Шуто Оризари е општина во која има најголем број корисници на социјална парична помош според бројот на жители. Стапувањето на сила на новите законски решенија со кои се зголемува опфатот и висината на помошта дополнително ги раздвижи тамошните жители. По повикот на надлежните, побрзаа во центарот за социјална работа да проверат дали и по која основа им следува надомест од државата.
„На жена ми не и следува, а има шеќер, јас имам 62 години имам – ништо не ми следува, детето е инвалид, 4500 денари месечно земам, тоа.“
„Ќе примаш социјално една, две, три години, а мораш и да работиш понекогаш ама државата е должна нешто да ти понуди.“
„Што да кажам. Се работат некои ненормални работи овде. Сите документи ги имам, сите. Исправен сум. Гледате како е. Се имам. И за тоа на што се надевавме, и таа надеж ни изумре. И сега, наводно, ќе добијам решение и на тоа решение ќе имам право на жалба.“
„Јас – по канти. Јас да не одам ќе нема што да јадеме додека да дојде социјално.“
„Имам дете со церебрална парализа земаме за нега, ама ние не сме вработени па дојдов да прашам дали ќе ми следува старосна пензија.“ – велат жителите на Шуто Оризари со кои поразговаравме.
Центарот за социјална работа во скопска Кисела Вода е меѓу оние што покриваат најголема територија – дури четири општини. Сепак, овде состојбата беше порелаксирана отколку во Шуто Оризари.
„За туѓа нега за синот, три пати е опериран, има тумор на мозокот и сега треба да доставиме документација од операција, од болница, отпусни листи и тие работи. Инаку немаше проблем никаков.“
„Ова е постаро барање и сега ги обновуваме документите.“
„Поднесував документи за остварување на право на социјална пензија.“ – рекоа граѓаните.
Во Меѓуопштинскиот центар за социјална работа во Скопје велат дека секој случај се разгледува индивидуално. Според однапред утврдена формула се пресметува дали и колкав надоместок следува. При аплицирање, задолжителни се државјанство, венчаница и извод од матична книга на родени.
„Сите други документи како што се уверенија од катастар, уверенија од управа за јавни приходи, потврда за моторно возило, ние по службена должност, електронски ги добиваме, односни ги гледаме во систем.“ – вели Наташа Станоевиќ – директорка на Меѓуопштински центар за социјална работа.
Со реформата, лица над 65 години кои не оствариле право на старосна пензија, поради немање доволно стаж, ќе добиваат социјална пензија од 6000 денари.
Четиричлено семејство со две деца кои одат на училиште сега ќе може да прима гарантиран минимален приход, детски и образовен додаток и енергетски додаток. Вкупната сума би можела да достигне до 10600 денари.
Се воведува еднократен надоместок за прво и второ дете. Мерката за трето дете не се укинува, но ваков надоместок ќе добиваат само семејствата со вкупни примања под минимална плата, а не секое семество во кое ќе се роди трето дете.
Освен ова, компромисното решение што го договорија СДСМ и ДУИ, по долго преговарање и одлагање на реформата, предвидува надоместок да добијат сите семејства во кои ќе се роди трето дете во следните десет месеци, независно од висината на приходите. Ограничувањето со минимална плата ќе почне да важи по истекот на овој период.
Исто така, сите семејства што веќе земаат надоместок за трето дете ќе продолжат да го добиваат додека детето наврши 10 години. Такво е ова петчлено семество кое живее во скопско Драчево. Двајцата родители се навработени, а од септември сите три деца ќе одат на училиште.
„Освен „трето дете“ од 8300 денари што ни следува од државата, само тоа, друго месечно примање немаме. Не се живее со 8 илјади петчлено семејство. Мажот ми ако има работа ќе излезе ќе поработи, се труди, бараме, од други помош немаме. Станот е на „станбено“. Станарско право сѐ уште немаме, не знаеме што ќе биде со нас. Живееме како под кирија, кириите треба да ги плаќаме нормално. Кога имам пари ќе ја платам, кога немам – не, долгот останува тука. Сопругот ми е работник, здрав, прав, сакам да биде вработен, доколку може – не бегаме од тоа. За мене, поради здравствената состојба, можам да работам само со кратко работно време.“ – рече мајката на трите деца која сакаше на целото семејство да му се заштити идентитетот.
Со новите законски измени семејството, освен за трето дете, може да добива и детски и образовен додаток. Така вкупната сума би била 12300 денари.
Од владата велат дека детскиот додаток што досега го користеа 3.200 деца, со промените ќе го добиваат 73.500 деца. Пристап до образовниот додаток, пак, ќе имаат 64.136 деца наместо како досега 3.800.
Ова, сепак, се само проекции. Во невладината „Finance think“ сметаат дека за успешна реализација на оваа реформа потребна е и реорганизација на социјалниот сектор од шалтерски во теренски тип на работа за да се следи и поддржува секој индивидуалец и секое семејство.
„Одржливоста на оваа реформа главно ќе зависи од тоа колку ќе се успее лицата кои ќе бидат корисници на помошта да бидат извлечени на едно долгорочно одржливо ниво. Што значи тоа? Лицата коишто се работоспособни и не се активни да се доведат до состојба на активност на пазарот на труд и понатаму тие лица да бидат вработрени и тоа долгорочно вработени на соодветна работна позиција.“ – смета извршната директорка, Благица Петрески.
Министерката за труд и социјала Мила Царовска убедува дека токму тоа, а не нов популизам, е целта на промените.
„Утврдуваме која личност од семејството има највисок потенцијал за вработување. Тоа лице го преквалификуваме, доквалификуваме, го поттикнуваме за практикантство, го вклучуваме на пазар на труд во некоја од мерките и после тоа очекуваме да се вработи. Ако се вработи и после два месеци утврдиме дека добило отказ се откажало итн, не го казнуваме, туку го враќаме повторно во ситемот, одиме со втор обид, со трет обид. Системот на социјална заштита се заснова на обиди и грешки се додека не ја постигнеме целта и со секое дете и со секој поединец којшто до сега бил заборавен на маргините на општеството, сте му давале трошки и „те молам не ми се појавувај, да не те гледам никаде во општеството“. Не, ние велиме појави се затоа што тие граѓани се и економски потенцијал во државата.“ – вели Царовска.
А за да се постигне ова ќе биде потребно засилено присуство на социјалните служби на терен што е еден од потенцијалните проблеми.
„Квалитетот на тимовите коишто работат, човечкиот потенцијал во системот на социјална заштита со години беше заборавен. Јас една година вложив за сите вработени да добијат обука, нови систематизации, нови програми за работа со нив, се спрема тренинг центар за социјална заштита. Ова е работа човек на човек и тука ако едниот човек нема потенцијал не може да го извлече другиот човек што значи дека тука го гледам првиот ризик во реализација на самата реформа. Јас ќе дадам максимум за колегите социјални работници да добијат соодветна плата, во законот ги зголемуваме нивните плати, втора работа да добијат соодветна обука, соодветен квалитет на работно место и да се мотивирани за да сработат со корисниците на минимален адекватен приход или тој семеен пакет.“ додава Царовска.
Вкупниот годишен буџет за зголемената по опфат и висина социјална помош е околу 36 милиони евра. Годинава ќе биде потрошена половина од оваа сума, бидејќи преостанува уште половина година. Од владата веруваат дека со новиот пристап околу 34 илјади домаќинства или околу 100 илјади жители ќе бидат извлечени од зоната на сиромаштија, односно од преживување со помалку од два долара дневно. Но, ова е математика на хартија. Дали и колку таа ќе се совпадне со математиката на терен, првата контролна станица е крајот на оваа календарска и фискална година.