Се почна од навидум благородна идеја, да се заштитат граѓаните од порокот на коцкањето. Некаде по пат, политиката го „киднапираше“ процесот на измени на Законот за игрите на среќа од поинакви побуди. Случајно или не, секогаш со потписот на бившиот прв вицепремиер, Артан Груби
Актуелната власт тврди дека мотивите на сите вклучени биле лукративни. Но, има ли сиви зони и во теоријата на случај на полицијата, а кои може да бидат сламка за спас пред се на Артан Груби
Беше средина на 2018 година кога двајца пратеници на ДУИ, Ејуп Алими и Реџаил Исмаили, предложија законски измени за да се забранат казина и кладилници во радиус од 500 метри од училишта, факултети, библиотеки.
Тоа беше реакција на идеја актуелна во западниот дел од земјава, која веќе на почетокот на 2019-та доби национално внимание. Движењето „Антикоцкање“ бараше преместување на казината и обложувалниците три километри од населените места.
„На овој фронт ќе бидеме заедно, зошто мислиме дека правиме добро за сите луѓе, дека правиме добро за човештвото. Уште еднаш апелирам до сите оние кои мислат дека имаат добивка од овие бизниси да ги тргнат понастрана од наделените места, понастрана од училишта и објектите каде гравитираат граѓаните,
изјави Али Ахмети, лидер на ДУИ, во јануари 2019 година.
500 метри и…
На почетокот на изборната 2020 година ДУИ достави нов предлог за измени на Законот за игри на среќа како што бараа активистите – казината и обложувалниците да се преселат на три километри од населените места.
Идејата стана дел од ветувањата на партијата во предизборието.
Изборите поминаа, ДУИ остана во власта, но ниту еден од претходно предложените закони за дислоцирање на обложувалниците и коцкарниците не им поминаа во Собранието.
Па, предложија нови измени во 2021-та.
Во воведот беше наведено дека ќе се зголемат цените за лиценци за игри на среќа и дека такви игри нема да може да се организираат во радиус од 500 метри на воспитно-образовни институции.
Но, иако немаше ниту збор во образложението, овој предлог, потпишан од Артан Груби во својство на прв вицепремиер, имаше битна разлика со претходните, која нема никаква врска со заштита на населението од порокот на коцкањето.
Член 7, став 3
Владата побара измена на, запаметете го добро бидејќи ќе го споменуваме често во оваа сторија, член 7, став 3 од Законот за игри на среќа. Тој немаше и се уште нема никаква врска со локацијата на казината и кладилниците.
За да се разбере ставот 3, прво треба да го цитираме ставот 2 од членот 7 кој пропишува:
„Лотариските игри на среќа, освен томболата од затворен тип, Република Македонија самостојно ги приредува со основање на трговско друштво за приредување на игрите на среќа во кое Република Македонија е содружник или акционер со најмалку 51% од основната главнина.“
Потоа, во важниот став 3, се пропишува:
„Електронските и интернет игрите на среќа се приредуваат од страна на трговското друштво од ставот (2) на овој член, само или заедно со други приредувачи, при што без оглед на формата на здружување ова трговско друштво треба да има најмалку 51% учество во капиталот и во правото на одлучување во здружувањето.“
До тој момент, толкувањето на овој дел од законот беше дека може да има само една фирма која ќе приредува електронски или интернет игри на среќа, а во која државна „Лотарија“ има најмалку 51% учество во капиталот.
Таква фирма беше направена во 2013 година. Приватниот партнер е „Казинос Аустриа“.
Со предложените измени во 2021-та, потпишани од Артан Груби како прв вицепремиер, се бараше делот од членот 7, став 3 кој гласеше:
„само или заедно со други приредувачи“
и кој сугерираше дека само една фирма може да организира електронско и интернет обложување, да се смени со
„самостојно или со основање на трговски друштва со други приредувачи“
што е законска основа која овозможува да се формираат повеќе мешовити друштва меѓу државата и приватни фирми за електорнско и интернет-обложување.
Легислативни вратоломии
Но, законот беше блокиран од опозицијата. Па, во април 2022 година, пратеничката на ДУИ, Рина Ајдари, побара автентично толкување на член 7, став 3 од Законот за игри на среќи. Во него таа ја постави дилемата:
„Имајќи ја во предвид одредбата (став 3, член 7 н.з.), не е јасно дали истата значи дека трговското друштво за приредување на игри на среќа во кое Република Северна Македонија е содружник… може да формира и повеќе трговски друштва како форми на здружување…“,
Согласно законската процедура, Владата изготви мислење по барањето на пратеничката од ДУИ. Тоа мислење е потпишано од Артан Груби како прв вицепремиер и во него се вели:
„Предметната одредба… согласно членот 7, став 3 од Законот значи дека може… да се формираат повеќе друштва за овој вид на игри на среќа…“
Еве како тогаш реагираше опозицијата на обидот да се легализираат нови фирми за електронско и интернет-обложување.
„Може они да не набедуваат дека правиме некаква блокада, но во меѓувреме они во Собрание пробуваат да си протнат закон што е посебна лотарија, да си направат еден посебен орган каде што ДУИ ќе биде главен на таа лотарија“,
изјави Владо Мисајловски од ВМРО-ДПМНЕ на 11 мај 2022 година.
„Во прашање се милионски суми евра кои ќе влезат во сметката на функционери или директно на политичката партија ДУИ. Нема друг начин, освен да се блокира“,
изјави Зијадин Села од Алијанса за Албанците на 11 мај 2022 година.
Па, не помина ниту законот, ниту автентичното толкување. Но и покрај тоа, токму во тие месеци од 2022 година почнува операција за формирање нови фирми. Предлогот доаѓа од Лотарија, каде претседател на Управниот одбор е Перперим Бајрами, а Владата дава одобрување на седница со која претседава првиот вицепремиер Артан Груби.
(Не)јасен закон
Еве како МВР ги опишува тие настани во минатонеделната кривична пријава.
„П.Б. доставил информации до Владата за основање нови правни лица кои би добиле право за организирање електронски и интернет игри на среќа, со помош на второпријавениот А.Г., добивајќи согласност од Владата за објавување на два јавни повика кои не смееле да ги објават“,
стои во кривичната пријава на МВР.
Овој редослед на настаните и досега не беше тајна за тие што го следеа процесот. Еве што кажа лично Артан Груби кога во февруари годинава беше гостин во „360 степени“.
„360 степени: Во мислењето на Владата, на коешто сте вие потпишани, со барањето на Рина Ајдари за автентично толкување, министерството за финансии никаде не се споменува. Тоа е став на Владата. И тоа е позитивно во однос на прашањето што го поставува Рина Ајдари. Владата со ваш потпис и вели – да може.
Артан Груби: Е сега, мој потпис. Знаете како, ги ставате во контекст овие работи. Мој потпис стои затоа што јас сум во Владата. Не, ставате во контекст, таму сигурно имало 150 одлуки на Влада на таа седница. Или 120, 130, 180, зависно. И сега точно на таа каде што јас сум се погодил, а јас можеби сум водел половина од седниците на Владата…“,
Дали може да се гони Артан Груби затоа што учествувал во носење одлуки на седница на Владата, деновиве беше прашан и министерот за внатрешни работи Панче Тошковски.
„Телма: Министре. Заменик-претседател на Влада не усвојува информации. Информациите се усвојуваат со мнозинство гласови од сите членови на Владата. Во случаи ако гласањето е нерешено, за донесена се смета одлуката за којашто гласал премиерот. Ова стои во вашата кривична пријава…
Панче: Може едно логично прашање да поставам… Еве сам на себе ќе си го поставам. Зошто, ако е така, ако теоријата на МВР е погрешна и теоријата на јавниот обвинител којшто решил да отвори истрага е погрешна, имаме двајца бегалци од правдата?“,
одговараше министерот за внатрешни работи, Панче Тошковски.
И откако Владата одобрила, а потоа и се формираа нови друштва за електронско и интернет обложување, во 2023-та година Владата предлага нови измени на Законот за игри на среќа, каде повторно го има новиот текст за членот 7, став 3. Овојпат со европско знаменце, за да не може да ги блокира опозицијата. Поминаа во Собрание, но не ги потпиша претседателот Стево Пендаровски.
Артан Груби, во февруари годинава, остана на тврдењето дека ништо од тоа не служело за законски да се покријат претходно донесени спорни одлуки.
„360 степени: Дали законот во членот 7, став 3, ви го дозволувал тоа?
Артан Груби: Согласно ставот на Министерството за финансии, согласно ставот на законодавство, согласно ставот на Управниот одбор, согласно ставот на Надзорниот одбор, согласно одлуката на Владата, да.
Ама немате автентично толкување донесено од Собранието.
Ама зошто е потребно автентично толкување?
Епа зошто е иницирано? Зошто е барано?
Иницирано е зошто го блокираше законот ВМРО-ДПМНЕ.
Добро. И не е донесен ниту закон, ниту усвоено автентично толкување, а вие влегувате во процедура врз основа на членот 7, став 3, да ги формирате тие нови трговски друштва.
Јас го знам ставот на ВМРО-ДПМНЕ и знам на што вие мислите дека законот се носи за озаконување на тие одлуки коишто биле донесени на Влада, што е апсолутно неточно.
Но, во случајот отворен минатата недела, и МВР и обвинителството застанаа зад ставот дека отворањето нови друштва не било законски.
„360 степени: Утре може ли некој да им ги спори лиценците и формирањето на трговските друштва за овие четири трговски друштва што зборуваме а се формирана 2022 година?
Артан Груби: Според одлуките на Влада, не може. А знам дека ги спорат и дека има процес. Така што, ќе ги оставиме судовите да одлучат.
360 степени: Колкава би била штетата за државата?
Артан Груби: Не знам. Не е мој ресор. Не е моја работа во Владата тоа“
одговараше Артан Груби во февруари 2024 година, при гостувањето во „360 степени“.
Лиценците на новоотворените фирми веќе им се одземени. Но, интересно, на целата постапка за кривично гонење на Артан Груби и останатите претходи ново автентично толкување на членот 7, став 3, од Законот за игри на среќа.
Го иницираа шест пратеници од новото владејачко мнозинство, на 18 јули 2024 година. Владата, со потпис на Христијан Мицкоски, даде мислење спротивно од она во времето на Артан Груби и на крај Собранието го усвојува ставот дека:
„Одредбата од ставот (3) на членот 7 од законот треба да се толкува така што приредувањето на електронските и интернет игри на среќа може да се врши само од едно трговско друштво предвидено во ставот (2) на овој член.
Зошто и било потребно вакво автентично толкување на новата власт? Веројатно затоа што и ним не им бил до крај јасен ставот 3 од членот 7 од Законот за игри на среќа.
Дали сето ова оди во прилог или на штета на Артан Груби, ќе се покаже низ истрагата и потенцијалниот судски процес. Но, според кривичната пријава на МВР, има и друг проблем во целата постапка. А тоа е дека новите партнери не ги исполнувале условите кога биле избрани на огласите, кои патем не требало да се распишат.
Во гостување на ТВ Телма, на министерот за внатрешни работи му беа презентирани податоци дека и партнерството со Казинос Аустриа од 2013 година не е склучено согласно условите за избор.
„Телма: Министре, лиценца нема ниту „Казинос Австрија“ кога станала партнер на Државна видео лотарија, ниту пак можела да ја добие бидејќи најмалиот влог, основен влог што можела да го има е 40 илјади евра, најголемите е 2,5 милиони евра за да на било каков начин да има регистрирано фирма во Македонија, а потоа да стане партнер во Државна лотарија. Според тековна состојба Казинос Австрија има паричен влог од 7 700 евра. Нели е ова доволна основа да се раскине договорот со Казинос Австрија?
Можам само да кажам дека ова е добра информација којашто еве вака е споделена со јавноста и со мене како министер и во рамки на наредниот период како што сме посветиле внимание на сите овие други информации што сме ги имале, така ќе посветиме внимание и на оваа информација којашто јас првпат ја слушам од вас“,
И, кога се ќе се стави на купче, во моментов се е вратено по старо. Или не баш се. Десетици милиони евра државни пари се потрошени на нови апарати кои сега не можат да се користат. Милиони евра од играчите од земјава отидоа кај приватни фирми кои, според сегашниот пристап, не межело да постојат.
И да. Во Собранието има нов закон, предложен од коалицијата околу ДУИ. Не се спомнува веќе член 7 став 3. Се бара да биде дозволено – обложувалници да има само во хотели со 5 ѕвезди.