Правото на секој граѓанин да го надгледува процесот на носење на одлуки од властите е познато како транспарентност. А „најмоќните“ функционери кои граѓаните директно ги бираат, на непосредни избори, се пратениците.
Колку е транспарентно македонското Собрание досега било предмет на неколку анализи. Една од нив прави и тековна споредба – колку е отчетен домот на народните избраници во земјава споредено со регионот.
Таква анализа, во соработка со повеќе невладини организации од Албанија, БиХ, Косово, Црна Гора и Србија, прави „Метаморфозис“. Податоците редовно се ажурираат на интернет-страницата Action SEE. Пет главни точки според кои се оценува работата на парламентите се:
- Транспарентност;
- Пристапност;
- Свесност;
- Интегритет;
- Отворени податоци.
Може и полошо
Имајќи ги предвид овие вредности, платформата развила систем за оценување кој во суштина е процент на исполнетост на соодветните меѓународни стандарди, препораки и примери за добра пракса. По таа методологија, од вкупно шесте држави чии парламенти ги следи платформата, македонското Собрание е на четвртото место според отвореноста со индекс од 66,43%. Најдобро е оценет законодавниот дом во Црна Гора со индекс од 79,26%, па на Косово со 73,1%, по што следува Албанија со 72,11%, со што се затвора листата на држави кои се подобри од земјава. Зад Скопје се законодавните домови во Белград со 58,21% и во Сараево со 46%.
Според „личната карта“, македонското Собрание најмногу потфрла во делот на отворените податоци и пристапноста. Најдобра оценка, пак, има во категоријата „свесност“.
„Принципот ‘ефикасност’ се однесува на мониторингот и евалуацијата на политиките што ги спроведуваат институциите, додека пак ‘отворени податоци’ се однесува на форматот во кој се поставени тие информации, односно дека треба да бидат во компјутерски обработлив формат кои може слободно и без ограничувања да се користат. Кога станува збор за ‘отворени податоци’, во иднина Собранието треба да стекне практика да објавува документи во отворен формат, за разлика од скенирани документи кои не овозможуваат лесен пристап до информации од важност за граѓанинот“,
вели Мила Јосифовска од „Метаморфозис“.
Јосифовска објаснува дека иако во споредба со претходното мерење забележан е 8-процентен пораст на генералната оцена, сепак постои голем простор за подобрување.
„Собранието мора да работи на подобрување на контактот со граѓаните за да ја исполни својата целосна улога како највисокото претставничко тело на граѓаните. Според Индексот на отвореност, има повеќе чекори на дејствување што треба да ги превеземе Собранието за да оствари подобрување во својата отвореност кон граѓаните, меѓу кои e редизајнирање на веб-страницата на Собранието за таа да биде насочена кон олеснување на комуникациските канали со граѓаните и да го поттикне нивното учество. На неа треба да бидат објавени платите на пратениците и бараниот надоместок за патни трошоци, записници и видеа од работните тела, како и начинот на гласање на пратениците и поставување на видео записите од седниците на работните тела. Нужно е на веб-страницата да биде истакната информација за лицето одговорно за пристап до информации од јавен карактер, но и да се објави ажуриран списокот на информации од јавен карактер“,
вели Јосифовска.
Слични слабости со отворените податоци како има и најдобро рангираниот парламент во регионот, црногорскиот. Но, таму е многу повисока оценката во другите категории.
Според истражувањата на невладиниот Центар за демократска транзиција (ЦДТ) со седиште во Подгорица, најдобро оценет сегмент кај црногорскиот парламент е интегритетот. Следуваат свесноста и транспарентноста. Парламентот редовно ја ажурира својата интернет-страница, постојат податоци за седниците и текстови за предлог законите. Но, во извештајот се нотирани и недостатоците.
„Транспарентноста на работата на работните тела не е подобрена во текот на претходната година, така што сè уште не постои директен пренос ниту листи на гласање на поединечни пратеници на седниците на работните тела. Директната комуникација со граѓаните останува слаба точка на оваа институција. Не се воспоставени механизми што ќе им овозможат на граѓаните директно да свртат внимание на негативните феномени во општеството и да побараат брза реакција“,
заклучуваат од ЦДТ.
Најлошо оценети во регионот се законодавните власти во Босна и Херцеговина, поточно федеративниот парламент.
Членка на проектот „ActionSee“ од Босна и Херцеговина е невладината „Зашто Не?”. Нивниот заклучок за ентитетските, но и за федералното Собрание е дека овие податоци се поразителни и дека итно мора да се преземат конкретни чекори за подобрување на актуелната состојба.
Најголем минус законодавната власт во Босна и Херцеговина има за отвореноста на податоците и за вклученоста односно невклучувањето на граѓаните во работата на парламентарните тела во БиХ.
„Вклученоста на јавноста во работата на парламентарните тела во БиХ е многу мала. Механизми за комуникација обично се еднонасочни и вклучуваат само постоење на контакт форми и објавување контакт информации на официјалната веб-страница на парламентот. Парламентите во БиХ не користат достапни канали за двонасочна комуникација со граѓаните, како што се социјалните мрежи и интернет-петициите.“
Првата шанска за македонското Собрание да ја подобри својата транспаретност, како кон внатре така и споредбено со регионот, ќе биде за неколку месеци, иако Македонија де факто нема парламент во моментов. Тој се самораспушти во пресрет на предвремените парламентарни избори кои требаше да се одржат на 12 април, но поради коронавирусот и вонредната состојба, тие се практично одложени на неодредено време.