Наплатата на сметки за комуналии во Полошко во просек е 55 проценти. Најниска е во Гостивар – 30 отсто и во Тетово – 35 отсто
На заедничкото јавно претпријатие „Русино-Полог“, кое стопанисува со регионалната депонија „Русино“, деветте полошки општини му должат околу 139 000 евра – пари без кои не може да функционира
Од Министерството за животна средина и просторно планирање апелираат на поголема свесност кај граѓаните, комуналните претпријатија и кај општините за самостојно управување со локалниот систем за управување со отпад. Порачуваат дека не треба постојано да се чека помош од странските донатори
Гостивар е општина со речиси 60 илјади жители. Сликата со полни контејнери по дел од гостиварските улици, а испразнети по други, укажува на обиди да се реши еден од хроничните проблеми на градот.
„Ѓубре има секако, се собираат контејнерите, меѓутоа совеста на граѓаните е таква што постојано се формира нов смет и не можат да постигнат изгледа. Тоа е тоа.“
„Делумно задоволно, ама не колку што треба. Сè останува од денеска за утре.“
„Па, не е баш сјајно, има и диви депонии, меѓутоа во градот се чисти.“
„Па сè е растурено. Самите гледате. Го земаат еднаш неделно ама не се чисти.“
„Делумно, не е баш онака. Дали се виновни тие во службата таму или се виновни работнициве…“,
рекоа жителите на Гостивар со кои поразговаравме.
За некој да го собере ѓубрето треба да му се плати. Во Гостивар тоа го прави општинското јавно претпријатие „Комуналец“, а сметката е од 400 до 600 денари по домаќинство. Па, ги прашавме гостиварци дали редовно плаќаат.
„Граѓаните не сум сигурен. И тие не плаќаат сметки. Има кој не плаќа. Јас плаќам ама и јас некаде должам.“
„Ако ме прашуваш мене, јас не должам ништо таму, а има луѓе кои не плаќаат воопшто.“
„Мислам дека не се плаќаат.“
„Редовно плаќаме, како не.“
„Јас лично плаќам редовно, а за другите не сум сигурна“,
велат жителите на Гостивар со кои поразговаравме.
Според податоците на локалната самоуправа, пред ковид-пандемијата го достигнале максимумот во наплатата кога половина од граѓаните ги плаќале сметките за собирање и одложување смет. Сега наплатата е околу 30 отсто. Инаку, Општина Гостивар во иста сметка наплаќа и вода и собирање смет.
„Повеќето граѓани јас ги прашувам – зошто не ги плаќате сметките? Телефонот го плаќате, струјата ја плаќате, а водата? Меѓутоа, тоа го доживуваат дека е од Господ и не мора да ја платиме водата. Правиме и кампања речиси секоја година за да им кажеме на нашите сограѓани дека ако сакаат да изградиме патишта, да имаме квалитетна вода и чист град, буџетот не е пари што ги имаме, туку за буџетот ние треба да плаќаме даноци“,
вели Арбен Таравари – градоначалник на Општина Гостивар.
Но, Гостивар не е единствената општина во Полошко што има низок процент на наплата на сметки за смет. Во Тетово, на пример, сметки плаќаат околу 35 отсто од домаќинствата. Во Општина Тетарце ѓубрето го собира приватна фирма, а наплатата е околу 60 отсто. Во Јегуновце, исто така, ангажирана е приватна фирма, а наплатата е 90 отсто. Приватен концесионер има и во Врапчиште, а наплатата е околу половина. Од приватната фирма што го собира ѓубрето во општините Желино и Брвеница не сакаа официјално да ни одговорат за процентот на наплата, но нивен претставник во телефонски разговор ни кажа дека е помалку од 60 отсто. Во Маврово и Ростуше наплатата е нешто над половина. Од Боговиње не добивме одговор.
Собраниот отпад од деветте полошки општини потоа се носи во Гостиварско, на депонијата „Русино“. До пред неколку години ова беше дива депонија без никаков ред. Во 2020 година полошките општини формираа заедничко јавно претпријатие „Русино-Полог“ кое сега стопанисува со депонијата. Со поддршка од швајцарската агенција „Секо“ депонијата е модернизирана, до неа води асфалтиран пат, има вага на која се мери која општина или фирма колку отпад истовара и толку ѝ се наплаќа, а ѓубрето се порамнува со багер.
Состојбата со депонијата „Русино“ последниве години е значително подобрена. Отпадот се прекрива со земја, па на некогашните планини од ѓубре веќе се појавила вегетација.
Но, ваквата состојба е одржлива само ако општините и приватните концесионери навреме плаќаат за ѓубрето што го носат, а во моментов не е така. Според податоците што ги добивме од ЈП „Русино-Полог“, заедничката фирма во моментов има побарувања од околу 136 500 евра. Најголем дел од долгот отпаѓа на двете големи општини во Полог. Гостивар должи околу 80 000 евра, а Тетово околу 33 000 евра. Желино должи 13 400 евра, пред се за основачкиот капитал, додека другите општини должат симболични суми. Единствено Боговиње нема долг.
„Барам од нив средба за да седнеме и уште еднаш да се договориме – дали ние имаме капацитет да го одржуваме овој проект, да ја одржуваме депонија ‘Русино’. На претходните состаноци имав само убави зборови и пофалби, сите ветија дека ќе ги уплатат средствата во многу брз рок но тоа не се случува. За жал, на идната средба, ако нема ништо конкретно, јас ќе бидам приморан да ја напуштам оваа позиција“,
рече Бесим Догани – раководител на ЈП „Русино-Полог“.
Од Општина Тетово го признаваат долгот. Но, сметаат дека не се виновни за состојбата.
„Општина Тетово врши исплата кон ЈП Русино со задоцнување од еден месец, но не по наша вина, туку поради проблемите со блокираната сметка, што е резултат на наследениот милионски долг од претходното раководство. Моменталниот долг кон ЈП Русино е токму поради оваа причина“,
велат од Општина Тетово.
Градоначалникот на најголемиот должник, Општина Гостивар, вели дека овој долг е поради слабата наплата на сметки од граѓаните.
„Доколку ти не успееш да собереш од граѓаните, собираш само 35 отсто, а треба таму да платиш 100 отсто, ти остануваат долгови. И тоа не е долг само на Општина Гостивар, поголемите општини имаат поголеми долгови. И ние размислувавме и минатата година, еве и оваа година, евентуално да дадеме под концесија. Бидејќи приватната компанија која би земала или тоа да биде јавно-приватно партнерство можеби ќе успее поагресивно да собере од граѓаните“,
вели Таравари.
Собирањето ѓубре на тој начин го имаат решено повеќето рурални општини, на пример, Желино во која секое населено место има одреден ден во неделата за ослободување од отпадот.
„Тоа и ни беше целта од почетокот на нашето раководење – да стигнеме до ова ниво, да се собира точно навреме, да не доцнат, да биде чистота цело време во континуитет и трето – ѓубрето каде се фрла? Да се фрла точно каде што треба, тоа е ‘Русино’“,
смета Блерим Сејдиу – градоначалник на Општина Желино.
Но, токму Желино е најголемиот должник меѓу руралните полошки општини. Сè уште не го платила основачкиот влог за формирање на заедничкото јавно претпријатие од 10 илјади евра.
„Не е тој долг што не можеме ние да го подмириме, значи тој долг ќе биде подмирен за многу кратко зашто ние бевме со некои други општини од Полошкиот регион со блокирани жиро-сметки од одредени поранешни стари фирми на кои Општината им должеше. Средено е со нив и мислам дека тоа ќе биде сега подмирено“,
додава Сејдиу.
Во Министерството за животна средина и просторно планирање се запознаени со лошата финансиска состојба со која се соочува комплетниот систем за управување со отпад во овој регион.
„Кога воспоставуваме вакви системи работиме и на јавната свест. Најчесто работиме со граѓаните и очекуваме дека граѓаните ќе ја подигнат својата свест и ќе ги сервисираат своите обврски за услугите што ги добиваат од комуналните претпријатија ама тоа се однесува и на сите други. Треба да се подигне свеста и кај јавните комунални претпријатија и кај регионалното тело и кај градоначалниците дека тоа се системи што треба сами да ги управуваат“,
вели Каја Шукова – министерка за животна средина и просторно планирање.
Министерката Шукова смета дека треба да престане праксата – спасот да се чека од странски донатори.
„Јас мислам дека и донаторите со време ќе станат нетрпеливи во однос на ова прашање и мислам дека никој не сака да гледа сценарио ‘бунар без дно’. Тие се подготвени да ѝ помогнат на државата, подготвени се да им помогнат на општините и тоа го прават со години. Ние имаме и на меѓународно и на билатерално ниво, имаме сериозна помош од Европската Унија, се вложува, меѓутоа во оној момент кога ќе бидат дека другата страна која сега треба сопствените обврски да си ги изврши, а не ги извршува, мислам дека и нивното трпение има одредена граница и дека ќе престанат со сериозно финансирање на регионите и општините“,
додава Шукова.
Во јануари годинава државата доби кредит од 55 милиони евра од Европската банка за обнова и развој и грант од 22 милиони од Европската комисија од инвестициската рамка за Западен Балкан, со кои ќе се врати дел од кредитот. Со овие пари треба да се воспостави регионален систем на управување со отпад во планските региони во земјава.
Дел од овие средства се наменети и за Полошкиот плански регион што опфаќа модернизација на регионалната депонија, како и зајакнување на комуналните претпријатија со нова механизација и набавка на канти и контејнери за отпадоци. Но, вложувањата немаат логика ако граѓаните не плаќаат за услугата, а општините ги толерираат.