Нашите претставници, уште пред неколку недели, кога првпат беше отворено ова прашање на седница на одборот на директори, го изразија нашиот став дека Владата се подготвува да потпише меѓународен договор со САД, по примерот на други европски држави, но доколку е потребно и да се интервенира во нашето национално законодавство, со што би спречиле пристап до нашите телекомуникациски мрежи на производители на мрежи што се недоверливи, вели за „360 степени“ доскорешниот министер за информатичко општество, Дамјан Манчевски
Кина демантира, но САД инсистираат на постоење ризик од шпионажа. Дали станува збор за геополитичка и трговска битка или опремата на „Хуавеј“ навистина носи опасност за националната безбедност, па и на земјава?
„Ова може да биде голем предизвик и проблем, особено ако не се земе предвид потеклото на опремата и не се испитаат евентуалните безбедносни пропусти“,
вели Митко Богадонски, професор на Воената академија „Михаило Апостолски“.
По првичните двоумења, се повеќе држави во Европа го прифаќаат американскиот став, меѓу кои – Франција, Велика Британија, Холандија, Данска, Норвешка… Сè уште не пресекла Германија.
„Ние сме членка на НАТО и нормално е дека треба да ги поставиме нашите сајбер-безбедносни системи во согласност со практиките и стандардите на НАТО“,
вели поранешниот министер за информатичко општество, Дамјан Манчевски.
Но, дали државниот став го знаат и ќе го следат оние што планираат да градат 5Г-мрежа во Северна Македонија?
Државниот секретар на САД, Мајк Помпео, во август посети неколку европски држави како дел од американската кампања против користење опрема од кинескиот технолошки гигант „Хуавеј“ за новата генерација 5Г-мрежи. Во Љубљана Помпео потпиша заедничка декларација со владата на Јанез Јанша за 5Г-безбедност, со што Словенија стана десетта држава во Европа која се согласи дека нема да набавува опрема од „Хуавеј“.
За значењето што САД му го придаваат на ова прашање зборува и фактот дека согласност за купување 5Г-опрема исклучиво од кредибилни производители дадоа и Србија и Косово со одредба во Договорот за нормализација на меѓусебните економски односи потпишан минатата седмица во Белата куќа.
На американска иницијатива, ова прашање од минатата година е дел и од НАТО-агендата и беше тема на самитот во Лондон.
„Денеска лидерите се обврзаа на обезбедување на сигурноста на телекомуникациската инфраструктура, вклучувајќи и 5Г. Се договоривме дека треба да се потпреме само на сигурни и отпорни системи“,
изјави генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, на крајот на ланскиот Самит во Лондон.
Зошто ова прашање е толку важно за Соединетите Американски Држави – во изјава за „360 степени“ образложува амбасадорката Кејт Брнз.
„Ние сакаме да видиме жива дигитална економија во целиот свет, која ќе има корист од 5Г-мрежите, но како што се движиме во таа насока, сите треба да имаме доверба дека 5Г-опремата и софтверот и компаниите кои ги продаваат, на никој начин не ја загрозуваат националната безбедност, приватноста, интелектуалните и човековите права. За жал, на компаниите како ‘Хуавеј’ и ЗТЕ, кои се поврзани со кинеската влада, не може да им се верува дека ќе ги заштитуваат ниту интелектуалните права, ниту чувствителните податоци. Затоа, компании и влади во Европа преземаат акции и решаваат да не прават бизнис со компании како ‘Хуавеј’“,
одговори амбасадорката.
Какви се американските очекувања од Северна Македонија на тој план?
„Северна Македонија има огромна можност да ги искористи придобивките од оваа новодоаѓачка дигитална економија денес користејќи само доверливи произведувачи што би и помогнало на земјата и во иднина. Придобивките би биле финансиски – недоверливите производители кога тогаш ќе треба да се заменат, но би биле и подалекосежни зашто приватните податоци на граѓаните нема да завршат во рацете на кинеската комунистичка партија“,
вели амбасадорката на САД во земјава.
Но, во македонскиот случај има неочекуван заплет.
Најголемиот телекомуникациски играч во земјава – Телеком, според информациите на „360 степени“, е во процес на набавка на нова опрема, меѓу другото, и за 5Г-мрежа. Нашите информации велат дека во тендерската постапка, која се уште трае, прворангиран е токму кинески „Хуавеј“. Мнозински сопственик на македонскиот Телеком е „Дојче телеком“, а речиси 35 проценти од акциите се во сопственост на Владата на Северна Македонија, па државните претставници во бордот го отвориле прашањето за можниот влез на „Хуавеј“ во идната 5Г-мрежа.
„Нашите претставници, уште пред неколку недели, кога за првпат беше отворено ова прашање на седница на одборот на директори, го изразија нашиот став дека Владата се подготвува да потпише меѓународен договор со владата на САД, по примерот на други европски држави, но доколку е потребно и да се интервенира во нашето национално законодавство, со што би спречиле пристап до нашите телекомуникациски мрежи на производители на мрежи што се недоверливи. Што значи тоа? – Кои по барање на нивните матични влади, без никаква постапка или процедура, или надзор, дозволуваат пристап до корисниците или за мрежата во земјата во која оперираат“,
објаснува ексминистерот Манчевски.
Прашавме во „Телеком“ – дали е точно дека по сугестија на владините претставници во бордот, набавката во која „Хуавеј“ е прворангиран е ставена на стендбај и каков е ставот на компанијата за купување опрема од доверливи или недоверливи производители. Еве го интегрално одговорот од „Телеком“:
„Mодернизацијата на информатичко–комуникациските инфраструктури, каде што спаѓаат и радио пристапната мрежа (RAN) и 5G е прашање од национален интерес. Финалната одлука за оваа прашање, која e условена од билатералните стратегиски партнерства на државата, ја очекуваме од државните институции. При секоја набавка на опрема, Македонски Телеком постапува согласно законските прописи и квалитетот на понудените услуги“,
е одговорот на „Македонски телеком“.
Во одговорот од Телеком има два важни елемента – дека компанијата ќе ја почитува стратегиска определба на државата, но и дека засега нема никаква законска пречка да набавува опрема од каде и кого било, вклучувајќи ги и Кина и „Хуавеј“.
„Факт е дека ние како држава немаме формално донесено некаква одлука во делот на законодавството или потпишано некаков меѓународен договор. Она што можеме да и го најавиме на јавноста е дека сме во постапка во фаза на договарање на текстот по примерот и на други европски земји, еве последна беше Словенија и да го потпишеме договорот во САД во кој се повикуваме на Прашките препораки за 5Г-технологијата“,
вели Манчевски.
Уште пред 2 години – во 2018, земјава донесе Национална стратегија за сајбер-безбедност, која меѓу другото предвидува формирање т.н. дигитална агенција со една од основните задачи – да се грижи државата да не набави компромитирана опрема или софтвер. За оваа агенција да се формира прво треба да се донесе закон за информациска безбедност. Експертите кои ги консултираше „360 степени“ се согласни дека е проблематично да се набавува телекомуникациска опрема од земји кои не се дел од западноевропските и атлантските структури и кои не споделуваат исти вредности со НАТО и ЕУ.
„Ова може да биде голем предизвик и проблем, особено ако не се земе предвид потеклото на опремата и не се испита евентуалните безбедносни пропусти. Зборувавме за телото со оперативни безбедности кое меѓу другото ќе се грижи и за купувањето на опрема, од безбедносен аспект, но сакам да напоменам дека ако станува збор за компромитиран хардвер од некоја напредна група поддржана од трети држави, тогаш реален да бидам, ќе биде многу тешко да се евидентираат таквите безбедносни пропусти. Такви капацитети имаат само најголемите корпорации како ‘Мекафи’, ‘Нортон’, ‘Касперски’ кои имаат и истражувачки капацитети и големите агенции за разузнавање. Тоа значи дека колку и да ги градиме нашите капацитети, сепак, треба да ги следиме препораките од нашите партнерски држави или од НАТО или ЕУ“,
анализира за „360 степени“ Митко Богданоски, професор на Воената академија „Михаило Апостолски“.
„Хуавеј“ ги обвинува САД за кршење на правилата за меѓународна трговија и тврди дека нема никакви врски со кинеската владејачка комунистичка партија, но законите за национална безбедност што во изминатиот период ги донесе Пекинг, безмалку ја оневозможуваат компанијата да одбие барање на кинеските власти за предавање чувствителни информации за кој било корисник на нејзината опрема, независно дали е поединец или институција, и независно дали се во прашање САД, Белгија или Северна Македонија. Тоа, пак, им ја олеснува одлуката на националните влади.