„Уставните измени се следниот чекор во овој процес. И колку и да сум свесна за загриженоста на македонска страна – загриженоста за тоа што следува, од наша страна постојано велиме: помогнете ни за да ви помогнеме, затоа што сакаме да помогнеме. Сè додека уставните измени не се донесат, топката ќе биде во дворот на Скопје. Но, штом се усвојат, топката се враќа во нашиот двор, во дворот на ЕУ“, вели Ами Ларсон Џеин, амбасадорка на Кралството Шведска, во интервју за „360 степени“
Наспроти воздржаноста на дел од владејачките кругови за искреноста на ЕУ, амбасадорката е уверена дека Унијата се подготвува за проширување и нејзините надежи се дека Северна Македонија ќе биде еден од предводниците на процесот
360°: Амбасадорке, дали гледате излез од ќор-сокакот во кој се наоѓа процесот за пристапување на Северна Македонија во ЕУ? Неодамна парламентот во Софија потврди дека Бугарија не е подготвена да преговара за ништо што е надвор од она што беше договорено во летото 2022 година. Од друга страна, македонската страна, македонската влада вели дека тоа е неприфатливо за неа. Дали гледате начин за излез од оваа ситуација?
Ами Ларсон Џеин: Па, првото нешто што треба да се каже, што е очигледно, е дека уставните измени се следниот чекор во овој процес. И колку и да сум свесна за загриженоста на македонска страна – загриженоста за тоа што следува, од наша страна постојано велиме: помогнете ни за да ви помогнеме, затоа што сакаме да помогнеме. Сè додека уставните измени не се донесат, топката ќе биде во дворот на Скопје. Но, штом се усвојат, топката се враќа во нашиот двор – во дворот на ЕУ, на земјите членки и институциите. Потоа, ние ќе треба да се погрижиме за формалните преговори да започнат. Секако, ако постои некој механизам што би можел да се воспостави за градење доверба и за олеснување на таа одлука, тоа е добредојдено. Но, засега, топката е во Скопје. Она што сакаме да го видиме е, се разбира, напредок. Многу силно го поддржуваме процесот на проширување. Ја поддржуваме оваа земја во нејзината јавно декларирана цел – членство во ЕУ, вклучително и преку нашата програма за реформска соработка. Сакаме процесот да се движи напред и тоа да биде праведен и процес втемелен на заслуги.
360°: Македонската влада верува дека од договорот од 2022 година може да произлезат нови барања, особено од работата на историската комисија. Стравот е дека ќе се појават нови барања, а кои ќе произлезат од договореното пред три години.
Ами Ларсон Џеин: Јас немам конкретни сознанија за таа комисија и нејзината работа, тоа е работа на бугарските и македонските претставници. Но, можам да кажам дека е важно да се седи и да се разговара како добри соседи. Дел од добрососедските односи е да можеш да седнеш и да разговараш со добра волја. Тоа е важно. За нас, и самото разговарање и средбите се европска вредност. Историјата има различни верзии и можам да ви кажам дека ние во Скандинавија сме имале слични проблеми, иако веројатно се подалеку во минатото. Не е невообичаено да постојат различни верзии на историјата. Но, да се седи и да се разговара со добра волја е европска вредност.
360°: Кога зборувате за стравови или дилеми – постои дилема овде во Скопје дека Северна Македонија, дури и да ги исполни уставните измени и сè што ѝ е побарано, дали навистина постои желба или подготвеност кај земјите членки на ЕУ да прифатат нови членки? Ќе се повикам на неодамнешна изјава на унгарскиот министер за надворешни работи кој рече дека малцинство членки се навистина за ново проширување.
Ами Ларсон Џеин: Ќе одговорам врз основа на мое лично искуство. Неодамна бев во Брисел на средба со сите шведски амбасадори во Европа и дискутиравме и за проширувањето. Никогаш не сум почувствувала таква енергија во Брисел. Многу е јасно дека постои силна мотивираност. Таа доаѓа од руската инвазија врз Украина и таа мотивираност постои. Претседателката Фон дер Лајен даде јасни насоки до сите комесари да ги подготват институциите за проширување. Значи, моето чувство е дека ова се случува. Ние тоа го поддржуваме и проширувањето на ЕУ го гледаме како инвестиција во мир, безбедност и просперитет – и за нас. Сакам стабилност на континентот. Затоа сметам дека тоа е добро и за нас. Што се однесува до моментот, знам дека Македонците мислат дека ова го слушнале и претходно. Работам на европските прашања веќе 25 години. Увидов дека агендата на ЕУ е многу долга – има толку многу прашања што се натпреваруваат за вниманието на лидерите како климатски промени, војна, конкурентност… Но, кога постои моментум – тоа е непроценливо, тогаш мора да се искористи прозорецот на можност. За мене е јасно дека ЕУ се подготвува за проширување. Лично, би сакала Северна Македонија да биде меѓу предводниците.
360°: Прво, само да разјасниме – ова е, би рекол, процес на две ленти. Едната се политичките критериуми, а другата се техничките – реформите. Како го оценувате темпото на спроведување на реформите во Северна Македонија? Дали институциите имаат капацитет да ја следат динамиката и да ги исполнат задачите?
Ами Ларсон Џеин: Многу ми е драго што прашавте за реформите. Понекогаш имав чувство дека Македонците добиваат впечаток дека уставните измени се сè што е потребно за членство во ЕУ. А тоа не е така. Како што велите, тоа е двоен пат, и потребна е огромна работа за земјата да се подготви за членство. Прво, тука се темелните вредности – владеење на правото, демократија, човекови права, вклучувајќи ја и борбата против корупцијата – тоа се темелите. Но, тука се и многу технички области – стандарди за животна средина, земјоделство, транспорт… Потребна е многу работа и ни требаат сите добри сили да се вклучат. Од наша страна се обидуваме да помогнеме преку Програмата за реформска соработка и да ја зголемиме институционалната способност на сите нивоа во земјата. Поконкретно за реформската агенда – таа е одговор на земјата на Планот за раст на ЕУ. Тоа е агенда што ја формира оваа влада. Сега се приближуваме до рокот кога ќе се направи процена за напредокот. Знаеме дека почетокот беше добар, а агендата е амбициозна. Северна Македонија доби признание од Брисел и тоа е позитивно. Сега сакаме да видиме брзо и цврсто спроведување на Реформската агенда.
360°: Што се однесува до шведската помош – вашата земја, Шведска, е еден од најголемите донатори на Северна Македонија. Дали помошта ќе продолжи и на кои области ќе се фокусира?
Ами Ларсон Џеин: Точно е дека имаме голема програма за реформска соработка за Северна Македонија. Моментно изнесува околу 11 милиони евра годишно. Во трите години додека сум тука ја зголемивме за 72 проценти. Тоа е значајно зголемување. Главната цел е да ѝ се помогне на земјата во нејзината цел за зачленување во ЕУ. Ние навистина го одиме патот заедно со Македонците, не само што зборуваме, туку и дејствуваме, а реформската соработка е јасен доказ за тоа. Како што кажав, процесот на проширување на ЕУ за нас е геостратегиска инвестиција и во нашата безбедност и просперитет. Тоа е важно за нас, но исто така тоа го сакаме за оваа земја. Нашата стратегија за работа во земјата моментно е во ревизија – тоа е регионална стратегија за целиот Западен Балкан. Очекуваме повеќе информации наесен. Она што го гледаме е дека во светот има конкуренција за ограничени развојни ресурси, тоа го гледаме од различни актери – дека има намалување на ресурсите. Очекуваме да добиеме потврда за нашата заложба за овој регион, токму поради причините што ги спомнав, затоа што тоа е добро и за нас и за оваа земја. Веруваме дека приоритетите ќе останат слични. И, ако ми дозволите, само една напомена за тоа од каде доаѓаат овие пари – треба јасно да се каже дека тоа не се некакви анонимни чанти со пари кои одат за развојна соработка, тоа е мал процент од даноците на граѓаните на Шведска – наставници, лекари, дрводелци, кои отстапуваат мал дел од својата плата за овие средства да се користат овде, за доброто на оваа земја и за наше добро. Но, тие имаат право да очекуваат повратни резултати од оваа инвестиција. Затоа сакаме да видиме напредок на патот кон ЕУ.
360°: Вашиот амбасадорски мандат завршува. Со какви впечатоци и чувства заминувате од земјата?
Ами Ларсон Џеин: Ќе кажам дека постигнавме добар напредок на повеќе полиња и сум многу задоволна од тоа заедно со одличниот тим во амбасадата. Во нашата амбасада во Скопје се воспостави регионален миграциски хаб за Западен Балкан. Имаме посветен тим што сега ја носи одговорноста за сите земји во регионот, кога станува збор за миграцијата. Исто така, првпат дојде целиот „Тим Шведска“ во Скопје – сите актери поврзани со трговијата и економските можности, вклучително и нашата агенција за развој. Многу сум горда на тоа. Доаѓаа и шведски компании кои можеа да понудат експертиза за приоритетните инфраструктурни проекти тука. Тоа е одлично. Исто така, зголемувањето на програмата за соработка за 72 отсто не е мала работа и имаме добри резултати. А, ако можам да додадам нешто лично – една работа што никогаш не ја разбрав тука е концептот на „катастрофа“. Луѓето ми велат дека сè е лошо, дека е катастрофа. Но, она што јас го гледам преку работата во амбасадата е дека среќаваме многу партнери од различни сфери кои се многу импресивни луѓе. Тие се трудољубиви, решителни и напредуваат и покрај многубројните повеќекратни предизвици. Не ги потценувам проблемите, но она што тука го гледам се многу добри сили кои навистина може да направат разлика. Тие сега го прават тоа и ако се здружат ќе ја турнат земјата нанапред. Ги имам сретнато меѓу политичарите, службениците, студентите, новинарите, невладиниот сектор, академската сфера… Многу импресивни луѓе. Не се согласувам дека сè е катастрофа. Тоа е едно од главните нешта што ги носам со себе.