Министерството за транспорт и врски секоја година распишува конкурс за водоводни мрежи, канализации, потпорни ѕидови и улици во населбите каде што живеат Роми. Иако парите се мали (вкупно 325 000 евра или најмногу 65 000 евра по проект), ниту тие не се трошат
Официјалните податоци покажуваат дека во последните неколку години (2016-2020 г.) од буџетски пари се финансирани вкупно 37 инфраструктурни проекти, но повеќето истражувања и анализи и натаму укажуваат дека тоа не е доволно
Во рамките на Декадата и Стратегијата за интеграција на Ромите, Општина Шуто Оризари минатата година добила 65 000 евра за улици што допрва ќе треба да се реконструираат
Жителите на битолската населба Баир со години бараат чиста вода за пиење и канализација. Тие апели „360 степени“ ги регистрира во два наврати кога хигиената беше најважна – за време на пандемијата на ковид-19. И во 2020 и во 2021 година немаше видлив одговор на апелите на граѓаните од институциите.
„И да не постои вирусот, секое дете, гарантирам со живот, овде ќе се споболи. Имаме мали деца, не се капени, ништо. Владата треба да мисли за овие млади“,
изјави жителка на Баир за „360 степени“ за време на нашата посета во екот на пандемијата.
Надлежните во Битола при нашите посети тврдеа дека работат и на привремени, но и на трајни решенија за водоснабдување, канализација, урбанизација. Такви заложби можат да се најдат низ медиумите и многу години претходно, но состојбата се менува со брзина на желка.
Шеснаесет отсто од Ромите се без канализација
Битолски Баир не е единственото место во земјава каде што доминантно живеат Роми, а да нема вода, канализација, улици, тротоари. Според последниот регионален извештај на Програмата за развој на Обединетите нации (УНДП) од 2017 година, дури 10 отсто од Ромите немаат пристап до вода, а 16 отсто од нив немаат ниту пристап до канализација.
Во Стратегијата за инклузија на Ромите 2022-2030 г., документ што го изработува и усвојува Министерството за труд и социјална политика, пишува дека за време на пандемијата таа состојба на Ромите во однос на инфраструктурата се влошила.
„Ковид-пандемијата ги истакна на површина сите системски недостатоци, особено кај жителите на ромската заедница во земјава, при што во доменот на инфраструктура и домување може да се забележи дека во периодот на 2020 година поголем број ромски населби немаа пристап до вода, канализација, како и асфалтирани патишта. Особено критично во целиот тој период е што препораките за често миење раце, дезинфекција на улиците, не беше овозможено во ромските населби поради немање основна инфраструктура“,
се наведува во Стратегијата за инклузија на Ромите.
Владата дава пари, општините не ги сакаат?
Подобрувањето на животот и зајакнување на напорите за целосна еднаквост и интеграција на ромската популација е определба и на Владата преземена со усвојување на Познанската декларација од јули 2019 година. Но, главното прашање е – колку тие заложби се преточени во конкретни суми наменети за проекти?
Кога е во прашање инфраструктурата во ромските населби, главниот збор го има Министерството за транспорт кое секоја година распишува конкурс за такви проекти. Право да се пријават имаат општините, а средствата се наменски и неповратни. Последниот конкурс заврши на 17 март годинава, но она што „боде очи“ во постапката е висината, односно скромноста на парите предвидени во конкурсот – вкупно 325 000 евра за сите проекти или најмногу 65 000 евра по проект.
Бидејќи ниту вкупната ниту поединечната сума по проект не се доволни за значајни инфраструктурни зафати, прашавме во Министерството за транспорт – зошто сумите се речиси симболични?
„Минатата година, поради незаинтересираност на општините, парите останаа непотрошени. Тоа значи дека лани се искористиле 14,9 од вкупно 18 милиони денари. Оваа година повикот е веќе завршен, беа одделени 20 милиони денари од буџетот, со што вкупно конкурирале 17 општини со 16 проекти. Во овој период што следува треба да формираме комисија која ќе утврди кои проекти се приоритетни, кои ги исполнуваат квотите и потоа ќе видиме на кои од нив ќе им се доделат средства“,
објаснуваат од Министерството за транспорт и врски за „360 степени“.
Зошто нема интерес кај општините во кои има ромски населби да аплицираат за неповратни средства што им ги дава Министерството за транспорт и врски? Оваа дилема се обидовме да ја одгатнеме со дописи до две општини и до Заедницата на единиците на локалната самоуправа (ЗЕЛС).
Од ЗЕЛС ни рекоа дека не се запознаени со овој проблем, односно дека е нешто што се случува надвор од нивните надлежности. Од Општината Гостивар не ни одговорија на прашањата. Само од Шуто Оризари, општина со мнозинско ромско население, добивме формален одговор во кој велат дека редовно аплицираат и добиваат проекти.
„Општина Шуто Оризари аплицираше и ѝ се доделени четири милиони денари (65 000 евра) за 2021 година, преку Декадата на Роми, за реконструкција на дел од ул. ‘Хаџи Јован Шишко’ и крак од ул. ‘Гвадалахара’, кои треба да се реконструираат во текот на оваа година“,
велат од Општината.
Мемети: Парите им се потребни на сите 23 општини во кои живеат Роми
Според Стратегијата за инклузија на Ромите 2022-2030 година, од 2016 до 2020 година се реализирани вкупно 37 инфраструктурни проекти важни за Ромите. Случајно или не, не пишува и колку вкупно пари се потрошени на нив. Иако не се споменува сума, во самиот документ се подвлекува дека тие пари, колку и да се, не се доволни.
Елвис Мемети, владин советник за инклузија на Ромите, ги повикува сите општини, и покрај сè, да ги користат парите од Министерството за транспорт.
„Повикот од Министерството за транспорт и врски претставува повик до општините да достават квалитетни проекти што можат да бидат ефективни во оваа насока. Сепак, колку навистина ќе се пријават зависи од интересот на општините, но повикот е јавен, преку јасна програма усвоена од Владата, и тој повик е транспарентен за сите. Ако ме прашувате во кои општини е потребно да се реагира, јас би рекол во сите 23 општини во кои живее ромско население“,
вели Мемети.
Но, во Стратегијата за инклузија на Ромите се забележува и дека општините во некои места и да сакаат не би имале каде да ги потрошат владините пари, дури и ако ги добијат. Причината лежи во сроден проблем – голем дел од ромските населби се неформални и не се покриени со детални урбанистички планови. А ако нема план за домовите, не може да има план за улица, вода, канализација.
Усеини: Се работи на решение за домувањето на Ромите во Штип и Куманово
Тој проблем не е типичен само за Северна Македонија туку и за регионот. Затоа и Канцеларијата за интеграција на Ромите при Советот за регионална соработка работи на повеќе проекти во неколку држави. На пример, во Србија штотуку е започната легализација на 50 куќи како пилот проект, додека прехтодно во Нишка бања е постигната целосна легализација на ромската населба.
Неколку слични проекти организацијата има и во Северна Македонија. Иако, поединечно, операциите се од мал обем, преземањето мали чекори придонесува за севкупно решавање на прашањето во иднина. Тимот за интеграција на Ромите моментално поддржува легализација на уште 180 куќи низ регионот и планира да продолжи со овие напори. Да покаже дека легализацијата е реална можност и да ги мотивира донаторите да инвестираат во легализација на куќите на Ромите:
„Во 2021 година Канцеларијата (Тимот) за интеграција на Ромите при Регионалниот совет за соработка изработи одлична физибилити студија за домување на Ромите во Штип и Куманово која содржи паметни предлози за решавање на сите предизвици во делот на домувањето на Ромите во овие две општини, вклучувајќи и конкретни технички и финансиски предлози. Владата е заинтересирана да го примени ова искуство во сите општини каде живеат Роми и да има физибилити студии кои практично ќе ги решат станбените прашања на Ромите во Северна Македонија, особено што домувањето е дел од Познањската декларација која лидерите на Северна Македонија ја усвоија во 2019 година. Со усвојување на Декларацијата тие се заложија дека ќе ги легализираат неформалните населби во кои живеат Роми ако е тоа можно, или да се обезбеди трајно, пристојно, достапно и десегрегирано домување за Ромите кои моментално живеат во неформални населби кои, од оправдани причини, не можат да се легализираат како дел од процесот на проширување на Европската унија и регионалната соработка. Во областа на домувањето интеграцијата на Ромите при Регионалниот совет за соработка, исто така, се залага за зелени решенија кои не само што ќе го подобрат домувањето, туку и животната средина во која живеат Ромите и нивните соседи и ќе промовираат зелена и ефикасна употреба на енергија во ромските населби што пак ќе ја подобри економијата на заедницата, но и пошироко“,
вели Орхан Усеин, раководителот на Канцеларијата за интеграција на Ромите при Советот за регионална соработка.
За легализација и урбанизација на ромските населби во земјава, најмногу пари стигнуваат од ЕУ, во моментов за проекти во Виница, Велес и во Шуто Оризари.
При нашата неодамнешна посета на Виница можевме да забележиме дека некои од куќите во вакви населби се веќе обновени, а некои од нив се во фаза на обновување.
„Нам претходно не ни беше добро. Засега нема што да зборувам. Сè ни е убаво, а претходно кога врнеше внатре ни капеше“,
ни раскажа Анамша Асанова од ромското маало во Виница, која сега добила сигурен покрив над глава.
За разлика од неа, пак, во два импровизирани објекта, без основни услови за домување, во истото ромско маало во Виница живее и седумчленото семејство на Надира Ибраимова.
Кога е студено, вели таа, сите престојуваат во една соба. Ова семејство не успеало навреме да аплицира за и тие да добијат нов дом.
„Еве, и овде живееме зашто немаме можност што да правиме сега моментално. Детето го трчаме по болници поради нозете. Да стане на нога“,
раскажа Ибраимова за „360 степени“.
И тоа искуство го поставува прашањето – дали се доволни парите и од домашниот и од буџетот на ЕУ? Владиниот советник Мемети вели дека и со нив може да се постигнат резултати.
„Стратегијата за Роми овозможи процесот на планирање оваа година да биде поддржан преку посебна програма од Министерството за транспорт и врски во износ од 20 милиони денари. Од друга страна, пак, имаме ИПА-проекти кои се поддржани од Делегацијата на Европската Унија во износ од три милиони евра, концентрирани во неколку локалитети, што можат да доведат до подобрување на условите за домување на ромската заедница. Ова, пред сè, ги вклучува општините Кичево, Битола, Берово, Прилеп и Шуто Оризари. За тоа дали се доволни парите, јас се надевам дека со сите овие средства што ги спомнав ќе постигнеме резултати на терен, за да можеме со следниот ребаланс на буџетот да ги образложиме сите овие резултати и да побараме можност да поставиме поширока основа и поширока алокација на буџетски средства, со кои ќе може да се интервенира во оваа и тоа како чувствителна тема“,
вели Мемети.
И покрај досега реализираните проекти и видливите резултати на одредени места, списокот на неурбанизирани ромски населби останува долг – Бараки, улица Гарибалди, Волт Дизни, Горѓи Пенков (Шуто Оризари), Средорек (Куманово), дел од Тризла (Прилеп), Баир (Битола), улица 146 (Тетово), Дупка (Гостивар), Мексико Маало (Кичево), Прцорек (Велес), Бушанско Маало (Кавадарци), Климент Охридски и Транзит (Струмица).
Сè додека тие не се урбанизираат, нема да има поттик таму да се градат водовод, канализација, улици и тротоари, па 325 000 евра ќе останат доволно пари за Владата да инвестира во инфраструктурни проекти за Ромите.