Почнувајќи од 1998 година, во премиерска, вицепремиерска или во министерска фотелја седнале вкупно 186 лица.
Истражувањето на БИРН покажува дека половина од нив, во текот на нивната политичка кариера, барем еднаш „заработиле“ кривична пријава.
Сепак, шансата за кривично пријавен функционер што го достигнал тој ранг да оди в затвор е околу 2 проценти или двајца од сто.
Виновен, невин, службеник, министер
На 3 јули 2019 година, Основното јавно обвинителство Скопје објави дека отфрлило кривична пријава против три лица за несовесно работење во службата. Лицата што се ослободени од одговорност се екс министерката за култура, Елизабета Канческа-Милевска, нејзиниот заменик Драган Недељковиќ и шефот на финансии во Култура за периодот 2009-2017 година.
На прв поглед ништо невообичаено, бидејќи на пример во 2017 година јавните обвинителства отфрлиле околу 45 проценти од кривичните пријави доставени до нив. Но, две работи го прават овој случај вреден за истакнување.
Прво, кривичната пријава е поднесена од Управата за финансиска полиција. Второ, иако пријавата е отфрлена, обвинителството се согласува дека во случајот имало неправилност при набавка на опрема од странска компанија, бидејќи таа немала локална фирма во земјата при склучувањето на зделката.
„Вештото лице констатирало дека фактурите доставувани од „Светлост театар“ ДОО Белград, Р. Србија до Министерството за култура биле искажани во евра со посебно искажан ДДВ и со наведена сметка на која треба да биде исплатена сумата. Притоа, функцијата на подружницата не била реализирана во целост, со оглед на тоа што фактурите биле изготвувани и доставувани од страна на матичната компанија наместо од подружницата. На тој начин е создаден неправилен тек на парите“, се вели во соопштението на обвинителството.
И покрај „неправилниот тек на парите“, обвинителството не гледа случај бидејќи во меѓувреме биле платени сите давачки.
„Со самото тоа не постои штета на Буџетот на државата, ниту каква било друга штета, утврди вештиот наод и мислење,“ вели Обвинителството.
Речиси половина функционери добиле кривични пријави
Колку често се случува јавно обвинителство да отфрли кривична пријава од Управата за финансиска полиција? Според податоците што ги обезбедивме од основните јавни обвинителства од цела држава и од Управата за финансиска полиција, сликата е следна.
Во петгодишниот период од јануари 2014 до крајот на декември 2018 година, Управата за финансиска полиција има поднесено вкупно 283 кривични пријави до јавните обвинителства. Од тие кривични пријави, вкупно 22 се целосно отфрлени, што е 7,8 отсто од вкупниот број.
Така, отфрлената кривична пријава против екс министерката Елизабета Канческа-Милевска, нејзиниот заменик и шефот на финансии во Министерството спаѓаат во „среќните“ 8 на секои 100 пријави на финансиската полиција, кои обвинителствата ја отфрлаат.
Оваа статистика само ја „храни“ јавната перцепција дека кога станува збор за лица што располагаат со политичка моќ, како да важат некои други правила или, пак, истите правила се толкуваат поблаго.
Но, јавната перцепција не е меродавен критериум за да се потврди или да се отфрли одредена појава. Затоа „копавме“ подлабоко – дали има вистина во тоа дека политичарите никогаш или ретко кога одговараат за дела што ги сториле вршејќи ја службата?
Одговорот на ова прашање се обидовме да го најдеме во составување ограничена листа на највисоки функционери – сите премиери, заменици на премиери и министри во последниве 20 години (од 1998 година, до денес). Потоа, ја проверувавме судбината на случаите во кои тие биле обвинувани за незаконски дејствија во текот на нивната политичка кариера.
Според базата што ја изработивме, од 1998 година, на позиција премиер, вицепремиер или министер на функција биле вкупно 186 лица.
Но, како многу потешка се покажа задачата да се пресмета колку точно премиери, вицепремиери и министри биле кривично пријавени за злоупотреби поврзани со нивната работа. Причината е што ги има многу, а не може да се добие преглед од институциите.
„Копајќи“ низ интернет-архивата на медиумите успеавме да изброиме кривични пријави против најмалку 89 поранешни или актуелни премиери, вицепремиери и министри. Или, статистички, речиси половина од оваа група некогаш биле кривично пријавени барем еднаш, за злоупотреби поврзани со актуелна или со поранешна функција.
Речиси половина од функционерите што добиле кривична пријави, 44 биле пријавени од државен орган, како МВР, Антикорупциска комисија, Управата за финансиска полиција или, пак, постапката била иницирана по сопствена иницијатива на обвинителството.
Останатите 45 функционери, кои имаат барем една кривична пријава на контото, ја „заработиле“ од трети лица, пред сè, од политички противници, но и од засегнати фирми, поединци или групи граѓани.
*целиот текст на: Фотелјата најдобра заштита од решетки