Во штипската касарна „Јане Сандански“ е сместен водот кој втора година по ред е прогласен за најдобар во Армијата на Република Северна Македонија. Со него командува поручник Неда Волчева. Уште како средношколка имала желба да биде дел од Армијата. Завршила воена академија, а со тоа станала и офицер во Армијата, која кај нас се уште се смета за машки свет. Во неа е веќе трета година.
„Тоа се три години исполнети со многу предизвици, пред сѐ, наученото на воената академија да го имплементирам во мојата компетентност за реализирање на доверените задачи во мојата единица односно Вториот пешадиски баталјон, којшто претставува елитна единица и се подготвува за НАТО оценување. Когнитивната способност, емоционалната зрелост, како и физичката подготвеност не зависат од полот, туку од зрелоста на индивидуата, како и од пристапот кон учењето како доживотен процес“,
поручник Неда Волчева – командир на вод во Вториот пешадиски баталјон.
Најголемо признание за поручник Волчева е довербата од претпоставените кои, вели, во неа гледаат, пред се, човек и професионалец.
„Подобрувањето на родовата еднаквост претставува природен процес којшто бара постојано создавање предуслови за покажување на професионалните квалитети кај двата пола. Одржувањето на систем на вредности преку унапредување и наградување, независно од полот, ќе доведат до изедначување на учеството на двата пола“,
вели Волчева.
Ако некогаш го посетите Генералштабот на Армијата многу веројатно е дека на пријавницата ќе ве пречека Ангела Сибиновска. Таа е дел од воената полиција. Смета дека во Армијата има родова еднаквост – можеби не според бројот на припаднички и припадници, туку според работните задачи кои, вели, за сите се исти.
„Јас уште од самиот старт кога го завршив моето средно образование се пријавив да отслужам воен рок. Никој немаше доверба во мене, дека јас можам да го издржам тоа. Но со самата љубов кон мојата професија и со поддршка на моето семејство, јас тоа го остварив“,
вели Сибиновска.
Сибиновска била во мировната мисија на НАТО „Одлучна поддршка“ во Авганистан, како единствена жена во група со уште 14 мажи.
„Со самото тоа што мене ме гледате тука, мислам дека ви станува јасно дека секоја жена може да биде дел од Армијата на Република Северна Македонија. Не е ништо тешко, не е ништо страшно. Секој може да биде истраен, издржлив и физички подготвен“,
додава таа.
Но, според податоците од Министерството за одбрана, процентуалната застапеност на жените во Армијата е следна:
– во севкупниот персонал се 9,78%;
– офицери жени се 15,56%;
– подофицери жени се 11,14%;
– најмалку ги има меѓу професионалните војници – 5,64%;
– најмногу меѓу цивилните лица – 35,35%.
За споредба, пред само неколку години, состојбата била полоша. Во 2018 година, на пример, професионални војници жени имало 3,59 отсто. На ниво на просек во земјите членки на НАТО, жените во севкупниот персонал се околу 11-12 отсто.
Армијата има овластени лица за заштита од вознемирување и сертифицирани обучувачи за родова еднаквост. Тие им држат обуки на припадниците на Армијата како мажите и жените да имаат ист третман, права и обврски.
Таков обучувач е потполковник Орданче Тодоров од велешката касарна. Тој открива дека во Армија има пријави за дискриминација и вознемирување.
„Од самиот момент на поднесување на пријавата, овластеното лице покренува еден друг систем, друг тип на категорија на луѓе кои се одредени со самото упатство – родови посредници или еден вид на медијатори. Тоа се лица коишто вршат медијација меѓу двете страни, во овој случај, коишто учествуваат во одреден конфликт. Од постапките што ги имаме поведено сме имале постапки во кои сме имале видови на вознемирување и се преземени одредени мерки против лицата коишто вршат вознемирување, меѓутоа сме имале и чисти случаи на пријавување во кои не сме можеле да докажеме дека се работи за одреден вид на вознемирување“,
вели Тодоров.
Во тек е и прилагодување на воените објекти според потребите на припадничките на Армијата.
„Се работи на адаптирање и создавање или градење на нови објекти односно простории кои би биле наменети само за жените и би можеле да ги користат жените согласно нивните потреби. Воедно адаптација е извршена и на тестовите за физичка подготвеност во однос на билошките или физичките можности на жените во однос на мажите. Последниве години е извршена и промена во изработката на униформите за потребите на жените во однос на мажите што е еден добар показател дека и тоа како се ставаат жените на самата вага – да се подобрат условите за живот и работа во оваа војничка или машка средина“,
додава тој.
Освен за родово базирана, од Министерството за одбрана велат дека се води сметка за превенција и спречување дискриминација и според сексуалната ориентација. Но, досега немало пријава по таа основа.
„Притоа се почитуваат сите начела на коректно и пристојно однесување кон другите вработени, колеги и претпоставени, со оневозможување каков било облик на психичко и полово вознемирување и дискриминација врз каква било основа“,
велат од Министерството за одбрана.
Во Министерството за внатрешни работи на раководни позиции се 61 жена, но од оваа бројка не можевме да извлечеме процент зашто во МВР ни рекоа дека вкупниот број раководни позиции е класифициран податок. Инаку, жени се државната секретарка, помошник-министерки, началнички на сектори, одделенија и отсеци.
Под МВР е Бирото за јавна безбедност во кое од 11 оддели во три раководител е жена. Под надлежност на Бирото е униформираната полиција, во која од МВР признаваат дека и натаму има многу малку жени. Тоа прави дисбаланс на процентите, па од вкупно вработените и во МВР и во БЈБ – 80 отсто се мажи, а 20 се жени.
„Она што е интересно е да речеме – единиците во рамки на одделот за специјални полициски операции во кои до скоро не беше можно да биде видена жена, во тие единици сѐ повеќе имаме жени, така што жени имаме во единицата за брзо распоредување, во специјалната антитерористичка единица „Тигар“, во хеликоптерската единица „Тигар“, што значи дека многу промени се направени во последниве три години. Уште еден интересен податок – секоја година, со секоја нова генерација селектирани кандидати за почетна обука за полицаец на МВР, процентот на девојки, односно на жени, се зголемува. Ако во 2018 имавме 13,5 насто жени, во 2019 веќе имаме 16,5 насто, а последнава генерација 2020/2021 имаме 18 насто жени“,
вели Сузана Прањиќ-Талевска – порпарол на МВР.
Од 80 полициски станици во пет командир е жена. Меѓу нив е Мирсада Зеќири, која е командува со станицата во тетовско Теарце. Таа е во МВР од 2003 година. Била полицајка, па инспекторка, а во 2018 година доаѓа на сегашната раководна позиција како единствена жена Албанка командирка. Мајка е на три деца и вели дека поддршката од семејството е најважна за успех во секоја професија, па и во оваа.
„Жените се мајки и, можеби, ова е причината зошто не аплицираат да бидат дел од тимот на МВР или жените, колешките што се во МВР, не аплицираат да бидат на раководни позиции, но почнувајќи од себеси, би им рекла дека со храброст, волја и самодоверба сѐ може да се постигне“,
смета Зеќири.
Од МВР посочуваат дека Законот за заштита од дискриминација е задолжителен за сите органи на државната управа, вклучително и за нив.
„Имаме нулта толеранција кон дискриминацијата како во рамки на министерството, така и при работењето на полициските службеници надвор со ранливите групи граѓани, вклучувајќи ги тука и претставниците на ЛГБТИ-заедницата“,
додава Праниќ-Талевска.
Позначителен напредок во однос на родовата еднаквост е направен во дел од институциите од разузнавачкиот сектор. Ова е Агенцијата за разузнавање – македонскиот пандан на американската ЦИА и британската МИ6. Во неа, од вкупниот број вработени, 34 отсто се жени. Тие се и на речиси половина од раководните позиции, односно 45 отсто. За споредба, во 2018 година на раководни позиции биле 28 отсто жени.
За прв пат од формирањето на Агенцијата за разузнавање во 1998 година, во февруари годинава Агенцијата доби заменик-директорка – Александра Бакревска-Додовска. Таа вели дека жените се дел од процесот на градење на институцијата од самиот почеток.
„Сепак, високите раководни позиции им припаѓале на мажите, а жените или биле извршители или пак биле на раководни позиции кои биле поддршка во разузнавачкиот циклус на работа. Постепено правени се промени во таа смисла. Најголемиот резултат е постигнат во 2021 година кога жените се стекнуваат со високи раководни позиции и жени раководат со оперативни тимови“,
смета Бакревска-Додовска.
Вели дека оваа институција отиде чекор напред во спречување каква било дискриминација со новиот закон за Агенцијата за разузнавање.
„Со член 27 се забранува секаков вид дискриминација по однос на возраста, по однос на религија, по однос на етничка припадност, по однос на национално и на социјално потекло, статус, па и вклучително и полова ориентација“,
додава таа.
Од Агенцијата за национална безбедност АНБ, пак, ни одговорија дека, водејќи сметка за родовата еднаквост, во моментов 42 отсто од вработените се жени. Во однос на евентуална дискриминација по сексуална ориентација и тие посочуваат на законот за Агенција за национална безбедност, според кој, се забранува директна или индиректна дискриминација при вработување.
„Агенцијата не смее да ги става во нееднаква положба пријавените кандидати заради расно или етничко потекло, статус на семејството, имотната состојба, сексуална ориентација или заради други лични околности“,
велат од АНБ.
Дали и колку се води сметка за родова еднаквост при испраќањето наши контингенти во мировни мисии во странство остана неодговорено прашање. И покрај неколкуте обиди, не успеавме да добиеме став од претседателот на собраниската Комисија за одбрана и безбедност, Миле Талевски.
Безбедноста и разузнавањето сѐ уште се машки сфери, вели претседателката на собраниската Комисија за еднакви можности на мажите и жените, Гордана Силјановска-Давкова. За напредокот во родовата еднаквост во дел од овие институции смета дека е потребен многу поголем чекор.
„Ако тие персонифицираат сила и моќ и ако секаде биле доминантно машки значи треба да се атакува на таа моќ. И јас затоа сум малку збунета околу состојбите во Министерството, да речеме, за народна одбрана, бидејќи мислам дека кога на челни позиции на вакви институции и министерства ќе бидат жени, се разбира, дека идентификацијата е поголема и дека чекорот женски треба да биде поголем во тој сѐ уште машки свет“,
смета Силјановска-Давкова.
Ние не сме скандинавци, вели Силјановска-Давкова, и затоа не можеме спонтано да ги решаваме проблемите со родовата еднаквост најмногу поради диминантните елементи на парохијалност и патријархалност во политичката култура.
„Тогаш мораме да посегнеме по други решенија. Другото решение се квотите. Се разбира дека квотите ги третирам како временски ограничени, но мислам дека токму примерот на Собранието покажува дека тие се добро решение“,
вели Силјановска-Давкова.
Квотите што ги предлага Силјановска-Давкова можеби се привремено решение, но долгорочно клучот е во унапредување на политиките и јакнење на свеста за родовата еднаквост како човеково право што се валоризира во просперитет на општеството.