Евробарометарот, кој на систематски начин го следи јавното мислење во ЕУ, покажува зголемена поддрша кај граѓаните на Унијата за прием на нови членки во идниот период. Поддржувачите пораснале за десет процентни поени ако се споредуваат мерењата пред и по руската агресија на Украина и сега на ниво на ЕУ изнесуваат 57 отсто. 33 проценти се против идно проширување. Штотуку објавената длабинска анализа на јавното мислење во Холандија го потврдува овој тренд и открива дека на ширењето на ЕУ кон Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија, повеќе од Холанѓаните гледаат како на добар процес отколку што сметаат дека е лош.
Пред една година се случи прва посета на еден холандски премиер на земјава.
„Tука сум затоа што Холандија беше една од земјите што најдолго беше против пристапни преговори. Многу напредок беше постигнат во последните неколку години и лично сакав да ја испратам пораката дека сме многу среќни што ЕУ барем донесе одлука за почеток на преговори“,
изјави холандскиот премиер, Марк Руте, во Скопје ноември минатата година.
Марк Руте ни порача да не губиме надеж зашто Северна Македонија, можеби, еден ден ќе стане членка на ЕУ.
„Знам дека луѓето беа уморни со Франција, Холандија и други зашто го задржуваа процесот, но среќен сум што бевме во можност тоа да го решиме“,
изјави тогаш Руте.
Зошто кај Холандија нема ентузијазам за натамошно ширење на Европската Унија? Дали тамошните политичари се воздржани поради негативното јавно мислење? Кој зад кого се крие – лидерите зад граѓаните или обратно?
Граѓани на Холандија требало да кажат на која од овие три мапи во сино се обоени државите од Западен Балкан. Едвај 42 отсто од испитаниците во истражувањето го знаеле точниот одговор. 38 проценти го виделе Западен Балкан кај Бугарија, Романија и Унгарија, а 20 отсто кај Турција и Блискиот Исток.
Но, и покрај ова, резултатите од опсежното истражување спроведено од април до октомври годинава од страна на Европскиот фонд за Балкан со неговата инцијатива Советодавната група за јавни политики Балкан во Европа (BiEPAG) и германскиот тинк-тенк за политичко учество DPart, покажуваат дека 45 отсто од јавноста во Холандија смета дека проширувањето на Европската Унијата со земјите од Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија, е многу добро или добро. Само 34 отсто рекле дека тоа би било лошо или многу лошо.
„Кога зборувате за холандското јавно мислење во однос на проширувањето на ЕУ всушност во голем дел станува збор за тоа како Холанѓаните генерално ја гледаат ЕУ, а не земјите кандидатки“,
вели Тобијас Спори, еден од коавторите на истражувањето.
Еве и поконкретно зошто:
„Оние коие се за проширување, на пример, оние кои навистина се грижат за приклучување на Западен Балкан, 74 проценти сметаат дека ЕУ е добра работа. Кога тоа ќе се спореди со групите кои не се согласуваат каде еден од тројца на ЕУ гледа позитивно, тогаш се гледа… Кога ќе ја прашате јавноста во Холандија, а слично беше и во Франција, проширувањето го гледаат низ примзата на тоа како ја восприемаат ЕУ“,
објаснува Спори.
А дека не станува збор за лоша методологија во истражувањето која би довела до лажно позитивни резултати говори и редовната европска проверка на јавното мислење – Евробарометар.
„Претпоследното мерење на „Евробарометар“ во зимата 2021/2022 покажа дека околу една третина од јавното мислење во Холандија е „за“ натамошно проширување и кога тоа ќе се спореди со последното мерење на „Евробарометар“ се забележува сериозен скок. И сега таа поддршка, според „Евробарометар“ изнесува 56 проценти кај јавноста во Холандија што е дури и повеќе од резултатите во нашето истражување што може да се должи на фактот дека станува збор за идно проширување во генерална смисла, а не за секоја семја поединечно. Но, скокот од зимата до летото е за 24 проценти – една четвртина од јавното мислење во Холандија го смени мислењето“,
изјави Спори.
Ваквата промена се објаснува, пред се, со руската инвазија на Украина. Во духот на познатиот холандски пристап кон државите што сакаат да се зачленат во ЕУ – строго, но фер – за Холанѓаните е важно исполнувањето на критериумите. Половина од оние што сега се противат на прием на земјите од Западен Балкан рекле дека повторно би размислиле ако овие джави ги исполнат критериумите. Таквата позиција не се разликува од онаа на владејачките холандски либерали на чело со премиерот Марк Руте, кои повеќе од една деценија ја предводат владата во Хаг.
„Ние отсекогаш сме биле за ЕУ и никогаш не сме биле против проширувањето, но се зависи од темпото, која земја и под кои услови. Тука доаѓа „ѓаволот во деталите“ и споменав две прашања што се важни кога зборуваме за условеноста кои земји може да се приклучат, а кои не. Тука дебатата станува позамрсена и комплицирана“,
смета Јарун Ван Вајнгарден, пратеник во холандскиот парламент од групата на ВВД.
И додека владејачката ВВД тврди дека е „за“ проширување и дека „ѓаволот е во деталите“, на нејзина адреса доаѓаат критики за односот кој, во некои европски, па и холандски кругови, освен како строг се гледа и како нефер, особено кон Северна Македонија и Албанија.
„Не сум противник на строгиот и фер пристап, но во Холандија акцентот е ставен на строгоста, а јас сакам да го видам и фер делот. Ќе беше фер недвосмислено да ја поддржиме Северна Македонија кога беше подготвена за почеток на преговори, недвосмислено да ја поддржиме Албанија. А строгост би значело спротивно на она што многу земји на ЕУ, вклучувајќи ја и Холандија, го прават е да се биде строг кон оние што не ги исполнуваат обврските и кои назадуваат. Како што знаете, подобро од мене, шесте земји од Западен Балкан меѓусебно се толку различни што назадувањето во една е различно во друга држава, причините за тоа се различни….“,
изјави Тхијс Реутен, член на Европскиот парламент од Холандија.
Истражувањето покажува уште нешто – наспроти повремената употреба или злоупотреба на темата проширување од политичарите, за обичниот холандски граѓанин ширењето на ЕУ кон Западен Балкан нема изборно значење.
„Заедничкиот и најважен заклучок е дека ова прашање (проширувањето) воопшто не е политички важно. Тоа значи дека кога Холанѓаните и Французите одат да гласаат, што и да направи владата во врска со ова прашање, тоа нема да го обликува начинот на кој граѓаните ќе гласаат. Мислам на Западен Балкан. Со Турција е многу поразлично“,
анализира Срѓан Цвијиќ, еден од коавторите на истражувањето.
Токму споменувањето на Турција ја мати водата кај холандските граѓани. 54 отсто од испитаниците одговориле дека сметаат дека приемот на Западен Балкан во ЕУ, ќе значи и влез на Турција. Непознавањето оди понатаму – 55 отсто рекле дека одлуката за прием се однесува на сите земји од Западен Балкан во пакет.
Флоријан Бибер, еден од најистакнатите експерти-поддржувачи на проширувањето, кој е дел од групата автори на истражувањето, потсетува дека овој процес кон Западен Балкан почна со крајот на војните во 1990 години како понуда за долготраен мир во регионот токму со зачленување во ЕУ.
„Никој не треба да се крие зад граѓаните како изговор за овој процес да не се сфати сериозно. Тоа не значи спуштање на стандардите, не значи дека не треба да се бара од овие земји, туку да се каже – ова е тоа што го сакаме, ова е во наш интерес, ова е во интерес на Холандија, на Луксембург, на Австрија, да се комплетира овој процес на проширување и зад него да се стави целата политичка тежина зашто ако тоа не се направи, тогаш тоа ќе биде извор на идна нестабилност и неуспех на ЕУ“,
е позицијата на Флоријан Бибер.
Слични се и размислувањата на Андреја Стојковски од Преспа Институтот. Вели – проширувањето кое, во овој период, има засилена динамика поради случувањата во Украина, мора да добие поголемо политичко внимание од клучните европски престолнини.
„Токму поради тој статус кво кој траеше предолго време – последното проширување се случи во 2013, Србија преговара од 2014, Црна Гора од 2012. Значи, предолго време стоиме во исто место, во ист квантум на мубаети, или во иста вода, а знаете што се случува ако иста вода чувате премногу долго. Оваа криза во регионот настана затоа што така беше оставен процесот. Ранливоста на регионот не е зашто ние самите не сакаме, иако имаме огромно влијание на сето тоа…“,
вели Андреја Стојковски од Преспа Институтот.
Пред две години беше спроведено слично истражување за расположението на француските граѓани за проширувањето на ЕУ кон Западен Балкан. Резултатите покажаа дека поголем дел од Французите, како и од Холанѓаните, не мислат дека ова прашање има големо влијание врз нивните животи. Но, тоа не ги спречи Париз и Хаг во изминатиот период, можеби не да бидат отворено против, но да не инвестираат во проширувањето како во свој долгорочен интерес.