„Катиљ-ферманот“ е составен од правни субјекти кои во изминатиов период ја смениле сопственоста на броилата за електрична енергија на помали субјекти, што им овозможило да користат струја за домаќинствата која е далеку поевтина од пазарната поради субвенциите од државниот буџет
Меѓу општините за кои Владата преку ЕВН бара да престанат да трошат од струјата за домаќинствата, 15 се раководени од ВМРО-ДПМНЕ, 3 од СДСМ и по една од ДУИ и Социјалистичката партија
Меѓу фирмите, кои според Владата го злоупотребиле системот има и такви кои годишно прават профити шти се бројат во милиони евра. По дополнителни проверки, „360 степени“ ќе ги објави највпечатливите примери
„Поздрав од верен почитувач на редакцијата“… Така пишува на светло кафеавиот плик кој деновиве си го најде патот до нашата редакција. На пликот немаше марка, само испечатено лого од владиниот Генерален Секретаријат, што може да е трага, но и мамка.
Кога го отворивме, во пликото најдовме 22 листа А4 хартија – испечатени двострано. Бргу ни стана јасно дека испечатеното е список, но каков? Одговорот го дадоа имињата на колоните на првата страница – место на потрошувачка, Единствен даночен број и име на корисник како и Единствен даночен број и име на нов корисник.
Направивме и дополнителни проверки и упатени извори ни потврдија дека документот е фамозниот катиљ-ферман на ЕВН, на кој се содржани сите субјекти кои ја префрлиле сопственоста на нивните броила на помали фирми, за да плаќаат помали сметка за струја.
Логиката е едноставна – правен субјект со повеќе од 50 вработени и над 2 милиони евра годишен приход мора да купува струја на слободен пазар. Таа сега е многу скапа. Правните субјекти под границата се снабдуваат од универзалниот снабдувач, ЕВН, по цена која е далеку пониска поради субвенциите од државата.
На листата има податоци за околу 3 000 броила, што не значи и дека има толку фирми. Многу правни субјекти имаат по неколку десетици броила.
Точно ги избројавме само општините што ги менувале броилата, пред се, за уличното осветлување. Вкупно се 20, од сите краишта на државата. Според партијата од која доаѓа градоначалникот, 15 општини ги водат кадри на ВМРО-ДПМНЕ, 3 на СДСМ и по еден од ДУИ и од Социјалистичката партија.
- Могила (ВМРО-ДПМНЕ)
- Јегуновце (ВМРО-ДПМНЕ)
- Бутел (ВМРО-ДПМНЕ)
- Аеродром (ВМРО-ДПМНЕ)
- Гази Баба (ВМРО-ДПМНЕ)
- Брвеница (ВМРО-ДПМНЕ)
- Струмица (СДСМ-ДПМНЕ)
- Новаци (ВМРО-ДПМНЕ)
- Ресен (ВМРО-ДПМНЕ)
- Радовиш (ВМРО-ДПМНЕ)
- Прилеп (ВМРО-ДПМНЕ)
- Штип (ВМРО-ДПМНЕ)
- Неготино (ВМРО-ДПМНЕ)
- Липково (ДУИ)
- Крива Паланка (СДСМ)
- Кратово (СПМ)
- Кавадарци (ВМРО-ДПМНЕ)
- Чашка (СДСМ)
- Велес (ВМРО-ДПМНЕ)
- Битола (ВМРО-ДПМНЕ)
Сметката за уличното осветлување во Аеродром, на пример, повеќе не стига на адреса на општината туку на новоформираното – Јавно претпријатие за стопанисување на јавно осветлување на општина Аеродром.
Градоначалникот Тимчо Муцунски е уверен дека не прекршиле ниту еден од законите што ја уредуваат оваа материја – за локална самоуправа, за јавните претпријатија и за енергетика. Затоа, тој ја оспорува одлуката со која Владата побара ЕВН да ги врати општините на слободниот пазар.
„Владата, точно е, донесе една одлука без законска основаност. Притоа, со таа одлука ги дерогираше најмалку овие три закони што ги цитирав, но можеби и други закони коишто се важечки, во сила, во нашиот правен промет. Замислете Владата утре да донесе одлука со којашто ќе рече не важи Кривичниот законик, не важи Законот за трговски друштва, замислете ако продолжи со ваков принцип на функционирање, Владата каква анархија ни создава во правниот систем.
– Дали ЕВН побара од вас да се префрлите …?
Да, ЕВН одлучи, по мене противправно, да ја почитува одлуката на Владата, но да не ги почитува законите“,
изјави Тимчо Муцунски, градоначалник на општина Аеродром.
А бидејќи и одлуката на Владата и постапката на ЕВН ги смета за противправни, Муцунски не исклучува тужби.
„Тоа што можам да го најавам е дека ги разгледуваме сите возможни механизми во овој момент да водиме и соодветна постапка против ЕВН, бидејќи ЕВН како трговско друштво, регистрирано во Република Македонија, има обврска да ги почитуваат важечките закони во оваа земја.
-Велите, не кршите ниту еден закон, но би ве прашал дали сметате дека е фер префрлањето од слободниот на регулираниот пазар, односно што би се случило доколку сите го направат тоа?
Фер е за јавните институции. Зошто е фер? Ќе повторам уште еднаш. Прво, ние не работиме за профит, ние работиме за јавен интерес и менаџираме средства на граѓаните коишто понатаму се пренаменуваат во јавен интерес“,
изјави Муцунски.
Начинот на кој Аеродром дошол до пониски сметки е само еден од вкупно три, кои можат да се најдат меѓу општините што се на „црниот список“.
Властите во Општина Струмица, на пример, не направиле нова фирма, туку ги префрлиле броилата од општината на Јавното претпријатие за паркинг кое е формирано во 2008 година, но има помалку од 50 вработени и помалку од 2 милиони евра приходи годишно.
Неколку дена се обидувавме да добиеме интервју на оваа тема од градоначалникот на Струмица, Костадин Костадинов. На крај, сепак, не најде 10-ина минути.
Третиот начин на кој општините имаат мали трошоци за улично осветлување е со договори за јавно-приватно партнерство. Во таков случај, броилата за осветлувањето се на име на приватниот партнер, па ако тој е мала фирма тогаш купува струја од ЕВН, односно на регулираниот пазар.
Но, како што вели градоначалникот на Штип, Иван Јорданов, тие склучиле договор за јавно-приватно партнерство уште пред да се прогласи кризна состојба во енергетиката, па сепак им стигнало барање да одат на слободен пазар.
„Приватниот партнер е фирма која е категоризирана како за да влезе на регулиран пазар. Така што и тие се со чудење ја примија оваа информација. Дефинитивно треба да се направи разговор, комуникација, и со ЕВН и со претставници на Владата за да се појасни состојбата каква е, во општина Штип, дека е малку поразлична од тоа што тие го тврдат – дека некој го изиграл законот. Не станува збор за изигрување, туку за почитување на законските права“,
изјави Иван Јорданов, градоначалник на Општина Штип.
А ако, сепак, не е недоразбирање, како што се надева Јорданов, ќе одат на правна разврска.
„Не сакам да помислам да дојдеме во состојба кадешто би биле принудени приватниот партнер да излезе на слободен пазар, затоа што според последната комуникација што ја имав, тие се врзани со комуналната такса од граѓаните. Доколку тие имаат приход од граѓаните коишто се на регулиран пазар, а имаат трошок кој е на слободен пазар, тогаш нема да има никаква економска исплатливост за нив како приватен партнер затоа што тие имаат неколку милионска инвестиција во форма на светилки и слично, којашто ја имаат вложено веќе во општина Штип, така што сигурно ќе бараат отштета од државата затоа што дефективни ова е веќе кршење на уставното право и кршење на законите“,
изјави Иван Јорданов, градоначалник на Општина Штип.
По најавите за тужби од одредени општини, се обративме и до ЕВН Македонија. На прашањето – по кој закон и член се бара од одредени општини да се вратат на слободен пазар, ни ги цитираа само владините одлуки.
„Известувањата за корисниците кои треба да се вратат на отворен пазар бидејќи не спаѓаат во категоријата мал потрошувач (категорија која се снабдува од Универзалниот снабдувач – ЕВН Хоме) се направени согласно Одлуката на Владата на РСМ за преземање на мерка во услови на постоење на кризна состојба во снабдувањето со електрична енергија (Сл.весник на РСМ бр.240/2022) и Одлуката на Владата на РСМ за преземање на мерка во услови на постоење на кризна состојба во снабдувањето со електрична енергија (Сл.весник на РСМ бр.232/2022)“,
велат од ЕВН.
За најавите за тужби, од ЕВН Македонија одговорија дека компанијата секогаш ги почитува законите и одлуките на Владата. А за тоа колку субјекти се вратиле на слободен пазар по нивното предупредување:
„Над 2 000 правни субјекти од 1 декември треба да бараат нов снабдувач за електрична енергија на отворен пазар, затоа што од 1 јануари веќе ќе немаат право да се снабдуваат од снабдувачот на регулиран пазар“,
одговорија од ЕВН.
Но, освен општини, на листата има и фирми. Стотици фирми. Меѓу нив:
- повеќе продавници на неколку ланци на супермаркети;
- приватна лабораторија која доживува голема експанзија изминативе години;
- неколку продажни места на познат ланец аптеки;
- голем хотел во Маврово и многу други.
Во најголем дел од случаите, овие субјекти си ги префрлиле броилата на помали, сестрински фирми. На пример, броилото на продавница во Аеродром на голем ланец на супермаркети, е префрлено на име на адвокатска канцеларија.
И покрај професионалниот нагон да ги објавиме имињата и на сите фирми на листата, на крај, се одлучивме засега да не го правиме тој чекор. Причината е што нашите проверки покажаа дека во некои случаи, промената на броилата се чини оправдана.
За пример, во „црниот список“ е наведено броило кое до скоро припаѓало на експозитура на една од најголемите банки во земјава, а сега гласи на име на поранешен висок владин функционер. Вистината е дека таа банка имаше експозитура во објект во сопственост на функционерот, но веќе некое време е иселена од локацијата. Се чини логично дека броилото е повторно на име на газдата.
Префрлањата од слободен на регулиран пазар, Регулаторната комисија за енергетика ги забележала уште на почетокот на годината и уште тогаш побарала листа од ЕВН. „360 степени“ дојде и до документ од април 2022 година со кој РКЕ бара од Државниот пазарен инспекторат, Државниот инспекторат за труд, УЈП и Финансиската полиција да проверат колку се законски смените на сопственоста на броилата што ги прават некои компании.
Клучното прашање за проверка, според регулаторот, е да се утврди – дали откако била променета сопственоста на одредено броило, на локацијата реално продолжувала да си работи старата фирма.
„Значи, кога доаѓале овие компании пред операторот на дистрибутивниот систем, приложувале нотарски заверени договори. Значи, операторот на дистрибутивниот систем имал две опции – или да ги прифати или, пак, да излезе на терен и да провери за што станува збор. Од правен аспект, како што кажавте вие, не можете да спречите две компании да си склучат договор и тоа и е направено, но треба да се види воопшто дали постои законска основа да се склучуваат таков тип на договори за да може да се префрла од слободен на регулиран пазар на електрична енергија“,
изјави Марко Бислимовски, претседател на Регулаторната комисија за енергетика.
Сепак, и Бислимовски не можеше да биде конкретен – кој закон и член се прекршени при пререгистрациите на броилата. Но, додаде дека системот е ист или сличен во цела Европа, па никаде нема слична појава.
„Јас разговарам со претставници на регулаторните тела од сите соседни земји и од Хрватска и од Словенија и од нашето окружување, поблиските и подалечни, никаде досега немало ваква работа да се прават договори со сестрински фирми или новоформирани фирми. Значи, европското искуство, европската пракса, покажува дека на никој досега не му текнала оваква работа да направи“,
изјави Марко Бислимовски.
„360 степени“ уште минатата недела се обрати до неколку приватни компании кои се на „црната-листа“. Се уште ги очекуваме одговорите од оние што решиле да се префрлат на струјата од ЕВН за да плаќаат поевтино поради субвенциите од буџетот за домаќинствата и реалните мали бизниси.