Последните статистики говорат дека над 3 100 граѓани на Македонија заработија „дебели“ казни од неколку стотици па до неколку илјади евра, пред се поради недозволено движење во полициски час или непочитување на самоизолацијата. Анализата на завршените судски случаи во Кавадарци покажува дека повеќе од половината од казнетите на крај или се ослободени од одговорност или добиле условни парични казни
Иако не е голем, Основниот суд во Кавадарци се покажа како еден од најажурните во државата за време на ковид-19 кризата. Први спроведоа он-лајн судење и први поставија паравани во судниците за рочиштата да се одвиваат непрекинато.
Тоа му овозможи на Судот да биде брз и со напливот на голем број предмети кои ги поднесуваше обвинителството по кривични пријави од МВР, против граѓани кои не ги почитуваа мерките за заштита од ковид-19. Со правнички речник, станува збор за предметите од член 205 и член 206 од Кривичниот законик.
На барање на „360 степени“, овој суд ни испрати преглед на „судбината“ на ваквите случаи кои стигнаа до нив. Анализата на податоците покажува дека полицијата казнувала лесно, обвинителството постапувало на ист начин со предлозите до судот, но во голем број случаи судот донел поинаква одлука.
Секој втор казнет поднел приговор
Казните за прекрушување на ковид-19 мерките речиси без исклучок одеа по посебна, скратена постапка, предвидена во Законот за кривична постапка. Наместо обвинение, Обвинителството поднесуваше предлог за издавање на казнен налог до судовите.
Портпаролката на државното јавно обвинителство, Елизабета Недановска, тоа го објаснуваше со фактот дека станува збор за процедура која се употребува кога доказите се недвосмислени.
„Онаму каде што е евидентно дека определено лице го сторило кривичното дело, каде што доказите се многу експлицитни и многу јасни, нема потреба од одолговлекување на постапката. Во такви ситуации јавниот обвинител до судот доставува предлог за издавање на казнен налог“,
вели Елизабета Недановска, портпаролка на ЈОРСМ.
Откако судот ќе донесе одлука по предлогот за казнен налог, на обвинетиот му остануваа две опции. Прво, да плати во одреден рок и ако не го стори тоа да оди одреден број денови во затвор. Втората опција, доколу смета дека има основа за тоа, е да поднесе приговор. Приговорот, автоматски значи трансфер на предметот во редовна судска постапка.
Во случајот на Кавадарци, од вкупно 43 предмети колку што се завршени во моментов, во дури 23 случаи казнетите граѓани одлучиле да поднесат приговори. Во останатите 20 решиле или да платат или да одат некоја недела или месец во затвор.
Дополнителната анализа на тие што поднеле приговор открива големи „дупки“ во системот.
Обвинителите се повлекле од секој трет предмет во редовна постапка
23-те предмети за кои осудените граѓани поднеле приговор, судот според закон морал да ги почне од почеток во редовна постапка. Тоа подразбира воведни зборови, изведување докази, сведоци и други дејствија, па пресуда. Но, дури 8 од овие случаи завршиле во корист на граѓаните од причина што обвинителството одбило да поднесе или се повлекло од поднесување обвинение.
Во останатите предмети по жалба во Кавадарци, за кои почнала редовната постапка, во 7 случаи судот одредил условна парична казна (да се плати ако се повтори делото), а во 5 е изречена парична казна, но најчесто пониска од таа што ја барало обвинителството. За 3 предмети постапката е почната, но се уште не е изречена пресуда.
Зошто обвинителите се повлекуваат во толку случаи?
Според дел од пресудите кои на „360 степени“ на увид ги дадоа дел од адвокатите на казнетите граѓани, обвинителството се повлекува од едноставна причина што нема доволно докази. Интересно е што иако обвинителството немало докази во редовна постапка, ако граѓанинот не поднел приговор на првичната осудителна пресуда, сепак ќе си ја плател не толку евтината казна.
Адвокатот Димитар Петков за пример ни испрати случај во кој четворица граѓани биле осудени по поднесување на предлог за издавање платен налог, за по приговорот обвинителот да признае пред судот дека доказите не му се доволни за обвинение.
Меѓу ваквите предмети, на пример, има и случаи во кои земјоделци се пријавиле во диспечерски центар дека излегуваат во полициски час за вршење полски работи (што беше дозволено). Но полицијата, поради некоординација, сепак ги казнила, а обвинителите не правеле дополнителни проверки пред да достават предлог до судот. Дури откако бил обезбеден „доказот“ дека осудените навистина се пријавиле во диспечерскиот центар, обвинителството решило да се повлече.
Пријавите „скапи“, пресудите „поевтини“
На крај, идејата со високите казни за оние што полицијата ќе ги пријави дека ги прекршуваат мерките беше и превентивна. Односно дека високите казни ќе ги потсетат сите дека треба да останат дома.
Преку анализата на судските случаи во Кавадарци се доаѓа до заклучок дека санкционирањето имало делумен успех. Имено, во 43-те предмети кои судот ги завршил или се пред пресуда во редовна постапка, биле запретени казни во вкупна висина од 53 500 евра. Во најдобар случај, по пресудите за тие предмети, државата ќе инкасира не повеќе 20 900 евра.
Сумата е помала од првичната бидејќи во дел од случаите обвинителството се повлекло, додека во други судот оценил дека се побарани превисоки казни со оглед на материјалната состојба на казнетите.
Засега не е познато дека и останатите судови водат слична статистика за да се види – колку од казните за непочитување на ковид-19 мерките на крај и ќе се наплатат од казнетите, ако воопшто се докаже дека биле виновни.