Менторот е ист, како и во првата фаза – Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор ДКАФ, со поддршка на Министерството за надворешни работи на Холандија, Швајцарската агенција за развој и соработка, Шведската агенција за меѓународна развојна соработка и Европската Унија
Директорот на ОТА, Зоран Ангеловски, вели дека една од областите на кои треба да се работи е воспоставување ефективни надзор и контрола над институциите вклучени во следење на комуникациите, како единствен начин да ѝ се докаже на јавноста дека сè е согласно закон
Откако во 2015 година беше обелоденет скандалот со прислушувањето, а прстот беше вперен во тогашната Управа за безбедност и контраразузнавање (УБК), почна обемен реформски зафат во безбедносно–разузнавачкиот сектор инициран од извештајот на експертската група на Рајнхард Прибе кој детектираше серија проблеми.
„Криза, со многу елементи на корупција, заробена држава, елементи на нарушување на базичните принципи на функционалната демократија и владеењето на правото“,
вели Раинхард Прибе – правен експерт. (септември 2020г.)
УБК беше расформирана, а од неа произлегоа две нови институции – Агенцијата за национална безбедност (АНБ) и Оперативно-техничката агенција (ОТА).
„Ние успеавме да ја етаблираме ОТА во тие три месеци како независна државна институција и да ја преземеме опремата од Управата за безбедност и контраразузнавање и да ја сместиме во просториите на ОТА“,
рече Зоран Ангеловски – директор на ОТА. (септември 2020г.)
Новите законски решенија предвидуваат контрола и надзор да вршат две собраниски комисии, како и Совет за граѓански надзор.
„Било кој да сака да се обрати до Советот нема можност тоа да го направи. Немаме веб-страница, немаме апсолутно ништо“,
изјави Маргарита Цаца Николовска – претседателка на Советот за граѓански надзор. (декември 2019г.)
„Реформскиот процес ќе продолжи, иако тежок дел од тоа е завршен, меѓутоа со тестирање на легислативата се констатираа некои слабости што ќе мора да се надминат“,
смета Владо Ѓердовски – претставник на канцеларијата на ДКАФ во Скопје. (септември 2020г.)
Северна Македонија почнува ново поглавје од реформата во безбедносно–разузнавачката заедница. Менторот е ист, како и во првата фаза – Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор ДКАФ, со поддршка на Министерството за надворешни работи на Холандија, Швајцарската агенција за развој и соработка, Шведската агенција за меѓународна развојна соработка и Европската Унија.
Целта е во периодот 2021–2026 година да се надминат слабостите што досега се појавија и празнините што останаа.
ДКАФ ја продолжува соработката со партнерските институции меѓу кои е Академијата за судии и јавни обвинители „Павел Шатев“. Академијата учествуваше во изработката на прирачник со стандарди – како и кога да се користат посебните истражни мерки (ПИМ), без притоа да се нарушат човековите права.
„Ние имаме наши тренери што се обучени за оваа работа. Во принцип, тоа се судии и јавни обвинители коишто се подготвени понатаму да ги шират тие сознанија на ниво на целата држава, бидејќи целта е да се стандардизираат постапките и сите професионалци што го реализираат тоа, да можат да го остварат на соодветен, идентичен, стандардизиран начин“,
вели Наташа Габер-Дамјановска – директорка на Академија за судии и јавни обвинители „Павел Шатев“.
Договор за соработка за втората етапа од реформата беше потпишан и со Оперативно-техничката агенција ОТА, која функционира веќе три години. Самата институција беше формирана во првата фаза од реформата и произлезе од расформирањето на некогашната УБК. Директорот Зоран Агеловски вели дека кај нив привршува еден од клучните процеси – дигитализацијата.
„Овој тип дигитализација, во голем дел, ќе го структуира целиот тој процес, ќе му даде една стабилност и сигурност на целиот процес. Во исто време, ќе го направи полесен за контрола“,
смета Зоран Ангеловски – директор на ОТА.
Контролата и надзорот врз институциите овластени за следење на комуникациите, за Ангеловски се полето на кое треба да се работи во следниот период.
„Ние инсистираме на контрола, затоа што тоа е единствениот начин со кој можеме да ѝ докажеме на јавноста дека се е согласно закон и се е под контрола“,
додава Ангеловски.
Собранието е меѓу клучните институции во овој дел, па оттука и неговата улога и во новата фаза од реформата. Токму трите собраниски комисии – за одбрана и безбедност, за надзор над работата на Агенцијата за национална безбедност и Агенцијата за разузнавање, како и Комисијата за надзор над спроведувањето на мерките за следење на комуникациите, треба да осигураат дека институциите законски следат комуникации.
Последната, Комисијата за надзор над спроведувањето на мерките за следење на комуникациите, согласно закон, треба да ангажира двајца експерти кои на членовите на ова тело ќе им даваат стручна поддршка при вршењето надзор. Но, вакви експерти се уште не се избрани и ангажирани.
Во Собранието не е во функција ниту т.н. заштитена или „глува“ соба во која членовите на овие комисии ќе можат да имаат состаноци од доверлив карактер. По потпишувањето на меморандумот за разбирање, од Собранието излегоа со соопштение за јавноста.
„Претседателот Џафери се осврна на придобивките од соработката со ДКАФ во рамките на „Програмата за реформи во разузнавачкиот сектор во Република Северна Македонија“ и искажа уверување дека „заштитената соба“ во Собранието ќе се операционализира во најскоро време, со што целосно ќе се стави во функција опремата набавена во рамките на Програмата“,
велат од Собрание на Република Северна Македонија.
Како дел од реформата, Собранието во 2019 година формираше Совет за граѓански надзор – тело кое на барање на кој било граѓанин може да провери дали тој е следен и дали е тоа законски. Но, освен просторија, претседател и членови, Советот не доби ништо друго и не профункционира до денес.
„Тој процес е во некаков застој. Мислам дека би било добро тој процес да се покрене и тоа тело да се етаблира. Во делот на контролата на другите институции, имаме соработка со судовите и со обвинителствата, со Агенцијата за заштита на лични податоци и со Дирекција за безбедност на класифицирани информации, но секогаш може таа соработка и контрола да биде и почеста и поефикасна“,
вели Ангеловски.
Менторите од ДКАФ се на слична линија.
„Досегашната пракса покажа дека се уште има дупки во легислативата и овие дупки треба да бидат пополнети. Праксата, исто така, покажа дека институциите не работат секогаш непречено, како што ние би сакале. Тоа треба да биде подобрено. Треба да има капацитети за кои би сакале да помогнеме да се изградат“,
вели Томас Гербер – директор на Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор – ДКАФ.
Договорите за соработка со Академијата за судии и јавни обвинители и со ОТА, како и меморандумот за разбирање со Собранието се првите што ДКАФ ги потпиша во рамки на програмата, а ќе следуваат и други. Целта е транспарентен и отчетен безбедносно–разузнавачки сервис, кој е на линија на заштита на човековите права и на интересот на општеството.