Поддршка на патот кон ЕУ, но и критики за темпото на реформите – со такви пораки вечерва во Скопје допатува шведската министерка за ЕУ. Јесика Росенкранц, која за време на својата прва посета на земјава ќе се види со владиниот врв од кој очекува да ги слушне идеите за натамошниот тек на европскиот процес на С Македонија, но и, како што изјави во интервјуто за 360 степени, да пренесе дека има потреба од динамизирање на процесот на реформи, особено во делот на владеењето на правото. Таа потсетува и на потребата од усвојување на уставните измени договорени во 2022 година
„Она што го гледаме кога го читаме извештајот и оценката на Комисијата е дека Северна Македонија е прилично добро подготвена за следните чекори, но има стагнација во темпото на реформската работа и темпото мора да се забрза бидејќи има многу реформи кои треба да се спроведат, како што кажав, во владеење на правото и борбата против корупција.“, вели Росенкранц за 360°
360°: Пред сè, ви благодарам за оваа можност и за овој интервју за 360. Моето прво прашање е – јасно е дека ЕУ-интеграцијата на Северна Македонија е запрена, или да речеме е заглавена. Владата во Скопје инсистира на некакви гаранции од европска страна дека уставните измени ќе бидат последното билатерално барање на патот кон полноправно членство во ЕУ. Од друга страна, тука е позицијата на Бугарија како земја-членка на ЕУ и на други членки на ЕУ, кои и понатаму тврдат дека договорот од 2022, постигнат пред три години, сè уште е валиден и дека напредокот на земјата зависи исклучиво од Северна Македонија. Значи моето прашање е – каква е позицијата на шведската влада во однос на состојбата или ситуацијата во која се наоѓаат ЕУ-интеграциите на Северна Македонија?
Јесика Росенкранц: Па, пред сè, би сакала да кажам дека Шведска е цврст поддржувач на членството на Северна Македонија во ЕУ и ние сме силни поддржувачи на проширувањето како такво. И гледам, исто така, кога се среќавам со моите колеги министри од другите земји членки, дека постои вистинска волја од страна на ЕУ да има напредок во проширувањето, дека сега постои еден моментум. Мислам дека тоа е поттикнато од руската инвазија врз Украина за што многу земји во ЕУ сега гледаат дека е стратешки важно ЕУ да расте, да нè направи како континент поцврсти. И во овој контекст, мислам дека е навистина важно сите земји кандидати да ја искористат оваа можност, што навистина е можност, да напредуваат во процесот. Тоа важи и за Северна Македонија. Од страна на ЕУ, секогаш сме биле јасни дека пристапот се темели на заслуги. Така што заслугите и реформите се важни. Но, исто така, договоривме дека веднаш штом овие уставни измени ќе бидат направени, ќе го почнеме формалниот дел од пристапните преговори. Тоа е важно за Шведска и нешто зад што стоиме целосно, а и очекуваме и остатокот од ЕУ и сите земји членки, исто така од нивна страна да го исполнат својот дел од договореното.
360°: Значи уставните измени се неопходни, и тоа ме води до следното прашање. Дали сте запознаени со некаков вид иницијативи за придвижување на процесот меѓу двете земји? Дали сте слушнале за нешто такво, затоа што има некои разговори дека можеби нешто се случува „зад завесите“?
Јесика Росенкранц: Па, секако од Северна Македонија зависи да ги направи овие уставни измени, како што се договоривме. Но, јас сум тука и да слушнам, да се сретнам со претставници на владата, на граѓанското општество, со различни чинители тука во Северна Македонија за да слушнам кои се нивните планови понатаму, која е агендата на владата понатаму. Значи, се разбира, ме интересира да го слушнам тоа, но исто така би сакала да ја потенцирам неопходноста навистина да се придвижат сите неопходни реформи во владеење на правото, борба против корупцијата, независно судство, затоа што гледаме дека има потреба од големи реформи во многу области за нештата да се придвижат, и искрено да ја охрабрам владата и Северна Македонија да ја искористат оваа можност, бидејќи мислам дека навистина постои моментум во проширувањето. И ја разбирам фрустрацијата, по сето ова, по толку многу години во процес. Но, како пријател на проширувањето и на Северна Македонија, гледам реална можност да се делува сега.
360°: Говорејќи за реформите, последниот годишен извештај на Европската комисија за Северна Македонија е многу критички, особено за Поглавјето 23, посочувајќи на финансиска зависност и политички притисоци врз судството кои доаѓаат не само од извршната, туку и од законодавната власт. Владата тврди дека овие критики се поврзани со нерешените уставни измени и дека извештајот би бил попозитивен ако измените веќе беа усвоени. Колку е важен годишниот извештај на Комисија не само за Шведска, туку за која било земја членка на ЕУ, кога се одредуваат следните чекори за одредена земја кандидат?
Јесика Росенкранц: Извештајот е важен. Тој ни помага, како земји членки, да се ориентираме во процесот на одлучување со какво темпо да продолжиме со различните земји кандидати. Силно се потпирам на овој извештај од Комисијата. Тоа е темелна анализа на состојбата во различните земји кандидатки. Така што, би рекла дека е важен документ кој го насочува целиот процес на пристапни преговори. А она што го гледаме кога го читаме извештајот и оценката на Комисијата е дека Северна Македонија е прилично добро подготвена за следните чекори, но има стагнација во темпото на реформската работа и темпото мора да се забрза бидејќи има многу реформи кои треба да се спроведат, како што кажав, во владеење на правото и борбата против корупција. Знам дека ова е тежок процес. Шведска еднаш беше на тоа место. Годинава одбележуваме 30 години од нашето членство во ЕУ. Знаеме дека процесот може да биде тежок, но исто така знаеме дека како земја многу имаме добиено од членството. Тоа нè направи посилни, побогати, побезбедни, ја зголеми стабилноста на нашите институции. Така што, разбирам дека е тежок процес, но можам да гарантирам дека ќе вреди кога Северна Македонија ќе стане членка. И сигурна сум дека Северна Македонија еден ден исто така ќе има многу голема корист од членствoто.
360°: Во Скопје, вклучително и во кругови блиски до владата, постои перцепција дека ЕУ не е целосно искрена со земјите од Западен Балкан и нивната иднина како дел од Унијата. Тврдат дека Северна Македонија дури и да ги усвои уставните измени, пак ќе нема гаранции дека членството навистина ќе дојде. Дали постои вистински консензус и вистинска подготвеност меѓу земјите-членки на ЕУ да примат нови земји-членки и под кои услови?
Јесика Росенкранц: Би рекла дека постои. Навистина би рекла дека постои реална перцепција меѓу членките дека ни треба проширување и дека ни треба Северна Македонија во Европската Унија и дека треба да се делува сега, дека постои моментум, дека постои геостратешка важност за ЕУ да стане поголемо семејство. И во тој контекст, повторно мислам дека ова е отворена можност или важен период за земјите-кандидати, за Северна Македонија, да делуваат. Така што апсолутно би рекла дека постои силна волја од страна на ЕУ, нова енергија во процесот на проширување. Би била среќна ако сите земји кандидати, ако Северна Македонија, сакаат соодветно да одговорат на таа енергија и навистина да го забрзаат темпото и реформската работа, бидејќи ова е многу добра можност за делување.
360°: Гледаме дека Црна Гора и Албанија сега се предводници во трката за зачленување во ЕУ. Јасно е дека тие ќе ги затворат преговорите во блиска иднина. Постои ли можност за одложување на нивното официјално членство затоа што некои од земјите членки на ЕУ би биле воздржани да примат нови членки?
Јесика Росенкранц: Научивме дека проширувањето е комплициран процес. Зависи од земјите кандидати и нивната домашна работа. Секако, сите земји-членки мора да се согласат на крајот. Но, она што го слушам меѓу моите колеги е дека постои искрена волја да се напредува со проширувањето за сите земји кога ќе бидат подготвени. Така што, тоа исто значи дека кога сега ЕУ сигнализира – ние сме подготвени да го направиме следниот чекор, сакаме проширување, тогаш е многу важно – бидејќи пристапот се темели на заслуги – земјите што сакаат да се приклучат, исто така да ги спроведат своите реформи. Но, мислам дека навистина постои широк консензус дека ни треба проширување.
360°: Шведска е силно вклучена во Западен Балкан, но вашата земја неодамна реши да ја прилагоди својата поддршка за Србија со намалување на одредена помош за државните институции и пренасочување на средствата кон јакнење на граѓанското општество. Кои се плановите на Шведска во однос на развојната помош за Северна Македонија, каде што исто така е многу присутна, и каде Шведска е еден од најголемите, ако не и најголемиот, билатерален донатор?
Јесика Росенкранц: Нашата поддршка за Западен Балкан е силна и трае со години. Нудиме и политичка поддршка во процесот на проширување, но и финансиска поддршка. И како што кажавте, ние сме еден од најголемите поддржувачи на практично сите земји од Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија. Ова е важно. Продолжуваме да бидеме силен поддржувач на Србија за таа еден ден да стане членка на ЕУ. Но, исто така сме многу јасни дека ова е пристап темелен на постигнувања. Кога гледаме демократско назадување, кога гледаме недостаток на реформска волја, како што видовме вo Србија, тогаш мора да реагираме. И тоа е принципот „повеќе за повеќе, помалку за помалку“. Ако покажете голема волја за реформи, тогаш и Шведска е подготвена да помогне. Но, ако не покажете политичка волја, тогаш нема да помагаме на ист начин. И тоа е она за што се однесува одлуката за Србија. А кога станува збор за Северна Македонија, ќе продолжиме да бидеме силен партнер на Северна Македонија и финансиски да ја поддржуваме земјата. Но, секако, ќе продолжиме да ја охрабруваме да го забрза темпото на реформите. Но, ќе продолжиме да бидеме цврст партнер. За Шведска сега, во Европа, е важно да се види дека она што се случува во Украина бара многу поддршка бидејќи станува збор за целосна војна по руската инвазија. Но, исто така продолжуваме да го гледаме проширувањето како важно – и за Украина, Молдавија и за Западен Балкан и за Северна Македонија. Тоа е многу важно и ќе продолжиме да даваме силна поддршка за Северна Македонија.