Вечерта кога се отвори, веднаш беше и искршен Центарот, но од тогаш мислам дека навистина има голема промена во смисла на тоа дека хомофобијата не е веќе алатка што некоја политичка структура ја употребува за дневно-политички да дефлектира внимание, така што живееме во едно помирно време и тоа е една голема промена, вели Кочо Андоновски, програмски директорот на ЛГБТИ Центарот за поддршка
Неодамнешно истражување на Македонскиот центар за меѓународна соработка откри дека дури 81% од граѓаните во земјава не би сакале за сосед да имаат припадник на ЛГБТИ-заедницата
Јунско попладне во скопската чаршија. Татко ја шета ќерката по калдрмата, дете вози велосипедот пред очите на полицаец седнат на скалите пред еден од затворените дуќани. Набрзо, мрзливиот ден добива стравичен тек.
„Во моментот во ЛГБТИ центарот имаше околу 30 луѓе, дел од нив се наоѓаа на горниот спрат од центарот. Само ние четворица колеги бевме доле на долниот спрат каде што беше извршен директно нападот. Тоа предизвика голема паника кај луѓето, нормално јас бев во состојба на шок. Мене не ми текнува на одредени моменти од самиот напад, на пример, не ми текнува дека сум паднала, веројатно тоа не останало во мојата меморија како резултат на шокот што го доживеав“,
вели Уранија Пировска, извршна директорка на Хелсиншки комитет.
Во нападот на ЛГБТИ центарот во јуни 2013 година беше повреден и полицаец. Ниту тој ниту неговите колеги ги фатија напаѓачите – ниту на лице место, ниту потоа.
А напади на Центарот, во тој период, имаше често. Вандалите што кршеа дури и без да го покријат ликот, никогаш не беа пронајдени и покрај уредните пријави до МВР и до обвинителството.
„Неказнивоста секогаш била проблем во Македонија и правната несигурност на граѓаните е токму поради таа неказнивост. Јас во сите мои изјави најчесто сум фокусирана секако на обвинителството, бидејќи тие не покренаа постапка по нашите кривични пријави, тоа е првиот степен за да дојде до суд, не само за нападите туку и за говорот на омраза. Бидејќи пред да се случат тие напади имаше високо ниво на говор на омраза“,
вели Пировска.
Зошто и после толку години нема ниту еден осомничен, а не пак осуден за нападите врз ЛГБТИ-центарот во старата скопска чаршија?
На ова прашање, од обвинителството ни одговорија дека:
„Се постапува по сите поднесени пријави за напади, меѓутоа орган надлежен за откривање на идентитeтот на сторителите на кривични дела е Министерството за внатрешни работи. Јавното обвинителство ги има издадено сите неопходни наредби и насоки со цел да се откријат сторителите, но до овој момент тие не се идентификувани“,
велат од Обвинителството.
А бидејќи обвинителството практично го обвинува МВР дека не може да ги идентификува лицата на камерите, прашавме во полицијата – што е проблемот? Од Министерството за внатрешни работи добивме одговор срочен во една реченица
„Сите мерки во врска со расчистување на овие случаи се преземаат во координација со ОЈО“,
кажаа од МВР.
Во ваков пинг-понг во кој институциите си ја предаваат одговорноста за тоа што не можат да ги најдат насилниците снимени при вршење на делото, поминаа речиси 10 години. Неказнивоста при неколкукратното демолирање на ЛГБТИ центарот не е единствениот сигнал што говори дека државата не е заинтересирана да ги заштити макар и основите права на заедницата.
„Оваа болест е лудило, се лечи многу брзо само нема Закон. Ќотекот од рајот е излезен.“
„Гнаси, гром да ве утепа и двете.“
„Болеста е за лечење, ама за оваа болест, лек нема. Упс, ќе заборавев, има… Ортома и јасика!“
„Тргнете ги гнасите, ова го читаат и деца.“
ова се само дел од коментарите на страната говорнаомраза.мк
На порталот говорнаомраза.мк грижливо се индексираат и архивираат коментарите со закани и по живот кон лица што демонстрираат однесување различно од она на хетеросексуална врска. Од 2020 до денес издвоени се стотици коментари, а поднесени се и 10 пријави за правни и физички лица за ширење на расистички и ксенофобичен материјал врз основа на сексуална ориентација. Но, МВР не го следи регистарот. Обвинителството, пак, го регистрира говорот на омраза, но не води посебна статистика – дали мотивот е сексуалната ориентација на жртвите или нешто друго. Згора на се:
„Треба да се има предвид дека многу од настаните кои носат обележја на говор на омраза воопшто не се кривично-правни настани, односно подлежат на граѓанска одговорност како клевета и навреда или на постапка пред Комисијата за заштита од дискриминација“,
велат од ОЈО.
Кривично се гонат само поединечни физички напади. Од МВР велат дека од почетокот на минатата година се регистрирани две кривични дела насилство и едно нарушување на јавниот ред и мир со физички напад. Во тие настани биле нападнати шест лица, припадници на ЛГБТИ+ заедницата. Во вакви околности, ЛГБТИ-центарот во земјава неодамна прослави 10 години постоење. Од почетоците во старата чаршија, до просторот во катната гаража „Беко“, активистот Кочо Андоновски говореше за борбата за рамноправност низ годините.
„Вечерта кога се отвори, веднаш беше и искршен центарот, но од тогаш мислам дека навистина има голема промена во смисла на тоа дека хомофобијата не е веќе алатка што некоја политичка структура ја употребува за дневно-политички да дефлектира внимание или било што, така што во едно помирно време живееме и тоа е една голема промена“,
вели Андоновски.
Дека времето е помирно посведочи фактот што без проблеми минаа сите настани за време на прославата. Но, дека рамноправноста е далеку покажа тоа што настанот го проследија едвај две новинарски екипи.
Кулминација на јубилејното славје беше проекција на краткометражниот филм на косовскиот филмски продуцент и припадник на заедницата, Леарт Рама. Неминовно се наметнаа прашањата – каква е состојбата во соседството. Косово, вели тој, секоја година забележува се попозитивни резултати во остварување на правата на ЛГБТИ-популацијата.За разлика од минатото кога оваа тема била табу, сега постојат неколку центри и барови каде луѓето ја осознаваат важноста за интеграцијата во општеството.
„Поради сето ова, поради сите активности кои се преземаат, сите филмови, сите настани кои се организираат, навистина помага за луѓето да разберат дека секој има право да живее како што сака. Секако, ситуацијата се уште не е совршена, има многу луѓе кои треба да се образуваат за тоа како ја гледаат ЛГБТИ заедницата и како нивниот начин на живот, на каков било начин, не е загрозен од ЛГБТИ заедница. Но, да бидеме реалистични, ќе треба многу време додека се биде 100 проценти безбедно зашто, да бидам искрен, никаде во светот не е 100 проценти безбедно за луѓето од ЛГБТИ заедницата“,
вели Рама.
Во албанските семејства, вели Рама, посебен феномен е традицијата и патријархалноста, што се ризик фактор кога некое лице сака да се декларира како геј.
„Само затоа што ја организиравме Прајд парадата значи дека во владата има многу луѓе кои не поддржуваат и, секако, многу други, и во владата и во политичките партии, кои не не поддржуваат, како што е и насекаде. Но, се додека имаме луѓе во владата кои навистина ги туркаат нашите активности и се што се прави за доброто на ЛГБТИ заедницата, тогаш мислам дека во блиска иднина ќе има уште повеќе отворено и слободно зборување во владата“,
кажа Рама.
Во Северна Македонија годинава по трет пат се одржа „Скопје прајд“ на кој присуствуваа околу 2 000 лица. Низ годините, активна поддршка и учество на парадата зедоа претседателот на државата Стево Пендаровски, повеќе министерки, пратенички… Очигледно е отсуството на политичари на власт кои истакнуваат дека се верници, на припадници на ВМРО-ДПМНЕ, но и на партиите на Албанците во земјава.
„Во нашето искуство досега поексплицитни политичари на овие теми биле да речеме политичари и политичарки од некоја либерална – зелена провиниенција, но повторно, тоа се само индивидуални случаи. Во ниту една политичка партија јас не гледам некаков здрав систем, програма или стратегија на оваа тема како што имаат на образование, здравство, животна средина и така натаму“,
кажа Драгшиќ.
А ако домашните политичари навистина сакаат да ја однесат земјата во ЕУ, тоа нема да се случи без да се гарантираат основните права на ЛГБТИ-популацијата. Во последниот извештај на Европската комисија се нотира дека политичари даваат хомофобични изјави, дека има навредливи содржини во учебници, дека заедницата меѓу хомосексуална двојка не е правно признаена, дека не се гонат соодветно нападите против ЛГБТИ луѓето…
„Потребни се сериозни напори со кои ќе се заштитат и ќе се обезбеди луѓето да можат да ги остваруваат своите ЛГБТИ права“,
се вели во извештајот на Европската комисија.
Дел од тие напори веќе неколку години е интерпартиска парламентарна група за унапредување на правата на ЛГБТИ заедницата, која се формираше во 2018 година. Колку хомофобија има во домашната политика покажува фактот и што од 15 пратеници во актуелниот состав на групата, само еден е маж, пратеникот на ГРОМ, Љупчо Пренџов. Но и тој цел месец одбегнуваше да ни даде интервју, па моравме да упаднеме со прашања на негова прес-конференција на друга тема.
„Поприлично долго дискутирам за повеќе теми, дури и јас како човек кој не е хомофоб и кој ги поттикнува луѓето да имаат толеранција на сите различности во општеството си замерувам себе си што не сум бил доволно активен на тоа поле. Ние мораме да разговараме отворено во Собранието, мораме да помогнеме на секоја целна група и да не биде изоставен ниту еден процес бидејќи ние како пратеници претставуваме граѓани. Тие граѓани се една хетерогена средина кои имаат амбиции и повеќе интереси и мораме да ги застапуваме во целост“,
изјави Пренџов.
Интервју баравме, но не добивме од владејачката ДУИ. Нивните две претставнички во интерпарламентарната група, пратеничките Арта Билали и Мерита Коџаџику, го примија нашето барање но не се одзваа на поканата.
Пред камера се појави една од неколкуте пратенички што јавно говорат на темата, Маја Морачанин од ДОМ.
„Треба поактивно да ги промовираат правата на ЛГБТИ луѓето и на своите колешки и колеги во нивните политички групи да им ги објаснат принципите за кои зборуваме и за кои даваме поддршка како група за сите пратеници да бидат еднакво информирани и да се донесат закони кои се во интерес на ЛГБТИ заедницата, зашто ние кога зборуваме за правата на ЛГБТИ зборуваме за човекови права“,
кажа Морачанин.
Токму потребните законски измени се една од забелешките во извештајот на ЕК. Освен немањето правна рамка со која се дозволува официјално признавање на истополовите заедници, земјата во одреден момент ќе треба да воспостави законска процедура за менување на полот.Такви измени на Законот за матичната евиденција беа предложени, но текстот беше повлечен во март 2022 г., неофицијално, бидејќи немаше поддршка од собраниското мнозинство.
„За Законот ќе треба да се обратите кај СДСМ. СДСМ и Владата го предложија и тие го тргнаа од комисија“,
изјави Пренџов.
Морачанин вели дека Министерството за правда работи на нови измени, иако, според неа, првичната верзија била најприфатлива и требало да се донесе итно.
„Дефинитивно, според сите истражувања, (ЛГБТИ) е една од најмаргинализираните групи, особено трансродовите лица. Тие се едни од најчесто дискриминираните луѓе, многу често мета на говор на омраза па дури и насилство. Со ова законско решение ние ќе им овозможиме овие луѓе кои се наши граѓани да се чувствуваат достоинствено и да не бидат дискриминирани, да може да си ги уживаат правата како и сите други граѓани“,
вели Морачанин.
Ретки се не само политичарите туку и луѓето како Морачанин, кои кога говорат за ЛГБТИ заедницата, говорат за човекови права. Инаку, освен како заблуда и предрасуда, тешко е да се објасни зошто мнозинството од граѓаните имаат негативно мислење за луѓето со поинаква сексуална ориентација од хетеросексуалната.
Како што покажа неодамнешното истражување на Македонскиот центар за меѓународна соработка, дури 81% од граѓаните во земјава не би сакале за сосед да имаат лице – припадник на ЛГБТИ-заедницата. Понепосакувани соседи се само зависниците од дроги (91%), од алкохол (88,6%) и лица со криминално минато (82,2%). Па, кога ќе се вратиме на нападите на ЛГБТИ-клубот можеби е и логично што не е уапсен ниту еден насилник, кога нетолеранцијата кон ЛГБТИ лицата во општеството е иста како и кон криминалците.