Најстар генерален урбанистички план има Општина Битола, донесен во 1999 година, кој во меѓувреме претрпел осум измени, но сè уште не е донесен нов ГУП, додека нови генерални урбанистички планови имаат само општините Неготино и Штип
Според истражувањето на Центарот за граѓански комуникации, воочлива е и разликата меѓу поднесените барањата за легализација на дивоградби, кои се двојно повеќе од барањата за одобренија за градба. Најголем број барања за легализација, велат податоците, има во Тетово, Куманово и Чаир, а најмалку во Неготино
Застарени Генерални урбанистички планови (ГУП), често менување на Детални урбанистички планови (ДУП), голем број дивоградби и слаб инспекциски надзор – се главните наоди од истражувањето на Центарот за граѓански комуникации (ЦГК) во кое предмет на анализа се осум општини во земјава (Битола, Кичево, Куманово, Неготино, Тетово, Струмица, Чаир и Штип).
Доминантен дел од општините, според истражувањето, имаат Генерални урбанистички планови чија формална важност е истечена, но и покрај тоа на нивната територија се донесени голем број Детални урбанистички планови, на кои се правени и голем број измени.
Резултатите од истражувањето нотираат дека наспроти законски предвидениот плански период од 10 години, во дел од општините ГУП не е сменет и по повеќе од 20 години.
Така, според добиените податоци, најстар урбанистички план има Општина Битола, донесен во 1999 година, кој во меѓувреме претрпел осум измени, но сè уште не е донесен нов ГУП. По неа следува Општина Кичево, чиј ГУП е стар 24 години, потоа Општина Струмица со ГУП од пред 22 години, Општина Тетово има ГУП од пред 21 година, а Општина Куманово, пак, од пред 20 години. Генералниот урбанистички план на Општина Чаир, се наведува во истражувањето, е всушност оној на Град Скопје, кој, исто така, е со истечен рок на важност од 2012 до 2022 година.
Нови Генерални урбанистички планови имаат само општините Неготино и Штип. Притоа, ГУП на Неготино е донесен во 2020 година, а на Штип во 2022 година.
„Ненавременото ажурирање и изготвување нови ГУП создава ризик од непланско управување со градежното земјиште и од загрозување на јавниот интерес и квалитетот на животот“,
се наведува во истражувањето на ЦГК.
Што се однесува до измените на деталните урбанистички планови, податоците покажуваат дека дури три четвртини од нив се направени на барање на физички или правни лица. Ова, како што посочуваат од Центарот за граѓански комуникации, значи дека е воспоставена пракса планската документација да се менува и адаптира според потребите на надворешни субјекти, наспроти иницијативите за измени на ДУП од страна на општините, со што би се предвиделе повеќе проекти за унапредување на јавниот простор.
Според истражувањето, секое трето барање за градба во периодот од 2018 до 2022 година е одбиено или повлечено. Ова, се наведува, говори во насока на тоа дека постапките за издавање одобрение за градење во општините, во определени случаи, може да бидат неправедно одолговлечени или, пак, да нема воедначен третман на барателите.
Најголем број барања за одобрение за градба во овој петгодишен период добила Општина Тетово, 1 691. Исто така, над илјада имало и во Битола (1 171 барање), додека најмалку барања за градба во период од пет години имало во Општина Штип, каде што биле доставени само 192 и во Општина Чаир, каде биле доставени 210 барања.
„Низ годините, најголем раст на бројот на побарани и одобрени барања за градба има Општина Неготино. Имено, оваа општина во 2018 година одобрила само 16 барања за градба, наспроти 50 барања во 2022 година, што е скок за 213 отсто. Следна е Општина Кичево, која во 2018 година одобрила 90 барања за градба, наспроти 135 барања во 2022 година, што е скок за 50 отсто. Следува Битола со раст на доделените одобренија за градба од 113 во 2018 година на 165 во 2022 година, односно со раст од 46 отсто. Во Штип растот на одобренијата изнесува 21 отсто, во Куманово има раст од 10 отсто , во Чаир шест отсто, а во Тетово два отсто. Пад во бројот на доделените одобренија за градба има само Општина Струмица, каде што во 2018 година биле доделени 104 одобренија, а во 2022 година 85, што е пад од 18 отсто“,
се наведува во истражувањето.
Од друга страна, барањата за легализација на нелегално изградените објекти доставени во 2018 година се над двојно повеќе од барањата за одобренија за градба.
Вкупниот број на поднесени барања за утврдување правен статус на објект (легализација) во осумте општини, според податоците што од нив ги добиле во ЦГК, изнесува 13 338. Барањата за легализација на објектите се добиени во 2018 година, но и покрај тоа се далеку побројни од барањата за одобренија за градба.
Најголем број барања за легализација, велат податоците, има во Тетово, Куманово и Чаир, а најмалку во Неготино.
„Ова недвосмислено говори за последиците од донесувањето Закон за утврдување на правен статус на бесправно изградени објекти, со што се загрозуваат принципите на владеење на правото и планскиот развој на просторното планирање во земјата. Бројот на нелегално изградени објекти говори и за неефикасноста на инспекцискиот надзор. Наместо да бидат урнати, овие објекти чекаат на легализација, и тоа во бројка неколкукратно поголема од легално доставените барања за градба“,
велат од Центарот за граѓански комуникации.
Според истражувањето, пополнетоста на работните места во организациските единици за урбанизам просечно изнесува 62 проценти, а во половина општини не е назначен раководител на организациската единица надлежна за урбанизам. Ова, велат од Центарот, значи дека не е воспоставена целосна и ефикасна контрола и воедно се зголемува можноста за поголеми влијанија на градоначалниците, кои добиваат можност на функцијата да овластат блиски лица.
Истражувањето е изготвено во рамките на проектот „Заштита од корупција“ со финансиска помош од Амбасадата на Кралството Холандија во Скопје, имплементиран од Центарот за граѓански комуникации, во периодот од 1 ноември 2021 година до 31 октомври 2024 година.
Од Центарот за граѓански комуникации посочуваат дека истражувањето е спроведено заедно со невладините организации вклучени во спроведувањето на проектот „Заштита од корупција“ (Младински културен центар – Битола, Рурална коалиција, Центар за интеркултурен дијалог, Еколошко друштво ‘Вила Зора’ Велес, Здружение на граѓани Центар за истражување и анализи НОВУС Струмица, Здружение Мултикултура, Здружение на граѓани ЗИП, Институт за политики и добро владение и ЕХО Едукативно-хуманитарна организација).
Целото истражување со детални податоци можете да го прочитате на следниот ЛИНК.