Во оп-ед кој следува по објавувањето на извештајот за состојбата на светското население, директорката на Регионалната канцеларија на УНФПА (Фонд за население на Обединетите нации) за Источна Европа и Централна Азија, Флоренс Бауер, го изнесува својот став за дел од клучните прашања кои се поставуваат во јавноста, како што е стапката на фертилитет
автор: Флоренс Бауер
Во ноември 2022 година, светското население надмина 8 милијарди луѓе. Во исто време, две третини од луѓето на планетата живеат на места каде што стапката на фертилитет се намали под т.н. „ниво на замена“ од 2,1 раѓања по жена. Големата демографска транзиција – промената од повисока кон помала смртност и фертилитет – се случува насекаде, но во некои делови од светот започна порано отколку во други.
Токму затоа светската популација сè уште е во пораст, додека растот на населението е запрен, а во сè поголем број земји се движи и во обратен правец. Ова објаснува зошто истовремено има загриженост и за „премногу“ и за „премалку“ луѓе.
Стравовите дека има „премалку“ луѓе се особено присутни во Источна Европа, каде што ниските стапки на фертилитет се надополнуваат со високите нивоа на емиграција. Како резултат на тоа, од раните 1990-ти години, бројот на населението постојано се намалува, во некои случаи и за повеќе од 25 проценти.
Луѓето кои алармираат за овие состојби сметаат дека и ниските стапки на фертилитет, што сега се вообичаени во повеќето земји со високи и средни приходи, исто како и високите стапки на фертилитет, може да бидат катастрофални за планетата и за потенцијален колапс на цивилизацијата.
Секако, постојат многу валидни и важни грижи поврзани со преминувањето кон помали – и постари – популации. Како можат земјите да напредуваат економски? Како да обезбедиме пензиските и здравствените системи да можат да се справат со демографските промени? Како да ги одржиме услугите и инфраструктурата за луѓето кои живеат во ретко населените рурални области?
Според овогодишниот извештај за Состојбата на светското население на УНФПА (Фондот за население на Обединетите нации), оваа загриженост што доминира во јавните дискурси за стапките на фертилитет претставува вистински ризик – не само што стравовите за населението нè спречуваат да најдеме конструктивни решенија за сериозни, но решливи проблеми, туку исто така ризикува да стане „причина за одрекување на правата и телесната автономија на жените и на девојчињата“.
Кога стапките на фертилитет се гледаат како единствениот проблем, честопати се вели или се имплицира дека решенијата треба да бидат поврзани со фертилитетот, или како што се наведува во извештајот „стравовите и решенијата почнуваат да добиваат форма на женско тело“. На овој начин, телата на жените се третираат како инструменти за постигнување популациски идеали, нивните животи се ставени во служба на постигнување апстрактни нумерички цели – замисли што потекнуваат од сè уште подредената положба на жените во повеќето сфери на општеството.
Опседнатоста со стапките на фертилитет, а со тоа и со женските тела, делумно се случува и поради тоа што ова може да се користи за да се оправдаат едноставни, но реално погрешни „поправки“, како што се поставување цели за фертилитет за да се „коригира“ големината на популацијата.
Можеби изгледа полесно да се фокусираме на стапките на фертилитет и да ги притискаме и поттикнуваме жените да раѓаат повеќе деца, отколку да работиме на потребата од јавни инвестиции со цел обезбедување правичен пристап до квалитетно образование, вработување, здравствена покриеност и социјална заштита.
Новото истражување во извештајот покажува дека уделот на земјите со политики за зголемување на фертилитетот пораснал во последно време. И, загрижувачки, некои од владите во земјите со ниска стапка на фертилитет презедоа мерки за ограничување на пристапот на жените до контрацепција и легален абортус. Пошироко, извештајот открива дека напорите да се влијае на фертилитетот се поврзани со намалено ниво на човекови слободи.
Ова не значи дека напорите за зголемување на фертилитетот се секогаш лоши. Тие можат да бидат дел од поширок пакет мерки за управување со демографските промени, сè додека не се присилни и ги почитуваат правата на жените и телесната автономија.
Начинот да се постигне ова е да се префрли фокусот од фертилитетот на посакуван фертилитет. Повеќето луѓе во Источна Европа би сакале да имаат две или повеќе деца, но на крајот имаат едно или ниедно. Разбирањето на пречките со кои се соочуваат луѓето во остварувањето на нивните намери за фертилитет и затворањето на јазот помеѓу посакуваниот и вистинскиот фертилитет е област каде што владите можат да направат вистинска разлика.
Охрабрувачки е тоа што сè повеќе земји почнуваат да ги игнорираат стравовите и реагираат на демографските промени со нови, конструктивни решенија со цел да поттикнат навистина успешни, просперитетни популации. Тие не поставуваат цели, туку целат кон демографска отпорност. Овој пристап значи дека социјалните и економските системи остануваат приспособени на она што самите луѓе велат дека го сакаат и им е потребно за да просперираат.
Правата и изборот на жените, во демографски отпорни општества, не се пречка – токму спротивното. Една неодамнешна студија на Обединетите нации покажа, на пример, дека поголемата родова еднаквост во работната сила ќе придонесе многу повеќе за да се одржат економиите во општества што стареат и со низок фертилитет, отколку да се зголемува фертилитетот. Во Европа денес, општествата со најголема родова еднаквост имаат тенденција да бидат на врвот на рангирањето согласно степенот на развој (и, патем, имаат и највисоки стапки на фертилитет).
Додека се соочуваме со предизвиците и можностите што доаѓаат со промените на населението, никогаш не треба да дозволиме да нè предводи стравот. Само ако ги ставиме луѓето со нивните права и потреби во центарот и создадеме поправедни и инклузивни општества, ќе бидеме сигурни дека земјите ќе напредуваат во свет на брзи демографски промени.
- Флоренс Бауер е директорка на Регионалната канцеларија на УНФПА за Источна Европа и Централна Азија.