Кога сите плаќаме исто за една јавна услуга, очекуваме и дека е фер сите да добиеме ист квалитет на таа услуга. Токму таква, нефер, стана услугата јавно осветлување, откако почна штедењето на електрична енергија
Иако секое домаќинство плаќа иста сума за улиците да бидат осветлени навечер, секоја општина си тера своја политика – кога и колку светилки ќе работат навечер
Точно на полноќ, мракот целосно го обвива западниот дел од главниот град. Високата цена на електричната енергија ги врати „мрачните времиња“.
Дел од општините, во обид да „заштедат“, или ги гасат уличните светилки, или пак оставаат да работи секоја втора. Па, иако сите домаќинства плаќаат иста цена за јавно осветлување, зависно од местото на живеење, се добива различна услуга.
Така, и Скопје стана град со повеќе лица…. Едното, во текот на денот, кога граѓаните одат кон работните места, кон училиштата или едноставно на прошетка. Другите се пострашни и се појавуваат кога ќе зајде сонцето. Штом падне мрак, реткост е да се забележат луѓе кои пешачат сами на улиците… На некои места во главниот град, единственото светло во темните сокаци доаѓа од автомобилите, но делува дека и возачите едвај успеваат да го видат патот пред нив.
„Не е безбедно, поготово со мали деца да ви кажам право не е безбедно, воопшто не е безбедно“
Од време на време одбегнуваш такви темни улички ама Скопје е релативно безбеден град.“
Државата живее од населението, еве на пример да одиш да ги земаш децата од школо, има деца што се мали, тие се плашат навечер.“
велат граѓаните.
Откако поскапи електричната енергија, сите општини во земјава почнаа да бараат начин да заштедат, пред се преку јавното осветлување. Бидејќи не можеме во сите, прашавме во 10-те скопски општини – што значи тоа штедење. Одговорија само половина.
Во Шуто Оризари, јавното осветлување се пали во 17 часот а се гаси на полноќ. Работат сите сијалици. Во Чаир, осветлувањето работи цела вечер, од 16:30 до 06:30 часот наутро, но свети секој втора сијалица. Во Центар, светлата на улиците се палат постепено, од 16:30 до 17:30 часот и се гасат во 06:30 наутро. Работи секоја втора сијалица. Во Аеродром, јавното осетлување работи од 16:30 до 1 часот по полноќ и тоа само секоја втора сијалица. Само во Кисела Вода нема мерки за штедење.
Овие одговори значат дека секоја општина тера своја политика кога е во прашање јавното осветлување. Но, од друга страна, јавната услуга ја плаќаат исто сите домаќинства.
Секое домаќинство плаќа 184 денари, секоја фирма плаќа 368 денари.
Па, дали е тогаш фер домаќинствата, на пример во Аеродром, да плаќаат исто како во Кисела Вода или во Чаир, а да немаат светло после 1 часот?
„Не е. Не се живее во темница едноставно, тоа е тоа“
„Не е фер, ова што се случува овде е страшно“
„Не, не е фер, јас живеам во Визбегово и дење ги гледам светилките, запалени, ние ги плаќаме, но навечер тие се гасат“
„Не е фер, немам должност јас да ги плаќам и овие уличните, односно дупло да плаќаме“,
велат граѓаните.
Комуналната такса за улично осветлување граѓаните ја плаќаат во сметката за струја, што значи дека парите се слеваат кај ЕВН. Од компанијата, за „360 степени“ одговорија дека тие само ја вршат наплатата, а средствата директно ги префрлаат на сметките на општините.
„Компанијата во целиот процес само им прави услуга на општините. Понатаму, самите општини менаџираат со средствата, а истите им служат за одржување на јавното осветлување и плаќање на потрошената електрична енергија“,
велат од ЕВН.
Според бројките кои ги добивме од ЕВН, скопските општини собираат висок процент од средствата за јавно осветлување, со исклучок на Шуто Оризари и Сарај. Попрецизно,
„Во Аеродром, Ѓорче Петров, Кисела Вода, Карпош и Центар се наплаќа 98% од таксата за јавно осветлување, во Бутел 97%, во Гази Баба 96%, во Чаир 91%, во Шуто Оризари 85% и во Сарај 73%“,
се вели во одговорот од ЕВН.
Центар е меѓу општините со највисока наплата, па светилките на главните, споредните и сервисните улици светат преку една. Градоначалникот признава дека мерката е непопуларна, но вели неопходна е во време на криза.
„Додека не најдеме друг начин, мораме да продолжиме со ова. Јас од тоа што го читам и гледам, верувам дека во текот на следната година ќе се стабилизира пазарот на електрична енергија и дека цените ќе се намалат и оваа непопуларна мерка што побрзо ја прекинеме. Од страна на граѓаните, да, стигнуваат одредени поплаки, не се голем број а на истите им се даваат соодветни одговори“,
вели Герасимовски.
Во нашата обиколка забележавме дека на улицата „Орце Николов“ која се наоѓа во срцето на центарот, светлата се вклучија околу 17:30, еден час од стемнувањето. За тоа како се одлучува кога и каде ќе се вклучуваат и гаснат светилките, Герасимовски вели – група надворешни соработници и вработени во општината секојдневно прават анализи за критичните точки во Центар.
„Внимаваме во делот на училиштата и градинките истото да се пушта навремено, само што ќе почне да се стемнува поради тоа што станува збор за нашите најмлади, дечињата кои треба кога ќе излезат од училиште, патеките да бидат осветлени, но во другиот дел гледаме во некои делови да биде покасно пуштено, отстрануваме дел од светилките, ги гасиме со цел и да има осветлување но и да штедиме“,
изјави Герасимовски.
Во соседната општина Чаир, осветлувањето се контролира на сличен начин како и во Центар. Свети преку една сијалица а истите се контролираат автоматски. Оние сијалици кои светат, се вклучуваат во 16:30, а се гаснат во 6:30. Но, и тука забележавме дека на одредени улици воопшто нема никакво осветлување.
И покрај темницата на некои места, градоначалникот Ганиу вели досега не добиле поплака од страна на граѓаните, ниту за безбедноста ниту пак со барање да се осветли одреден дел каде што живеат.
„Мислам дека и тие се разумни и граѓаните се дисциплинирани во тој поглед и го сфаќаат моментот дека треба да се заштеди. Но околу безбедноста, поточни информации треба да добиете од релевантните институции. Но тоа е и причината зошто ние целосно не го исклучивме осветлувањето во овој дел“,
кажа Ганиу.
И според Ганиу не е фер граѓаните да плаќаат, а да не добиваат услуги, но вели засега не постои друг начин за да се заштеди на електричната енергија од ваков карактер. Доколку не заштедат на овој начин, додава, ќе треба да се пренаменат пари од буџетот за капитални проекти, што секако пак носи штета на граѓаните.
„Не сметам дека е фер бидејќи нашите тенденции беа како градоначалници секој метар квадратен навечер да биде осветлен за да биде попристојно и побезбедно. Но сега, во зависност од ситуацијата каква е, навистина треба сите да направиме напори што повеќе да заштедиме бидејќи навистина цените се многу високи“,
вели Ганиу.
Но, не сите општини се одлучија на ваков потег. Има и такви кои и покрај зголемувањето на цената на електрична енергија, не се одлучија да ги изгаснат уличните светла. Таков е примерот со општината Кисела Вода, чиј градоначалник вели дека иако поскапувањето е енормно, безбедноста на граѓаните доаѓа на прво место.
„Јас не можам да се сложам да цела ноќ, цела општина биде во мрак кај мене, најмногу од безбедносен аспект. На нашите граѓани животот не им завршува во 12 часот и не сите легнуваат тогаш. Имаме граѓани кои работат трета смена, граѓани кои од втора смена доцна се враќаат дома, така да од тој аспект ние разговаравме како тим и сметав лично јас дека не е добро општината да биде црно петно во Скопје односно да биде целата во мрак“,
кажа Ѓоргиевски.
А бидејќи не се исклучуваат сијалиците, сметката за струја во Кисела Вода е поголема од парите што се собираат од домаќинствата и фирмите во општините за јавно осветлување.
„Трошокот е енормно зголемен, значи собираме пари за 2,5 милиони да платиме, а ние плаќаме неколкукратно повеќе. Зависно од месецот, некогаш плаќаме 2 пати, некогаш 3 пати а некогаш 4 пати имало сметки кои се 4 пати поголеми споредбено со минатата година, истиот месец“,
вели Ѓоргиевски.
Намалувањето на јавното осветлување беше повод за истражување на Хелсиншкиот комитет. 95 отсто од анкетираните девојки и жени одговориле дека тоа директно влијае на нивниот квалитет на живот, а како резултат на страв од темнината, тие често избегнуваат излегување штом се стемни или пак користат такси наместо да одат пеш до одредена дестинација. За да не се носат вакви мерки во иднина, општините веќе размислуваат за алтернативи. Општина Центар веќе изготвува проект за формирање на јавно претпријатие кое ќе произведува и продава струја, а ќе биде под капа на општината. Другите општини, пак, ќе одвојуваат пари за „паметни сијалици“ и заменување на енергетско неефикасните со ЛЕД штедливи сијалици.
До тогаш ќе остане нееднаквоста – сите да плаќаат исто за улично осветлување, а да добиваат услуга со различен квалитет.
This project was funded through a U.S. Embassy grant. The opinions, findings, and conclusions or recommendations expressed herein are those of the implementers/authors and do not necessarily reflect those of the U.S. Government.
Овој проект е поддржан од Амбасадата на САД. Мислењата, откритијата и заклучоците или препораките изнесени овде се на имплементаторите/ авторите, и не ги одразуваат оние на Владата на САД.
Ky projekt është i mbështetur me grant nga Ambasada e SHBA-ve. Mendimet, zbulimet dhe konkluzionet ose rekomandimet e paraqitura këtu janë të implementuesve/autorëve dhe nuk i reflektojnë domosdoshmërisht ato të Qeverisë së SHBA-ve.