Човекот ја измисли, а сега таа може да го уништи-пластиката.
Замислена како евтина, лесна и функционална, од втората половина на минатиот век, таа стана неизбежен дел од градежната, автомобилската, фармацевтската, прехранбената индустрија. Но, откако човекот ја измисли пластиката за еднократна употреба, од добар слуга – доби еколошки „убиец“. Според некои проценки, 8 и пол милијарди тони пластика е произведена од нејзиниот пронајдок до денес, а дури една третина во последниве 3 децении.
Пред неполни два месеца Европскиот парламент усвои регулатива со која ја забрани употребата на пластични предмети за еднократна употреба – чинии и чаши, прибори за јадење, сламки, балони, стапчиња за чистење уши. Земјите-членки на ЕУ до 2021-ва ќе треба во целост да ја забранат пластиката за еднократна употреба.
Италија го направи првиот чекор, забранувајќи ги стапчињата за уши како најопасни загадувачи. Во Франција, почетокот на идната година ќе значи крај на ерата на пластиката за еднократна употреба.
Забраната ги вклучува и пластичните ќеси, чија употреба најдрастично се казнува во Кенија – висока парична, па дури и затвор. Оттаму, не е чудно што оваа земја стана една од петте најзелени земји во светот, заедно со Норвешка, Португалија, Нов Зеланд и Уругвај.
За човековата негрижа, најпоразителна е неодамнешната снимка од најдлабоката точка на Планетата – Маријанската бразда во Тихиот Океан – на длабочина од над 10 илјади метри истражувачот имал „средба“ со пластична ќеса.
А ова е само една слика од кај нас која кажува се за нас.
Ова е уште една слика за нас – пластиката, ќесите, влажните марамчиња и стапчињата за уши, го затнаа Колекторот на Охридското езеро.
Истиот отпад прави проблеми и во канализациониот систем на Скопје, предизвикувајќи затнувања и оштетувања на пумпите.
За најдолгата река во Македонија и да не зборуваме. Кога ќе надојде Вардар, со него доаѓа и оваа срамна слика за нас.
И бидејќи ние никогаш не ја користиме пластиката за еднократна употреба само еднаш – таа стана и наш отров. Додека во светот рециклирањето е голем бизнис и спас од загадувањето, кај нас ретко кој знае што со пластиката и колку таа е безбедна.
ПЕТ – ова е ознака за пластика од која се прават шишињата за пијалоци. Во триаголникот најчесто го има бројот еден – што значи пластика за еднократна употреба. Секое натамошно користење на истата амбалажа, го загрозува нашето здравје.
ХДП или ЛДПЕ или ПП се ознаки за безбедна пластика. Во триаголникот ги имаат броевите 2, 4 и 5.
Амбалажа која треба потполно да се избегнува е онаа која ја има ознаката ПВЦ, ПС и ПЦ или во триаголникот броевите 3, 6 и 7. Но, и покрај овие податоци, ПВЦ се користи за производство на шишиња, ПС се користи за пластични чаши за кафе или за амбалажа за брза храна. За најлоша се смета пластиката со ознака ПЦ или број 7, која се користи во амбалажи за бебиња, шишиња за спортисти и садови за подготвување на храна.
Професорката Јадранка Блажевска Гилев е автор на бројни научни истражувања за штетноста на пластиката по здравјето на луѓето. Во лабораторијата на Технолошко-металуршкиот факултет, на апарати донирани од НАТО, секојдневно се испитува квалитетот на рециклираната пластика.
На почеток кога полимерниот материал се носи во фабриките за рециклирање, најпрвин се мие за да се отстранат сите нечистотии врз тој полимерен материјал, потоа се сече на ситни парчиња и се добиваат тие полимерни снегулки. Во постапката на рециклирање тој потоа се внесува во екструдер од кој што излегува полимерниот чипс. Овој полимерен чипс, кој што е рециклат ,потоа се користи како материјал во друга индустрија. Од него се произведуваат цевки, канализациони, одводни цевки значи се што не е во допир со храна, може да се изработуваат и полимерни кутии, пластични кутии, канти за ѓубре меѓутоа оној пластичен отпад кој што е многу ситен и мешан и не може да се рециклира, тој се подвргнува освен на постапка на инсенерација преку кој што се искористува енергијата, може да се користи и како полнила во патиштата како тапмони пред постапката на асфалтирање секако за да се намали отпадот во животната средина.
На процесот на рециклирање му претходи собирање и селектирање на отпадот. За жал, домаќинствата кај нас најчесто целиот отпад го ставаат во иста ќеса, која завршува во еден контејнер. Па така, селектирањето останува на индивидуалните собирачи и на Јавните претпријатија за комунална хигиена.
Ние во овој период можеме само да констатираме дека навистина е зголемен бројот на количествата на овие суровини-во рамките на 2019, а во споредба со 2018 дури за 50% ни е зголемено количеството. По неговата секундарна селекција…тие завршуваат овде, на нашите специјални преси за балирање, значи ние балираме хартија, балираме ПЕТ амбалажа односно пластика, лименки и преработуваме стакло, ги доведуваме до таа состојба во која што потоа можат да им се предадат на операторите кои што ги рециклираат и ги подготвуват за понатамошна ре-употреба.
До 2005 г. во Македонија никој не откупувал пластика. Веројатно, никој и немал идеја дека таа може да стане вносен бизнис кој и вработува. УСАИД во 2006 г. го воведе концептот за селектирање и рециклирање. Во проектот беа вклучени Јавните комунални претпријатија, беа поставени сини метални контејнери, а уличните собирачи, после обуката за правилно селектирање, добија зелени трицикли за собирање на употребливата пластика.
Македонија има Закон за рециклирање на амбалажниот отпад од 2011-та. Дозволи за оваа дејност имаат неколу компании, но водечки се Пакомак, како посредувач и Гринтех МК како фирма за рециклирање. Но, од Пакомак велат дека во Македонија се рециклира многу мал процент на пластика, во најголем дел како балирана се извезува во Романија, Србија, Бугарија, Турција, па дури и во Германија. Информацијата ја потврдуваат и од Гринтех кои велат дека по добиената пластика од собирачите, ја сортираат и ја мелат во ситни парченца кои потоа како ПЕТ суровина ја носат во својата фабрика во Романија, а гранулатите се пласираат на домашниот и на регионалниот пазар.
Пакомак има поставено над 3000 контејнери за хартија, стакло, но и за собирање на ПЕТ амбалажа. Несакајќи да го фрлиме ова шише во обична корпа или контејнер, од центарот на Скопје тргнавме во потрага по контејнерите на Пакомак.
На 400 метри од центарот на Скопје, го најдовме првиот контејнер за собирање на ПЕТ амбалажа. Можеме само да констатираме дека ретко кој од нас има свест или трпение да изоди толкав пат со шише во рака.
Но, колкав е патот кога селектирањето се прави уште дома. На пример, во Велика Британија домаќинставата го селектираат отпадот во 7 биоразградливи ќеси со различна боја – посебна за секој вид на отпад. Со тоа, не само што се забрзува процесот на селектирање туку и се пренесува навиката на идните генерации.
Сегашното ниво на селекција на отпадна пластика од страна на граѓаните е на ниско и незадоволително ниво. Вообичаено ниво на селекција на отпадна пластика во земјите-членки на ЕУ е преку 50 % додека кај нас се сведува на само неколку проценти. Тоа мора да се менува доколку сакаме да имаме развиена селекција на отпад во склад со ЕУ нормите за почиста животна средина .
На 22 мај Светот ја започна акцијата „Две недели без пластика“. Повикот беше упатен до сите жители на планетата – две недели сите да живееме без пластика за еднократна употреба. Планетарната акција е во пресрет на Светскиот ден на океаните-8 јуни. Од севкупниот отпад во нив, дури 80 % е пластика – произведена и фрлена од нас. Данокот, засега навидум го плаќаат само растителниот и животинскиот свет.