Кога второстепен суд ќе одлучи да преиначи пресуда, како што направил советот во скопскиот Апелациски суд во случајот со екссудијата Владимир Панчевски кога му ја намалил затворската казна за една година, мора и да се преземат мерки за обвинетиот да биде сослушан, забележуваат од Врховниот суд
Поради начинот на кој Апелацискиот суд во Скопје постапил во случајот Панчевски, против државата веќе имало пресуда во Стразбур. Затоа, Врховниот суд во одлуката за укинување на второстепената пресуда за поранешниот претседател на скопскиот кривичен суд наведува дека на секоја од странките треба да ѝ се даде разумна можност да го претстави својот случај
Поранешниот судија и некогашен претседател на Основниот кривичен суд во Скопје, Владимир Панчевски, денеска напладне излезе од капијата на затворот „Скопје“ во Шуто Оризари. Причината што Панчевски излезе на слобода само две недели откако влезе во затвор, каде што требаше да издржува две и полгодишна казна затвор, е одлуката на Врховниот суд да ја укине правосилната пресудата на скопскиот Апелациски суд и да го врати предметот на повторно одлучување пред второстепениот суд. Забелешката на врховните судии е што иако Панчевски и неговиот адвокат барале јавна седница, нивните колеги од Апелација одржале затворена седница и не ги известиле обвинетиот и неговиот бранител. Во пресудата не дале и релевантно објаснување зошто го направиле тоа и му го повредиле правото на одбрана.
По ваквиот развој на настаните, во случај што се однесува на работењето на поранешен претседател на Кривичниот суд во Скопје, во врска со распределбата на предмети кај судии, легитимно се наметнува и прашањето – дали Апелација, која хиерархиски е повисоко рангирана од основните судови, направила „почетничка грешка“ прескокнувајќи елементарен дел од постапката или, пак, судиите од второстепениот суд со право одлучиле на затворена седница на начинот на кој постапиле.
Од скопскиот Апелациски суд, во кратка изјава за „360 степени“, велат дека ја добиле одлуката и оти ќе постапуваат по предметот и ќе ги имаат предвид напатствијата од Врховниот суд.
ЕСЧП веќе констатирал ваква повреда во пресуда против Македонија
Врховниот суд во пресудата наведува дека токму за ваква повреда, како на Апелација со Панчевски, веќе има пресуда пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во Стразбур, и тоа против нашата држава. Токму на таа пресуда се повикаа и од Коалицијата „Сите за правично судење“ кога се обративме за коментар за случајот до невладината организација која ја следи работата на домашното судство.
Од Коалицијата во објаснувањето потсетуваат дека членот 412 став 3 од ЗКП предвидува судот да го извести обвинетиот за одржување јавна седница доколку тој самиот барал одржување главна расправа, додека јавниот обвинител, пак, се известува во секој случај. Ова, според Стразбур, велат од Коалицијата, е спротивно на Европската конвенција за човекови права.
„Согласно практиката на Европскиот суд за човекови права, во предметот ’Атанасов против Република Македонија‘ е констатирано дека ваквата одредба од ЗКП е во спротивност со членот 6 од Европската конвенција за човекови права, бидејќи јавниот обвинител се известува по автоматизам, а обвинетиот само доколку го побара тоа, па така ЕСЧП смета дека обвинетиот треба да биде известен во секој случај кога е известен и јавниот обвинител. Ваквиот став на ЕСЧП е прифатен и од Врховниот суд на РСМ“,
велат од Коалицијата.
Оттаму клучниот проблем околу овој дел од постапката го лоцираат во членот 422 став 1 од ЗКП, кој се однесува на случаите каде што обвинетиот е во притвор или затвор, па предвидено е тој да се известува за одржување на седницата само доколку тоа е целесообразно. Иако ова не беше случај со Панчевски, кој ја дочека одлуката на Апелација од слобода, од Коалицијата го споменуваат овој член бидејќи, со оглед дека тој може да се толкува рестриктивно, Врховниот суд веќе има донесено заклучок според кој второстепениот суд е должен да ги достави на увид поднесоците од едната странка на другата и обратно, како и да одржи јавна седница ако обвинетиот го барал тоа.
„Според меѓународните принципи за фер и правично судење, а особено членот 6 од Европската конвенција за човекови права, судот е потребно да им обезбеди еднаков третман на странките во постапката, а особено да внимава на начелото на јавно судење како гарант за водење правична судска постапка. Имајќи предвид дека ЕСЧП за конкретен случај во Македонија (‘Атанасов против Република Македонија’) веќе констатирал повреда каква што направил Апелацискиот суд во овој случај, во таа насока сметаме дека е потребно судовите повеќе да ја применуваат праксата на ЕСЧП, особено оние пресуди што се однесуваат на Република Северна Македонија каде што е утврдена одредена повреда на Конвенцијата“,
велат од Коалицијата „Сите за правично судење“.
Кое е објаснувањето на Апелација?
Откако Основниот суд во Велес го осуди Панчевски на три и пол години затвор за злоупотреба на службената положба и овластувања, поранешниот судија и неговиот адвокат Петро Јанура поднесоа жалби до Апелацискиот суд Скопје. Тие со жалбите поднеле и предлог да се одржи и јавна седница на која ќе бидат повикани.
Тричлениот совет во Апелација на чело со судијката Татјана Дуковска, како и со судиите Тања Милева и Јусуф Ајдрухали, лани во јуни ја одржа седницата и одлучи да ја преиначи пресудата од велешкиот суд во делот на казната, па од три и пол ја намали на две и пол години. Меѓутоа, оваа седница не била јавна, односно ниту Панчевски ниту неговиот адвокат не присуствувале на неа.
Од увидот во пресудата на Апелација може да се види дека второстепениот суд се одлучил на ваков чекор повикувајќи се на законските одредби што се однесуваат на водење на судскиот процес во скратена постапка. Конкретно, на членот 482 став 1 од Законот за кривична постапка (ЗКП) во кој пишува дека на седниците за жалбите за пресудите донесени во скратена постапка пред првостепениот суд (како што беше случај со Панчевски), странките ќе се повикуваат доколку судиите сметаат дека тоа би било корисно да се разјаснат работите.
Тројцата судии биле на став дека жалбите биле доволно јасни и детално образложени, па затоа одржале затворена седница.
„Имајќи ја предвид наведената законска одредба, како и предлогот на обвинетиот и бранителот за одржување јавна седница, овој суд оцени дека во конкретниот случај не е неопходно одржување јавна седница пред овој суд, заради ефикасност во постапувањето пред овој суд, а и присуството на странките не е нужно и корисно, притоа имајќи предвид дека изјавените жалби содржат јасни и детални образложенија на жалбените основи поради кои се побива пресудата и таа е доставена од страна на првостепениот суд до спротивната страна на одговор, поради што одлучи предметот да се разгледа на нејавна седница, а со ваквиот начин на постапување по оцена на овој суд не се ограничува неговото право на одбрана на обвинетиот и не се поткопува правичноста на постапката во целина“,
пишува во пресудата од Апелација.
Праксата на Стразбур ја „сруши“ пресудата пред Врховен
Од увидот во одлуката на Врховен за укинување на пресудата и враќање на предметот повторно пред Апелација, пак, се забележува дека во најголем дел од највисокиот суд во земјава се повикуваат на праксата на Европскиот суд за човекови за права (ЕСЧП). Таа била донесена од страна на петчлен совет со кој претседавал Сафет Кадрии, а членови биле судиите: Фаик Арслани, Џемали Саити, Африм Фидани и Мирјана Лазарова-Трајковска.
Тие забележуваат дека е нанесена повреда на кривичната постапка и на правото на правично судење кое го пропишува Европската конвенција за заштита на човековите права и основите слободи. За „оправдувањето“ од Апелација дека предметот се водел по скратена постапка пред првостепениот суд, се наведува дека судот, сепак, и во таков случај не треба посуштествено да отстапува од основните принципи и стандардите на ЕСЧП.
Неспорно е, велат врховните судии во пресудата, дека судот (согласно член 482 став 1 од ЗКП) е овластен да цени дали странките ќе присуствуваат на седницата, но со тоа не треба да бидат загрозени правичноста на постапката и минималните права на обвинетите кои ги гарантираат и домашните закони и Европската конвенција.
Понатаму, Врховен набројува низа случаи од праксата во Стразбур, па тука го споменува и случајот „Атанасов против Република Македонија“, како и уште еден предмет во кој имало вакви повреди „Делкур против Белгија“. Исто така, се споменува уште еден случај што нашата држава го изгубила пред ЕСЧП.
„Согласно судската пракса на Европскиот суд за човекови права, принципот на правично судење подразбира на секоја од странките да ѝ се даде разумна можност да го претстави својот случај под услови кои нема да ја стават во позиција на суштинска понеповолност vis-а-vis спротивната страна (‘Настеска против Република Македонија’) и во таа насока од државата се бара да им обезбеди на лицата што подлежат на законот да ги уживаат пред тие судови гаранциите содржани во член 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи“,
пишува во дел од одлуката на Врховен.
Во секој случај, забележуваат оттаму, кога Апелациски суд разгледува предмет и треба да одлучи за кривичната одговорност на обвинет, тоа не може да го прави без директна непосредна оцена на доказите, за што наведува уште еден случај што се водел пред европскиот суд против Молдавија.
„Така, преку начелото на јавно судење и можноста што му се дава на обвинетиот да даде исказ пред апелацискиот суд се остварува и целта за гарантирање на правата на одбрана на обвинетиот (‘Тирс и други против Сан Марино’). Дотолку повеќе, во случај кога апелацискиот суд ќе ја преиначи првостепената пресуда, мора да преземе позитивни мерки да ја осигури можноста обвинетиот да биде сослушан (‘Ботен против Норвешка’; ‘Данила против Романија’; ‘Гомез Олмеда против Шпанија’)“,
пишува понатаму во пресудата каде се дадени други конкретни примери од Стразбур.
Од тие причини, Врховен ја задолжи Апелација, кога повторно ќе одлучува за пресудата за Панчевски, да ги повика него и неговиот бранител Петро Јанура бидејќи на таков начин ќе им даде можност да ги изнесат своите ставови и одбрана, но и ќе може да се направи директна и непосредна оцена на доказите.