Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер ни помогна да го добиеме договорот за јавно-приватно партнерство со словенечко-австрискатa фирма „Саубермахер“, за собирање на отпадот во Тетово
Според документот потпишан од градоначалникот Билал Касами и директорите на странската компанија, контејнерите ќе ги чисти приватниот партнер, а тој ќе се грижи и за изготвување и наплата на сметките. Најголемата надлежност која останува кај Општина Тетово е да ја одредува цената, но и тука странскиот приватен партнер не е оставен без збор. Погледнете го видеото
Вака изгледаат контејнерите за одлагање отпад и нивната непосредна околина во тетовската населба Блок 70. Можеби состојбата би се решила ако сцените со купишта смет не се пресликуваат низ речиси сите градски населби.
Во населбите низ Тетово вообичаено е да се живее покрај вакви депонии. Тетовци велат дека сметот одамна не се собира редовно и бараат конечно решение на проблемот.
„Не е добро да се живее во ова. Имаме внуци, играат. Оваа депонија не е само сега, цело лето и цела зима. Уште малку внатре ќе ни влезе“.
„На овие згради нема контејнери. Другите се снаоѓаат кој како умее. Значи и оттаму се депонира и од овдека, 40 стана по едно најлонче, тоа ти се 40 најлончиња“.
„360°: Се чисти редовно?
Како редовно. Сами гледате. Редовно ли е ова? Редовно е кога ќе празнат канти“.
„Не знам дали се платени тие луѓе што работаат, дали не, можеби некој штрајк е, не знам.
360°: А, дали вие редовно плаќате сметки?
Јас ги плаќам моите“,
велат граѓаните кои ги анкетиравме.
Ни требаше подолго време за во Тетово да најдеме контејнер да не е преполн со ѓубре. Набрзо откривме зошто е така – непосредно пред нас на локацијата поминала екипа на комуналното претпријатие. Но, кога ги пресретнавме, повеќе не собираа ѓубре, туку го поправаа расипаниот камион.
Јавното комунално претпријатие тоне во долгови и не исплаќаше редовно плати на вработените. Сега се прават обиди за решавање на проблемот.
Градоначалникот на Општина Тетово Билал Касами, реши да се обиде со модел на јавно-приватно партнерство. Пред неколку месеци потпиша договор за собирање и депонирање на отпадот со словенечката филијала на австриската фирма „Саубермахер“.
Според податоците од словенечкиот централен регистар, приватниот партнер со кој потпиша Касами работи веќе 34 години во Словенија. Лани ја завршиле годината со профит од 3,7 милиони евра и се категоризирани како фирма со средна големина. Меѓу директорите во Словенија и газдите во Австрија не наидовме на имиња познати на македонската јавност.
За да влезе на македонскиот пазар, „Саубермахер“ мора да има локално преставништво. Затоа е формирано Друштвото за комунални услуги „Оаенеум“, чиј сопственички капитал ќе го преземе странската фирма, а засега е во сопственост на Општина Тетово, со управител – Даут Мемиши, кој е заменик-директор на локалното комунално претпријатие.
360°: Господине Мемиши, кое е вашето мислење, од каде интересот на австриска фирма да се занимава со отпадот во Тетово?
Мемиши: Општиот нивни интерес е да менаџираат во градот Тетово бидејќи виделе потенцијал дека Тетово има потреба од менаџирање на отпад, бидејќи досега не можевме да најдеме долгорочно решение за нашиот град. Ние ја истраживме оваа приватна копманија во цела Европа каде што гравитираат во нивните градови и секаде каде што менаџираат со отпад.
360°: Кој беше линкот, како стапивте во контакт?
Мемиши: Имаше неколку понудувачи… Градоначалникот на општината, кога веќе се интересираше да го приватизира претпријатието, имавме многу сериозни понудувачи од цела Европа од Австрија, Швајцарија, Германија и Словенија, но го избравме најдобриот можен понудувач за менаџирање со отпад откако го видовме нивниот како најуспешен во многу држави во Европа.
„Саубермахер“ треба да го преземе „Оаенеум“ до почетокот на февруари. Дотогаш, ред со отпадот се труди да воспостави новото Друшто за комунални услуги, на чие чело е дел од менаџментот на претходното јавно претпријатие.
„360°: Реално, тешко ви оди. Мини-депонии никнуваат низ цел град и тоа навистина ги револтира луѓето.
Да, точно е. Им се извинувам на сите граѓани бидејќи сите транзиции се тешки, кога се прави транзиција кон подобро, транзициската фаза е тешко да се менаџира. Ние од крајот на декември и почетокот на јануари, имавме тешкотии со новото претпријатие бидејќи со договорот кој беше направен во Упправниот одбор, комуналното претпријатие „Тетово“ – Тетово, кое вршеше комунални услуги во градот за собирање на отпад, ги прекина обврските и сите обврски сега преминаа во новата компанија, каде јас сум раководител. Но немавме завршен организациски, внатрешен систем на работа и затоа имавме многу проблеми тие денови. Но, сега ситуацијата е стабилна и така ќе тече и ќе одиме кон подобрување“,
вели Мемиши.
На договорот со приватниот партнер од 21 октомври 2023 година, потпис ставија градоначалникот Касами и двајца директори на фирмата, Роберт Чајиќ и Рудол Хорват. На документот од 20 страници наведени се правата и обврските на двете страни.
Странската компанија треба да ја користи исправната механизација и опрема на Јавното комунално претпријатие Тетово и за изнајмувањето да плаќа по 1 600 евра месечно. Звучи малку, но само за оние што не ја виделе механизацијата. Во рок од шест месеци приватниот партнер треба да купи и нова опрема за собирање отпад, во вредност од 280 000 евра. Новата фирма треба да преземе и најмалку сто вработени од старото комунално претпријатие.
И главното, словенечко-австриската фирма е таа која ќе издава и наплаќа сметки. Тоа вклучува воспоставување нов систем на наплата, зголемување на опфатот на корисници, склучување договори и фактурирање. Од вкупната сума која ќе се собира од наплатата, приватниот партнер е должен на општината да ѝ исплати еден процент како концесиски надомест. Сето ова, пишува во договорот, следи откако приватниот партнер ќе предложи, а општината ќе прифати нова цена за собирање смет. Советот на Општина Тетово, пак, веќе ги коригираше цените на услугите за корисниците.
360°: Веќе ве обвинуваат политичките опоненти дека ја зголемувате цената на комуналните сметки.
Мемиши: Не е дека ќе се зголемат сметките за граѓаните, ние ова го дискутиравме и на состанокот на општинскиот совет, каде помина како точка на дневен ред и дадовме објаснувања дека ќе биде подобро да се создаде добра дата-база за сите граѓани, бидејќи досега пресметката се нарекувала пресметка по жител, како паушал, додека сега ќе биде по квадратен метар. Не е дека сумата е висока, бидејќи во физибилити студијата што беше во текот на овие година и половина со која се занимава приватниот партнер предвиделе сумата за квадратен метар да се пресмета многу повеќе отколку што понудил приватниот понудувач . Верувам дека сите граѓани ќе видат дека ќе биде симболична сума, речиси исто како што била претходно, објаснив дека може да биде мал проблем, кај оние кои имаат поголеми куќи на два или три ката, а каде не живеат толку многу жители во тие куќи. За тие приватниот партнер е обврзан за три до шест месеци да направи детална анализа со инкасантите за да ја добие здравата дата-база од градот и да ги регулира овие мали проблеми.
360°: Според договорот, фирмата треба да најде успешен модел за менаџирање на наплата на сметките. Тоа е стара болка, не сите тетовци ги плаќат сметките. Зошто приватна фирма би успеала да стави ред во наплата на сметките, кога Општината не успеваше толку време?
Мемиши: Вие знаете дека актуелното ЈКП „Тетово“ – Тетово генерираше многу стари долгови и беше невозможно во таква ситуација да се стави ред и да создадеш услови и за работниците, но и за алатките што треба да ги имаш во градот за да создадеш услови за граѓаните и потоа да создадеш услови за наплата. Со приватниот партнер поради оваа причина е направена концесија, бидејќи тие го предвидоа и делот на инвестирање во тој дел каде јас верувам дека тетовци и сите ние кои живееме во Република Северна Македонија сме доста свесни, но сакаме услови кои ние треба да ги исполниме, а потоа и наплатата ќе ја извршат со задоволство. Не верувам дека ќе има некаков проблем.
Но, во Договорот е пресликан актуелниот хроничен проблем – неплаќањето сметки. Ако месечниот износ на ненаплатени фактури е поголем од концесискиот надомест, тогаш приватниот партнер за тој период нема да исплаќа концесиски надомест кон Општината, пишува во Договорот.
А приватниот партнер се заштитил и од можните поскапувања на трошоците.
„Ако…се зголемуваат обврските или се намалуваат правата на приватниот партнер или неговата финансиска состојба значително се влошува поради зголемување на оперативни трошоци во работењето, со цел да не предизвика влошување на неговата економска состојба, јавниот партнер ќе одобри нов повисок ценовник во кој ќе се земат предвид трошоците за исполнување на новите обврски од страна на приватниот партнер. Доколку не се одобри нов повисок ценовник, јавниот партнер ќе биде обврзан да ги покрие овие нови трошоци“,
пишува во Договорот.
„360°: Според мене ова е можеби најризичниот дел од договорот, бидејќи Општинaта ќе треба да одобрува повисок ценовник, или да покрива трошоци. Зошто се нафативте на вакво нешто?
Мемиши: Тоа е поставено како точка во договорот, но не верувам дека ќе се случи ова, бидејќи со ЈКП „Тетово“ не успеавме да генерираме приходи од реалното фактурирање во градот, на 35 % секој месец не успевавме да собереме приходи. Но, со доаѓањето на приватниот партнер, со нов систем на софтверот и хардверот, поставен во градот, верувам дека ќе стигнат да наплатат двојно повеќе отколку што беше со претпријатието. Знаете, од ковид-пандемијата наваму и зголемување на цените, доста се зголемени цените на нафтените деривати, опремата која се одржува, тоа беше една пречка плус за јавното претпријатие. Тие ги направија сите анализи и во цената од понудувачот се предвидени сите параметри кои велат – нема да има проблеми во иднина.
360°: Имате искуство во сферата на комуналните услуги, верувате дека овој проект ќе успее?
Мемиши: Верувајте дека тоа што го видовме е дека со нивната работа се сериозни. Јас секогаш велам дека 20-30 % да се реализира во првата година кога ќе почнат, сите граѓани ќе ја видат реалната промена во нашиот град.
Времетраењето на договорот е 15 години и почнува да тече од денот кога фирмата ќе почне да го собира комуналниот отпад. Останува само уште да почне, а потоа за некој месец и ќе се знае – дали тетовци, конечно, нема да се гушат во смет. И по која цена.