Во текст објавен на блогот на Советодавната група за јавна политика – Балканот во Европа (БИЕПАГ), Марика Џолаи ги изнесува своите мислења и позиции за Берлинскиот процес, неговото значење за Западен Балкан и лекциите научени во текот на годините кои можеби ќе треба да се применат во справувањето со наследствата од војната во Украина
автор: Марика Џолаи
Самитот на Берлинскиот процес имаше големо враќање во Берлин минатата недела, покажувајќи дека може да испорача регионални иницијативи од кои имаат корист сите земји од Западен Балкан и тоа со глобален изглед. Успехот на овој самит треба да смири дел од отворените критичари на процесот и да поттикне бура на идеи и планирање за следните чекори.
Предводен од тимот на канцеларот Шолц, на Самитот присуствуваше и претседателката на Европската комисија г-ѓа фон дер Лајен која ја потврди посветеноста на ЕК за регионот со непосредна поддршка во кризата со цените на енергенсите.
Трите договори потпишани на 3 ноември се за слобода на движење со лични карти, за признавање на високообразовните квалификации и за признавање на професионални квалификации за лекарите, стоматолозите и архитекти. Акцискиот план за заеднички регионален пазар 2021-2024 година беше одобрен од лидерите на шесте земји од Западен Балкан на Самитот на Берлинскиот процес во Софија 2020 година и е координиран од Советот за регионална соработка.
Тоа е огромен заеднички напор на голем број засегнати страни, од кои некои се веќе воспоставени структури во Регионалната економска област. Понатаму, акциониот план е конкретно фокусиран на усогласување на регионот со стандардите на ЕУ и воведување правила усогласени со ЕУ, како што се „зелените патеки“.
Слободата на движење низ Западен Балкан има силен потенцијал за стабилизирање на регионот и смирување на неодамнешните тензии. На терен тоа почнува со непосреден ефект, ставајќи крај на последниот преостанат визен режим меѓу двете земји од Западен Балкан – Босна и Херцеговина и Косово и дозволувајќи им на професионалците да се движат слободно за работа и од лични причини.
Во идеално сценарио, слободниот проток на професионалци на пазар поголем од 18 милиони луѓе може да го намали одливот на мозоци од регионот и да изгради меѓуетнички мостови преку олеснета соработка. Но, без политичка волја за навремено ратификување и спроведување на потпишаните договори нема да се постигне стабилност.
Вклучувањето на граѓанското општество, кое го доби својот простор за учество во Берлинскиот процес во 2015 година, е од суштинско значење за експертски придонес, проверки и рамнотежи на потпишаните обврски на владите на Западен Балкан и комуникација со граѓаните. Оваа година, паралелно со Младинскиот форум за Западен Балкан, на 1 и 2 ноември беше организиран дводневен форум на граѓанското општество и тинк тенк организации.
Околу 100 претставници соработуваа за да изготват препораки во голем број клучни области кои беа споделени на Самитот со сите засегнати од Берлинскиот процес. Понатаму, рамката на Берлинскиот процес треба да го олесни континуираното ангажирање на граѓанското општество за целиот годишен циклус помеѓу два самита за да придонесе за спроведување и следење на потпишаните договори.
Регионалниот совет за младинска соработка е меѓу поконкретните резултати од Берлинскиот процес. Станува збор за меѓувладина иницијатива на шесте земји учеснички од Западен Балкан која ја поддржува мобилноста на младите во регионот. Основана е во 2016 година за да им овозможи на младите во регионот да учат едни за други и да ги подобрат нивните меѓукултурни компетенции и вештини. На овогодинешниот самит беше основан Младински културен фонд на Западен Балкан со кој ќе администрира Регионалниот совет за младинска соработка.
А сепак, иако е сеопфатен и ги опфаќа различните засегнати страни во регионот, на Берлинскиот процес му недостасува успешен интегративен пристап кој на еднакво ниво ќе ги стави младите, граѓанското општество, бизнисите и министрите. Со оглед на континуираниот демократски пад во сите земји од Западен Балкан, носењето различни форуми (граѓанско општество, млади, бизнис) и министри на иста маса за време на Самитот, на начин што беше направено во Лондон во 2018 и во Познан во 2019 е всушност неопходност за конструктивен ангажман.
Во иднина, клучните чинители на ЕУ треба да размислат за назначување конкретно и посветено координативно тело за поддршка на активностите и континуиран ангажман со владите од Западен Балкан, граѓанското општество и другите актери за да се обезбеди исполнување на обврските од Самитот. Оваа улога природно се вклопува во портфолиото на Советот за регионална соработка.
Зголемениот фокус на ЕУ кој од го гледаме, главно поради руската инвазија на Украина, мора да стане ново нормално и повторно да не избледи. Берлинскиот процес е комплементарен инструмент на пристапувањето во ЕУ со предности на флексибилен пристап поттикнат од потребите на регионот на Западен Балкан.
Првично, пет земји членки на ЕУ (Германија, Франција, Австрија, Обединетото Кралство и Италија) беа вклучени заедно со шесте земји од Западен Балкан. За да се олесни билатералното решавање на споровите меѓу земјите од регионот, една од четирите цели на процесот, пет нови земји беа поканети да се приклучат во 2018 година. Освен Грција, Бугарија, Хрватска и Словенија, се вклучи и Полска, која беше домаќин на Самит на Берлинскиот процес во 2019 година.
Реконструкцијата на архитектурата на Берлинскиот процес, исто така, овозможи проширување на темите обработени и дискутирани во нејзината рамка и ја засили посветеноста на иднината на земјите од Западен Балкан во ЕУ. Тоа може да придонесе за изнаоѓање решение за проблемот Косово-Србија што треба да биде стратешка цел за сите земји вклучени во процесот. Исто така, може да игра важна улога во подобрувањето на имиџот на Западен Балкан меѓу граѓаните на земјите членки на Берлинскиот процес, од кои некои го блокираат пристапот на регионот во ЕУ, и да помогне во координирањето на западните политики кон регионот.
Конечно, да не заборавиме дека една од четирите цели на Берлинскиот процес е постигнување на помирување во и меѓу општествата во регионот, што е меѓу клучните теми за граѓанско општество и за тинк тенк организациите. Утврдувањето на фактите за жртвите и процесуирањето на воените злосторства, заедно со другите механизми за транзициска правда не е единствената важна тема за иднината на Западен Балкан. Ова искуство на регионално ниво ќе изгради важни лекции и најдобри практики кои би можеле да се применат за справување со наследствата од војната во Украина. Тоа сигурно ќе биде од суштинско значење за Европа.
- Марика Џолаи e клучен експерт во проектот „Глобална размена на религијата во општеството“ поддржан од Евцропската комисија