Јавното обвинителство останува на стратегијата да бара не само директна, туку и индиректна одговорност за настанот кој се случи на 16 април 2025 година, одејќи наназад до 2012 година во потрага по дејствија кои може да се поврзат со штетната последица. Таквиот пристап досега резултира со голем број осомничени (59 лица и три фирми) и потенцијал случајот да се претвори во мегапредмет
Но, се погласни се и критичарите кои велат дека, на пример, ако некој земал мито пред 13 години за да „замижи“, невозможно е да се докаже дека тоа го сторил со умисла да загинат луѓе. Таквите гласови повикуваат да се гонат и тие лица, но за кривичните дела кои директно ги сториле. Во спротивно, стравуваат од огромен судски предмет кој ќе заглави во судовите
Недела е ден за одмор. Но, изминатава не беше таква за државниот јавен обвинител и министерот за внатрешни работи.
Повод за прес-конференцијата беше проширувањето на истрагата за пожарот во Кочани за уште 19 лица. Со тоа, во тој момент, бројот на осомничени се искачи на вкупно 52-ца. Билансот, оттогаш се искачи уште еднаш – на 59.
Каузалитет
Има толку многу осомничени затоа што обвинителството ги гони и оние што се осомничени како директно одговорни за пожарот, но и оние кои, според обвинителството, придонеле за исходот.
Се истражува одговорноста и на сите институции и службени лица кои со своите незаконити дејствија и пропусти во континуитет довеле до тоа кабарето ПУЛС во Кочани од самиот почеток во подолг временски период па се до настанување на пожарот да продолжи да врши угостителска дејност без воопшто да исполнува законски услови за тоа и со нарушување на сите безбедносни правила по животот на лицата кои го посетувале објектот.
изјави државниот јавен обвинител Љупчо Коцевски, на 13 април 2025.
Клучниот термин тука е каузалитет. Во суштина, тоа значи дека кривична одговорност се бара не само во дејствијата кои непосредно придонеле за пожарот, туку и во серија пропусти што заедно довеле до тоа објектот воопшто да работи.
Предмет на анализа е и таканаречениот кумулативен ефект на пропуштањата. Ако повеќе различни лица во текот на долг временски период прават повторувачки пропусти, тие се дел од поширока причинска врска. Ова значи дека дури и ако едно индивидуално пропуштање не е директна причина за штетата, нивниот збирен ефект може да биде критичен. Континуирано игнорирање на ризикот во долг временски период може да создаде основа за правна или етичка одговорност.
кажа Коцевски.
Ваквиот пристап можеби создава впечаток во јавноста дека институциите сериозно работат на расветлување на случајот, во сите негови аспекти.
Но, кај дел од стручната јавноста наиде и наидува на резерва.
Проблемот со каузалитетот е тоа што однапред се создаде еден впечаток во јавноста дека секое каузално дејствие е скривено дејствие, виновно дејствие. А тоа, суштински, не е така. Затоа што, може определно дејствие да биде каузално, за да предизвика одредена последица, меѓутоа тоа самото по себе не значи дека е противправно, а второ дека истото е виновно или умислено. Конкретно, неспорно е дека пропусти има на сите страни, кај сите коишто учествувале наназад не само од 2012-та, туку од почетокот на нашата државност има пропусти во различни сегменти на општеството. Меѓутоа, битното прашање кое треба да се утврди, и тоа не само да се утврди туку и да се докаже, е умислата на оние учесници во дејствијата на пропуштање. Неспорно е дека некој којшто бил градежен инспектор или надзор на објектот кога се правела пренамена… неспорно е дека можеби пропуштил да преземе некое дејствие, меѓутоа во неговата умисла сигурно не била опфатена последицата којашто настапи на крајот.
вели адвокатот Златко Јакимовски.
Државниот обвинител, кога говореше во неделата, рече дека ги има предвид критичките опсервации на стручната јавност. Во поддршка на својот пристап, пак, тој за аргумент искористи три пожари во други држави со речиси идентично сценарио како во Кочани. Кажа дека сличен бил пристапот на тамошните правосудни органи при трагедиите во клубот „Колектив“ во Букурешт, Романија во 2015 година, во „Кис“ во Санта Марија, Бразил во 2013-тата и „Стејшн“ во Вест Варвик, САД во 2003 година. Во сите случаи има голем број жртви, а директна причината е пиротехника во комбинација со лесно запаливи материјали.
Одговорноста не беше ограничена само на оние што директно го предизвикале пожарот, туку и на оние што овозможиле опасни услови преку серија на административни и надзорни пропусти. Ова покажува дека правото признава долгорочен каузалитет, особено кога постои јасен образец на игнорирање на ризиците што резултира во катастрофа.
изјави Коцевски во неделата.
Па, прво на интернет побаравме потврда за тоа што го кажа Коцевски. Испадна дека не е баш така.
По пожарот во „Стејшн“ во САД, обвинети и осудени се три лица – двајцата сопственици на клубот за убиство од небрежност на 200 лица и организаторот на концертот. Утврдена е индиректна одговорност за пропуст кај надзорните органи кои не забележале дека во клубот има запаливи сунѓери за звучна изолација, но тоа не резултирало и со нивен кривичен прогон.
По пожарот во „Кис“ во Бразил, пак, каде загинаа 242 лица, осудени се четворица – двајца сопствениците на клубот и двајца членови на бендот кој настапувал таа вечер. Судени се за убиство и за обид за убиство. Нема информации дека се гонети индиректни виновници.
По пожарот во „Колектив“ во Букурешт, каде загинаа 64 лица, отворени се два предмета. Во првиот, осудени се сопствениците на клубот, пиротехничарот, но и градоначалникот на областа и двајца пожарникари. Градоначалникот и пожарникарите се гонети за индиректна одговорност, бидејќи дозволиле клубот да работи без да ги исполнува соодветните услови. Вториот предмет се водел за министерот за здравство, дека доцна побарал трансфер на пациенти во странство што довело до многу починати меѓу повредените. Тој случајот, на крај, е отфрлен.
Бидејќи бројот на обвинети и осудени во сличните трагедии се брои на прсти, а во Кочани веќе се речиси 60, прашавме во обвинителството – со какви податоци тие располагаат, штом се повикаа на нив. Ни вратија дека податоците биле јавно достапни, но и дека:
Она што е веројатно специфично за случајот во Кочани, за разлика од сличните примери од други земји, е што почетниот момент на пропуст е повеќе години наназад, од самиот момент кога клубот започнува со работа и ниту една институција повеќе од 10 години не го прекинала тој каузален синџир. Фактот што долга низа години не бил извршен инспекциски надзор ниту некој постапил за очигледно непочитување на сите минимално технички и безбедносни правила и прописи, значително влијае на опфатот на лица кои имаат одговорност за своето постапување или непостапување.
Правниците кои имаат критички однос кон овој пристап не се против да се гонат сите што направиле пропусти. Напротив, вели Јакимовски, треба да се гонат, но секој за делото што го сторил.
Неспорно е дека треба да се бараат директни виновници. Дека во нивните пропуштања постојат определени исполнување на законските битија на некои други кривични дела. Тука проблемот е можеби што дел се застарени, дел се со многу поблага казна и така натаму. Меѓутоа, ние не видовме од јавниот обвинител да каже конкретно – за кое кривично дело, односно наведено е само тешки дела против безбедноста од 292 во врска со 288, за предизвикување на општа опасност, меѓутоа никаде не беше наведено и објаснето дали се работи за соизвршителски дејствија, помагачки дејствија, дали секој од обвинитетите преземал самостојно дејствие на извршување на кривичното дело, дали тие делувале со заедничка умисла и во таа ситуација притисокот за докажување на ваков предмет во судска постапка е исклучително голем.
Опфат
Следејќи ја логиката која ја наметна, Јавното обвинителство сомничи голем број лица што биле на позиција во различни институции од 2012 година до денот на пожарот – 16 март 2025 година.
На пример, сите градоначалници на Кочани во тој период и сите директори на Дирекцијата за заштита и спасување.
Но, во јавноста остана нејасно – зошто се опфатени сите министри за економија, освен последниот? Па и зошто воопшто се опфатени, ако уште од 2008 година, како што кажа и премиерот, ова министерство не е обврзано да ја проверува вистинитоста на апликациите за лиценци.
„Токму тоа ви го кажувам, тука е пропустот со измените во законот во 2007-ма година дека правното лице е тоа коешто самото тврди дека ги исполнува условите. Да, тоа е проблемот. Никој не го проверува, законот не предвидува“,
изјави премиерот Христијан Мицкоски на 18 март 2025 година.
Сета документација требало да биде прибрана и врз основа на таа документација министерот дава лиценца. Во конретниот случај, за сите лиценци нема потполна и законита документација.
– Сакате да кажете дека…
Тоа е верижната реакција во изадавањето на лиценци затоа што министерот, не само еден туку сите министри, не ги почитувале законите, односно издале лиценци коишто не биле потполни и немале законска документација.
– Прашањето е – кој член од законот го прекршиле, каде вели дека треба тие да…
Конкретно, во однос на законска одредба не можам да ви цитирам, тоа е дел од истрагата. Не е само еден закон. Ви кажав, членови се повредени на повеќе закони.
Во истото интервју, Коцевски беше прашан – зошто тогаш не е осомничен и сегашниот министер?
Во конкретниот случај до министерот нема стигнато никаква документација за издавање на лиценци и затоа тој не може да биде одговорен во случајот, последниот зборувам министер што е сега на власт.
Коцевски објасни дека во време на актуелниот министер не е барана лиценца за „Пулс“, па тој не може да биде одговорен. Но, како што покажува јавно објавениот регистар, во време на актуелниот министер бареле и добиле лиценца други ноќни клубови. Дел од тие лиценци сега се одземени, по контролите по пожарот во Кочани.
Значи ли тоа дека нема кривична одговорност за незаслужени лиценци, се додека нема жртви?
Судење
Веќе кажавме, за пожарот досега се осомничени 59 лица – сите за исто кривично дело, во две постапки. Ако остане како што е – тоа ќе значи мегапредмет.
Дури и најголемата судница во земјава, во Идризово, веројатно нема да ги собере сите обвинети, заедно со нивните бранители и се разбира – обвинителите.
Вакви егзибиции, со толкав број на обвинети лица, не само што е опасна работа од аспект на правната предвидливост, правната сигурност, како и за барањето за законска одреденост на битието на кривичните дела. Значи, тоа е во директен судир со таа концепција, којашто ги штити правата на обвинетите. Понатаму, тоа е исклучително скапа работа која може да не чини многу пари, нас како држава, на крајот на оваа постапка, бидејќи не можете да завршите предмет со 60 обвинети.
вели Златко Јакимовски, адвокат.
За овој дел, се чини, во јавното обвинителство веќе има свест дека треба да се најде друго решение.
Телма: Обвинителството ќе ја заврши работата можеби во три месеци, но потоа ќе поднесе обвинение и гломазен предмет, огромен предмет, со многу докази и дали ќе го пуштате да заглавува во судските лавиринти?
Така. Во однос на тие предмети веќе имаме искуство со предметот „Змиско око“ кој речиси 18 години се водеше. Се водеше на околу 70-тина обвинети. Навистина тежок гломазен, огромен предмет. Меѓутоа и таа околност ја имаа јавните обвинители во предвид. Ќе видиме, во однос на овој предмет, дали ќе остане целиот предмет со сите обвинети, имајќи предвид дека сега, еве, организиран криминал ќе има помалку и така, во овој дел, јавните обвинители размислуваат дали да бидат опфатени сите или согласно нивните надлежности или периодот. Ќе видиме.
одговори државниот јавен обвинител Љупчо Коцевски.
Во писмениот одговор, пак, од јавното обвинителство ни рекоа дека од прибраните докази ќе зависи кои од лицата под истрага, ќе бидат и обвинети.
За двајцата директори на Државниот пазарен инспекторат работата како да е тргната во таа насока. И натаму се осомничени, но се чини, без цврста основа.
И за нив и за останатите, на епилог нема да се чека долго. Не повеќе од два месеца.