, особено националниот јазик, е она со што се самоидентификуваат државите, особено државите во подем. И никој не може да го оспори правото на таква самоидентификација.
А. Андреев: Па зошто сета оваа тензија околу македонскиот јазик? Во декларацијата на бугарската секција на клубот, чиј претставник е проф. Ќосев, се вели дека ставот на бугарското МНР „служи за интересите на оние субјекти од двете страни на границата кои конфликтот го претворија во поле за заработка, дивиденди”. Кои се овие субјекти, проф. Ќосев?
Ќосев: Тие се две главни групи. Едната група се луѓе кои веруваат во романтични митологии на потекло – тие објаснуваат сè наназад во времето. Тие мислат дека ако нешто доаѓа од нешто, тоа е исто. Можам да дадам илјадници примери кои го побиваат овој став. Да речеме, во едно семејство ќерката се вика Петрова, но потоа се мажи и го зема презимето Димитрова. Па нејзината ќерка се мажи и го носи името Јанчева итн. Постои процес на природна промена на името што не го негира потеклото и нема потреба од романтични митологии за потеклото да диктираат како треба да биде политичкото име на јазикот. Другата група се луѓе кои намерно сакаат да го уништат пријателството меѓу Северна Македонија и Бугарија. Сакаат да го спречат единството на Балканот и секако да ја спречат Европа. Зад нив стојат руските интереси.
Тотоманова: Мислам дека дел од проблемите и овој висок степен на политизираност по прашањето за јазикот произлегоа од тоа што во таканаречената „комисија на историчари“ немаше ниту еден лингвист – повеќето беа историчари, имаше и археолози. повеќе фокусирани на корените. Лесниот начин да се одземе коренот на народот е да му се одземе јазикот. Од друга страна, мораме да го прифатиме фактот дека македонскиот литературен јазик, кој е и службен јазик на Републиката Северна Македонија, ги има сите знаци и карактеристики на литературен јазик. Тој е супердијалектален, кодифициран, функционира во сите сфери на општеството, како што се политиката и администрацијата, и што е најважно – тој е јазикот на образованието. И на овој јазик се учат скоро 4 генерации Македонци, но не само Македонци – и албанското малцинство и останатите државно-творечки националности. Друго e прашањето дали тој е направен на југозападни бугарски дијалекти.
А. Андреев: А што го претвора дијалектот во јазик?
Ќосев: За ова постои позната шега на големиот социолингвист Макс Рајнхард: „Јазикот е дијалект со војска и морнарица“. Односно, зад јазикот стојат државните институции, моќта, силата, политичката волја.
Тотоманова: И јас го велам ова: јазикот е политички феномен, задоволува одредени политички потреби. И уште една важна работа – не постои литературен јазик кој опфаќа одреден дијалект. Книжевната норма е прашање на конвенција и обично е мешавина од различни дијалекти. Случајно е како ќе се формира оваа конвенција…
Ќосев: Во Бугарија во никој случај не е прашање на случајност. Тоа е резултат на борбите меѓу различните интелектуални групи за време на ренесансата и подоцна. Различни лобија се борат за тоа дали бугарскиот јазик треба да се кодифицира на западни или источни дијалекти. И тој беше кодифициран на источните дијалекти, но уште тогаш Петко Славејков, а подоцна и Антон Страшимиров предупредуваа дека при кодификацијата на источната дијалектна основа ќе бидат исклучени западните дијалекти, а тоа носи одредени ризици за Бугарија. Ризиците беа големи бидејќи тогашниот регион Македонија, во кој имаше многу луѓе кои се сметаа за Бугари, беше надвор од рамките и надвор од културната и образовната политика на бугарското кнежество. А овие дијалекти имаат сосема друга политичка судбина.
Целото интервју на Александар Андреев со Ана-Марија Тотоманова и Александар Ќосев можете да го прочитате ТУКА.