„Ѓавато“ е името на хидросистемот изграден, пред сѐ, за да го полни со вода Дојранското Езеро. Но, пред точно една година новинарско истражување обелодени дека „Ѓавато“ ја „празни“ државната каса.
„Инспектори од канцеларијата за криминалистика во Гевгелија ги викнале на распит раководителот и вработени од хидросистемот, каде што според Инспекторатот за животна средина владее неред и беззаконие најмалку седум години“,
објави Телма во декември минатата година.
Проблемот е што со години системот го управува Министерството за животна средина, па земјоделци и фирми „на диво“ влечат вода од 22 километри долгиот систем, бидејќи и да сакаат, не можат да платат. „Привилегија“ да си ја подмири сметката има само малата хидроцентрала, но и нејзиното работење во моментов е на штета на државата.
Според концесискиот договор, електраната „Топлец“ плаќа 2 500 евра месечно за секој момент да ги добива загарантираните минимум 200 литри вода во секунда од „Ѓавато“. Тоа значи дека системот мора да работи и кога на Дојранското Езеро не му треба вода. А месечната сметка за струја за пумпите на „Ѓавато“ да донесат вода до „Топлец“ е многу повисока од тие 2 500 евра што ги плаќа малата хидроцентрала.
Но, договор си е договор и него во моментов го крши државата. Концесионерот на „Топлец“ пријавил дека не ја добива договорената количина вода иако си ги подмирува обврските, па на терен излезе Државниот инспекторат за животна средина.
Инспекторот констатираше дека во моментот работат два бунара и две пумпи, од кои се црпат до 200 литри во секунда, што е и загарантираното минимално количеството за хидроцентралата, но водата се губи попатно во дивите приклучоци на системот.
Од 24 септември 2020 г., од кога се останати само две бунарски пумпи, се добиваат од 80 до 111 литри во секунда и се доведува во прашање работата на хидроелектраната „Топлец“,
вели Кире Илиевски, од фирмата „Езотерна“ ДООЕЛ Струмица, која е концесионер на „Топлец“.
По 4 часа теренско скенирање, водостопанската инспекторка Лидија Зафировска констатираше низа недостатоци, а даде и задолженија.
– „Ѓавато“ е во крајно запуштена состојба;
– Нема водно право и се управува незаконски од Министерството за животна средина;
– Не може да се прочита колку литри вода се црпат од бунарите;
– Има многу диви приклучоци за кои не може да се докаже колку вода зафаќаат;
– Вработените да ги исклучат дивите приклучоци и да направат попис на штетата.
Наодите и препораките се повеќе од алармантни, но за жал тие се повторуваат веќе неколкупати. Раководителот на хидросистемот „Ѓавато“, Јован Попов, вели дека тоа што го бара инспекторката е неизводливо.
„Не сме во можност да ги извршиме техничките работи поради немање алат, механизација и теренско возило. За одржување се потребни поголеми средства од буџетот на државата. Овие ‘диви приклучоци’ до 2012 година беа приклучени легално кога постоевме како Јавно претпријатие ‘Дојранско Езеро’ и имавме формирано методологија и цена на водата, која јас лично ја изработив. Кога преминавме под Министерството за животна средина, беше ветено дека ќе се среди начинот на користење и наплата на водата. Но, и покрај моето барање, тоа не се случи“,
истакна раководителот на „Ѓавато“, Јован Попов, давајќи забелешки на извештајот.
За да се разбере како порано можело, а сега не може да се наплаќа за водата од „Ѓавато“, треба да се вратиме 20 години назад.
Изградбата на системот започна во 2001 година. За управување со него Владата во 2002 го формира ЈП за водостопанисување на хидросистемот „Дојранско Езеро“. Една година подоцна се испумпаа првите количини вода, со што и се означи стартот на неговата работа. Според главниот проект, хидросистемот има повеќенаменска улога, и тоа: за носење дополнителни количини вода во Дојранското Езеро, за наводнување на површини до 1 000 хектари во богданско-дојранскиот регион, за водоснабдување на регионот и изградба на хидроелектрана „Топлец“. До крајот на 2011 година хидросистемот функционира како дел Јавното претпријатие и наплаќа за водата. Од 2012 година Јавното претпријатие се трансформира во хидросистем „Ѓавато“, кој преминува како одделение во Министерството за животна средина. А Министерството, по закон, не може да издава и да наплаќа сметки.
Поради неможност да се наплаќа за водата од системот, приклучените до 2012 година продолжиле бесплатно да ја користат, но во меѓувреме има и нови дивоприклучени. Според Марјан Николовски, вработен во „Ѓавато“, системот е „на апарти за дишење“ и работи со 20 отсто од капацитетот.
„Се наводнуваат многу површини со вода, преку 100 хектари бесплатно. Никој не води сметка каде оди таа вода, каде оди тој профит. Кој каде сака се приклучува на системот. Има и физички и правни лица приклучени незаконски на системот, многу. Мислам дека и не ја знаеме бројката колку е, од почеток може се знаеше колку беа приклучоци, сега лево-десно системот е разграбан и однесен. Некој еден крак ќе однесе негде, од тој крак 5-10-20 ќе се врзат“,
вели Николовски.
Ненаплаќањето за водата што се користи плус договорот државата да испорачува вода за работа на хидроцентралата, го прават хидросистемот нерентабилен, при што сите добиваат, а само државата губи, смета Николовски.
„Државата е оштетена најмногу, само за струјата зборувам, плус што се деградира системот, се уништува, треба да се поправи скршен вентил, шахта – мислам дека се работи за голема сума пари. Државата треба да има ќар, да овозможи услови на тие водокорисници, ама да земе од нив и да платат за водата“,
вели Николовски.
За концесионерот Илиевски, договорот не е штетен за државата, а тој редовно ги исполнува обврските.
„Езотерна“ плаќа 15% од договорот за концесија (од бруто-приход реализирана електрична енергија) или околу 2 500 евра месечно. Хидроцентралата е предвидена со основниот проект, тие не пуштаат вода поради нас, туку поради езерото. Ако државата не ги исполнува условите, тогаш ќе бараме надомест на штета до крај на договорот до 2032 година“,
вели концесионерот Илиевски.
Нерентабилноста на хидросистемот е причина плус за Инспекторатот да ја повика Владата на решавање на неговата судбина.
„Потребно е да се донесе одлука на Влада за предавање во владение на правно лице кое е регистрирано за дејност зафаќање на вода, наводнување, водоснабдување и производство на електрична енергија“,
велат од Инспекторат за животна средина.
Пред два месеца Владата му го понудила „Ѓавато“ на АД „Водостопанство“. Државната фирма одбила да го преземе управувањето бидејќи нема пари.
„Ѓавато“ не го сака и Министерството за земјоделство. Интерес има само од Јавното претпријатие „Колекторски систем“ од Охрид, но сѐ уште со резерва. Велат, имаат правна основа да го преземат, но сакаат анализа за техничкиот и финансискиот дел.
Според проекцијата на годишните трошоци и приходи до кои дојде „360 степени“, „Ѓавато“ се чини неисплатлив. Расходите се околу 830 илјади евра, од кои 730 илјади евра се за струјата потребна за работа на пумпите. Очекуваните приходи, од друга страна, се само 8,5% од трошоците или 62 илјади евра, од кои поголемиот дел би се собрале од наводнувањето, а остатокот од малата хидроелектрана.
Тоа, пак, не се единствените проблеми на „Ѓавато“. Инспекторатот вели дека договорот со малата хидроелектрана е склучен со сега непостоечкото јавно претпријатие, а е продолжен со анекс од Министерството за животна средина. Владиниот ресор веќе цела година не ја дава комплетната документација, а и тоа што го дал изгорело во неодамнешниот пожар во Инспекторатот за животна средина.
Сепак, сето она што Инспекторатот го собрал во досегашната едногодишна инспекција во „Ѓавато“ го предал во Обвинителството. Институциите немаат информација дека е отворена постапка, а не добивме и ние.