Помпезно најавената конфискација на имотот на „Трансмет“ во вредност од 17 милиони евра, со која требаше да се обесштети државата поради наместен тендер во РЕК „Битола“ во 2011 година, се претвори во пародија на механизмот конфискација. Имотот, кој сега е на име на државата, постојано се раскрчмува преку извршители бидејќи предност да си ги наплатат побарувањата имаат други доверители, како фирми и банки
Повеќе државни институции, на иницијатива на Државното правобранителство, се во комуникација повеќе од девет месеци, но засега не наоѓаат начин да го одбранат конфискуваниот имот од извршителите. ОЈО за ГОКК испитува дали има кривична одговорност кај која било од инволвираните страни
Минатата недела, во емисијата КОД на телевизија Телма, беше емитувана сторија во која се обелодени дека додека траела судската постапка против Сеад Кочан во случајот на СЈО, „Труст“, трети лица стекнале право на дел од имотот на компанијата, иако тој прво беше замрзнат, а потоа и конфискуван од судот, на барање на обвинителството.
„Двете пресуди кои ги открив и на скопската и на гостиварската Апелација покажуваат дека и со конфискација имотот може да биде повлечен од извршители без разлика што тој е стекнат со криминал, односно со кривично дело“,
се вели во дел од сторијата на КОД, емитувана на ТВ Телма на 20 март 2022 година.
Иако, на прва, целиот случај фрла сомнеж врз судството, нашиот обид да дознаеме како е можно да се раскрчмува имот кој, во суштина, треба да послужи за да се обесштети државата, нè донесе до изненадувачки заклучок.
„Имаме, за жал, дупка во законот“,
вели Дарко Аврамовски, правен истражувач во Коалицијата „Сите за правично судење“
Но, освен дупка во законот, има обвинувања и за дупки во постапувањето кои, можеби, помогнале – наместо кај државата – имотот на „Трансмет“ да заврши кај други лица и фирми.
Сите „дупки“ во „Труст“
На 28 февруари 2017 година СЈО објави дека отворило истрага наречена „Труст“. Првоосомничен е Сеад Кочан и неговата фирма „Трансмет“, заедно со уште две други лица и две фирми. Осомничени се дека лажирале документација за да добијат тендер од 17 милиони евра во РЕК „Битола“.
На 22 март 2017 година СЈО поднесува предлог до скопскиот кривичен суд за времена мерка за забрана за располагање со имотот на „Трансмет“. Судот првично бара да се дополни предлогот, за на 17 април конечно да го одбие.
На почетокот на мај, поточно меѓу 3 и 9 мај, „Трансмет“ продава и успева да ја пренесе сопственоста за само неколку дена на дел од својот имот. Купувач е ТВ Нова, телевизија која беше во сопственост токму на Сеад Кочан, покажуваат документи во кои „360 степени“ имаше увид.
Случајно или не, истиот ден (9 мај 2017 година) кога ТВ Нова го завршила уписот во Катастарот на дел од имотот на „Трансмет“, СЈО бара, а следниот ден (10 мај 2017 година) судот одобрува забрана за отуѓување и располагање на недвижен и движен имот на „Трансмет“, како и „секоја друга сопственост, имот или актива, материјални или нематеријални права и секој друг имот“. На листата за „замрзнување“ е и имотот префрлен на ТВ Нова, па државата не може да го запише товарот во Катастар, бидејќи тој повеќе не е на име на „Трансмет“.
Една недела подоцна, Сеад Кочан бара да се брани од слобода и нуди имот како гаранција. Имотот што го нуди е токму оној што, случајно или не, успева да го префрли од „Трансмет“ на ТВ Нова во деновите пред СЈО да побара негово замрзнување. Еден месец подоцна, судот го прифаќа барањето.
На крајот на јуни 2017 година, Специјалното јавно обвинителство поднесе 17 обвиненија до скопскиот кривичен суд. Меѓу нив и за случајот „Труст“.
Една година подоцна Сеад Кочан е осуден на шест години затвор во прв степен. Во пресудата пишува и дека: „Се конфискува имотната корист прибавена со извршувањето на кривичното дело во износ од 1 060 000 000 денари (17 милиони евра)“ и потоа се цитира целиот имот кој бил замрзнат со решенијата уште пред стартот на судската постапка.
До тука, се се чини логично – компанија направила криминални дејствија и се офајдила од нив, па имотот ѝ е пред конфискација за да се надомести штетата. Ама…
…Ама, како што открија колегите од КОД, во периодот октомври-ноември 2018 година, односно неколку месеци по изрекувањето на првостепената пресуда, „Трансмет“ на Сеад Кочан постигнува спогодба со „Пуцко петрол“ за наплата на парично побарување од околу 1,6 милиони евра. Спогодбата предвидува – ако „Трансмет“ не плати во предвидениот рок, тогаш „Пуцко петрол“ може присилно да ја изврши наплатата „од сите сметки во сите банки и од целокупниот недвижен и движен имот на должникот“. Пуцко петрол ја користи можноста и подоцна преку извршител бара и добива извршување преку продажба на недвижен имот на „Трансмет“. Продажбата се врши во период кога имотот е веќе конфискуван од државата.
Според Дарко Аврамовски, правен истражувач во Коалицијата „Сите за правично судење“, сето ова било можно поради дупка во Законот во кривичната постапка.
„Членот 202 став 8 од Законот за кривичната постапка кој вели дека мерките за привремено одземање на имот заради обезбедување можат да траат најмногу до завршување на првостепената постапка што остава еден вакуум од првостепената пресуда до правосилната пресуда во предметот каде овие мерки за обезбедување на имотот фактички не важат“,
изјави за „360 степени“ Дарко Аврамовски од Коалицијата „Сите за правично судење“, автор на публикации во кои се анализира домашната пракса на конфискацијата како инструмент.
Со други зборови, за конфискацијата да стане правосилна, потребна е правосилна судска одлука што значи одлука од апелациски суд. А мерката за „замрзнување“ на имот не смее да трае подолго од пресудата на Основен суд. Тоа значи дека во времето од првостепената до второстепената пресуда – имотот и не е баш замрзнат.
За разлика од актуелниот, во стариот Закон за кривичната постапка ја немало оваа „дупка“. До 2010 година, важел членот 220 кој гласел:
„Мерките за привремено обезбедување на предмети, имот или средства можат да траат до завршување на постапката“.
И волкот гладен и овците не се на број
Со или без дупка во законот – останува големото прашање – кој е крив што државата не може да си наплати 17 милиони евра, иако целта на замрзнувањето и конфискацијата била таа. И уште поважно – дали ова е формулата според која секоја идна конфискација може да се изманипулира, на штета на државата?
Иако не е странка во „Труст“, институцијата која алармирала на проблемите со конфискацијата на имотот на „Трансмет“ е Државното правобранителство. Адвокатот на државата, веќе во првата половина на 2021 година почнува да праќа дописи до повеќе институции – Обвинителството, Судскиот совет, министерства, Антикорупциската комисија, па и до премиерот.
Освен дописи кои резултирале со средби, на кои сепак не е најдено решение, државниот правобранител тужел за извршувањата пред Основниот граѓански суд Скопје. Тужбите биле одбиени, а дел од образложението е дека – долговите кои биле ставени како товар на имотот на „Трансмет“, како во примерот со „Пуцко петрол“, се направени пред конфискацијата да стане правосилна.
„…пресудата на Основен суд Скопје 1 … од 20.07.2018 година, со која недвижниот и подвижен имот сопственост на должникот … ‘Трансмет’ … се конфискува – одзема од Агенцијата за управување со одземен имот, е правосилна на ден 11.03.2019 година и извршна на 15.07.2019 година, односно по издавање на Налогот за извршување врз недвижност … на 14.11.2018 година“,
се вели во дел од пресуда на Апелацискиот суд, по тужба на Државното правобранителство.
Од кореспонденција на Државниот правобранител со институциите, која ја добивме по Законот за пристап до информации од јавен карактер, може да се види и дека институцијата гледа пропусти во постапувањето на државните органи – особено обвинителството. Во еден од дописите пишува:
„Државниот правобранител … смета дека треба да бидете известени за какви се дејствија се преземаат поради попусти на државни институции со што се оштетува државата … а се во насока на заштита на имотните права и интереси на Република Северна Македонија“,
пишува во дописот на ДПРСМ до повеќе институции.
Формално, пак, на нашето барање за став на неколку прашања, Државниот правобранител одговори дека тие не се орган кој утврдува вина. Но, иако не биле странка во постапката, се вклучиле во процесот за да ги заштитат правата на државата.
„Државното правобранителство, освен што укажа во конкретните предмети на сите спорни моменти на релевантните институции, предложи и преземање на итни мерки од нивна страна во делот на нивните надлежности. Истовремено, поднесе соодветни тужби пред граѓанските судови со кои се преземени мерки и активности за заштита на имотните права и интереси на државата, а кои се непосредно поврзани со конфискацијата. Каков исход ќе имаат овие постапки, останува да видиме“,
гласи дел од одговорот што го добивме од Државното правобранителство.
Наследник на случаите на СЈО е редовното Јавно обвинителство. Неофицијално, дел од поранешните обвинители на СЈО брифираа дека проблемот во конфискацијата е „дупката“ во Законот за кривичната постапка. Но, на официјалните прашања до ЈОРСМ, добивме одговор од Обвинителството за гонење на организиран криминал – и тоа дека се води постапка за случајот.
„…Постапувајќи по известувањето на Државното правобранителство … предметниот обвинител постапува согласно своите надлежности во однос на пријавените настани во насока на утврдување на вина од кривично правен аспект. Како и во секој предмет, така и во овој случај, во интерес на обвинителството е да открие, да докаже постоење на кривично дело и да ги гони сторителите на кривичните дела“,
ни одговорија од ОЈО за Гонење на организиран криминал и корупција.
Сепак, за конкретниот случај со „Трансмет“, од обвинителството кое го води Вилма Русковска дополнуваат дека нивна работа е да лоцираат, да побараат замрзнување и евентуална конфискација на имот при судска постапка. Не и да постапуваат со конфискуваниот имот, односно да го штитат откако тој преминал во раце на државата – што било работа на Агенцијата за управување со одземен имот и Државното правобранителство.
Сепак, Законот за кривична постапка нуди и еден потенцијален излез кој засега никој не го употребува. Во членот 541, став 5, се вели дека:
„Правните дела склучени по извршувањето на кривичното дело, а со намера да се намали вредноста на имотот што е предмет на конфискација, се неважечки“,
пропишува член 541, став 5, од Законот за кривичната постапка.
Со други зборови, постои можност да се оспорат сите хипотеки и спогодби пред извршители и тоа не само оние направени за време на судскиот процес, туку и порано. Проблемот во овој член е што тешко се докажува.
„Во таа насока е многу тешко да се утврди кое од преземените дејства кои се преземени се за намерно да се намали имотот со цел да се избегне конфискација. Вториот предизвик во овој член е учеството на третите лица кои со добра волја имаат некакви права на имотот кој е предмет на конфискација. Македонија веќе има изгубено неколку случаи пред Европскиот суд за човекови права токму поради тоа што третите лица не биле повикани во ваквите постапки и не им била дадена можноста да се изјаснат во однос на сопственоста и одземањето на имотот“,
вели Дарко Аврамовски од Коалицијата „Сите за правично судење“
„360 степени“ консултираше и други институции освен споменатите во оваа сторија, но од нив не добивме објаснување – како на имот што требало да биде „замрзнат“ се впишувале нови долгови и тоа за време на судска постапка. Одговори, засега, не добивме, но ќе продолжиме да ги бараме.