На мал остров близу копното во државата Панама, Централна Америка е изградено село од пластични шишиња. За изградбата на куќите се искористени повеќе од еден милион употребени пластични шишиња. Во езеро во Индија, пак, направен е џиновски интерпункциски знак од 300 илјади шишиња. Целта е да се постави прашањето – зошто толку пластика.
Со илјадници пластични шишиња дневно може да се пофали и реката Вардар. Но, нема иницијатива овој речиси неразградлив отпад да се употреби за нешто. Борбата против пластиката во Северна Македонија засега е сведена на обиди да се намали нејзината употреба. Идејата на министерот за животна средина, Насер Нуредини, беше промената, симболично, да почне од неговиот ресор и од владата во целина.
„Предложивме забрана за пластични шишиња, лажици, производи за еднократна употреба. Во моментот се обидуваме да ги утврдиме финансиските импликации од тој потег. Конечно, користиме стаклени шишиња во Владата и наскоро ќе ги забраниме малите пластични шишиња, а во блиска иднина ќе ја забраниме сета пластика“
изјави министерот за животна средина Насер Нуредини (8 ноември 2019)
Еден месец подоцна го провериме напредокот на иницијативата на министерот. На последната владина седница пред секого од министрите имаше стаклена чаша и стаклено шише со вода. Но, за разлика од министрите, новинарите, пред секоја прес-конференција во Владата, може да го измешаат кафето само со пластична лажичка или да се освежат само со вода во пластични шишиња.
Директорот на владината Служба за општи и заеднички работи, Пеце Мирчевски, вели дека и покрај добрите намери на Министерството за животна средина, работите не може да се сменат веднаш.
„Значи, по закон, ние немаме обврска да служиме само стакло. Досега сите набавки кои ги правевме како служба, поголемите набавки, беа пластика заради цената која е многу пониска, а една мала количина беше во стакло поради овие средби што се на повисоко ниво каде користиме стакло“
вели директорот на СОЗР, Пеце Мирчевски.
Мирчевски вели дека подготвиле анализа за финансиските импликации. Таа покажала дека замената на пластиката со стакло најмалку двојно ќе ги зголеми трошоците за набавка на вода.
„Досега ние за 80 илјади литри вода која ја набавуваме во текот на годината која ни е потребна за сите институции кои ги опслужуваме, тука зборувам за: Владата, за рестораните во Владата и Собранието, ресторанот кај Претседателот на државата, резиденцијалните објекти, вилите во Охрид, Дојран, на Попова Шапка и Клубот на пратениците, досегашната набавка чинеше околу 2,5 милиони денари, значи сега би чинело околу 5 до 5,5 милиони денари на годишно ниво за оваа количина“
додава Мирчевски.
Пластичните шишиња не се единствениот проблем. Еднакво голема закана за животната средина се пластичните ќеси за еднократна употреба.
Дали сте свесни за штетноста од користењето пластични ќеси? – Да, ама нема други.
вели граѓанин кој пазарува со ќеса.
Со торба, ама сега сум тргнала со ќеса, најчесто со торба. -Зошто? -Полесно е, ја влечам.
вели една граѓанка.
Што е посигурно торбата или ќеси да ги собирам по автобус, по улица. Торбата си е торба. Уште три имам, не една. Резерва носам. Еве ги торбиве не да ти се фалам, ама уште две имам.
вели граѓанин кој пазарува со платнена торба.
Зошто нема видлива борба против пластиката кога во власта има и зелена партија? Од ДОМ велат дека веќе се случуваат промени. Во моментов, како партија, имаат он-лајн петиција.
„Законски измени се во тек. Во законот за пакување и отпад од пакување, мислам дека законот е веќе поставен на ЕНЕР. Во овој закон ќе се имплементира европската директива. Нашата цел со оваа петиција беше да ја зголемиме свесноста кај граѓаните, да ја добиеме поддршката од граѓаните за овие законски измени кои што же следат во процедура за донесување на законот“
вели претседателката на ДОМ, Маја Морачанин.
Нацрт-законот за кој зборува лидерката на ДОМ, во членот 10 предвидува генерална забрана на пластичните ќеси за еднократна употреба. По исклучок, ќе бидат дозволени само биоразградливи ќеси.
„Надоместокот кој треба да го плаќаат крајните корисници за биоразградливите пластични ќеси за транспорт на стоки изнесува 10 денари за парче и тој се плаќа на трговецот на местото на продажба“
пишува во нацрт-законот за управување со пакување и отпад од пакување.
Законот е предложен заради усогласување со директивата на ЕУ која воведува забрана за користење пластика за еднократна употреба, што меѓу другото вклучува пластични чаши, ќеси, шишиња, прибор за јадење. Тие правила на ниво на ЕУ ќе стапат на сила од 2021 година. Новата регулатива во земјава, пак, се очекува да биде усвоена најрано кон средината на 2020 година, а членот 10, кој се однесува на забраната за употреба на ќеси, да стапи на сила во 2021.
Од Министерството за животна средина велат дека како и на Запад и кај нас е предвиден период за прилагодување.
„Не е возможно драстично да се променат одредени навики и пракси… Земјите-членки треба да донесат закони, регулативи и административни одредби потребни за усогласување со оваа Директива до 3 јули 2021 година, односно до 31 декември 2024 година“
одговорија од Министерството за животна средина.
Според дел од невладиниот сектор, домашниот член 10 уште сега остава простор за злоупотреби, бидејќи не вклучува забрана и за биоразградливи ќеси.
„Тие биоразградливи ќеси пак ќе завршуваат на нашите депонии. Немаме систем за селектирање. Самите депонии кога не се средени, наместо 50 години, колку што би требало да се разгради една биоразградлива ќеса, пак ќе поминат многу години заради тоа што се под сонце, ќе одат под земја, ќе се самозапалуваат“
објаснува Антонио Јовановски од „Гоу грин“.
Од Министерството за животна средина убедуваат дека и биоразградливите ќеси ќе бидат под строг режим преку подзаконски акти.
„Дозволено е пуштање на пазар на 100% биоразградливи пластични ќеси за носење на стоки без надомест од крајните корисници, кои се произведени согласно пропишаните стандарди за биоразградливост. Исклучок се оксо-биоразградливи и оксо-разградливи производи. Нивна употреба нема да биде можна без наплата на надомест од крајните корисници“
дополнуваат од Министерството за животна средина.
За законот да биде применлив во пракса, невладината „Гоу грин“ бара од извршната власт да слушне дел од нивните предлози. Едно од решенијата го гледаат во вклучување на т.н.-те диви собирачи во системот на рециклирање отпад, бидејќи тие собираат и до 90% од фрлената пластика.
„Така дури и робата, односно секундарните суровини кои ги собираат, ќе имаат поголема цена и тоа што ќе бидат платени ќе биде поквалитетно и нема да бидат манипулирани од отпадџии и други играчи во бизнисот. Собирачите воопшто не се свесни која е цената на пластиката денес, која е цената утре. Тој добива за една џамбо вреќа 200 денари, иако таа можеби му вреди многу повеќе“
додава Јовановски.
Новите регулативи за построга контрола на употребата на пластика не се само во еден туку во вкупно шест нацрт-законски решенија. Со оглед на претстојните избори, најверојатно, ниту еден нема да стигне на усвојување пред летото.
На краток рок, останува да се види дали ќе се оствари барем иницијативата на министерот за животна средина – државните институции да престанат да користат пластика за еднократна употреба. Додека СОЗР калкулира, од ресорот на Насер Нуредини велат дека не се откажуваат од нејзина реализација – колку и да чини.