Засегнати од овие измени се независните листи на кандидати за пратеници и за советници, како и независните кандидати за градоначалници, чиј влез во трката за избор на конкретната функција е детерминиран од определена квота на граѓански потписи кои треба да ги обезбедат
Наместо 1 000 потписи од регистрираните избирачи во конкретната изборна единица, независните пратенички листи ќе треба да обезбедат потписи од најмалку еден отсто од вкупниот број запишани избирачи во изборната единица каде што се кандидираат
Освен што ќе овозможат на претстојните претседателски и парламентарни избори да се гласа со лични документи чија важност е истечена до девет месеци до денот на одржување на изборите, дел од измените на Изборниот законик (ИЗ) кои вчера беа усвоени со широко мнозинство во парламентот предвидуваат и измени кои влијаат на потенцијалното учество на независни кандидати во наредните изборни процеси.
Засегнати од овие измени се независните листи на кандидати за пратеници и за советници, како и независните кандидати за градоначалници, чиј влез во трката за избор на конкретната функција е детерминиран од определена квота на граѓански потписи кои треба да ги обезбедат.
Што предвидуваат актуелните одредби од Изборниот законик и што се менува
Според досегашните одредби од Изборниот законик, за учество на парламентарните избори, независните кандидатски листи требаше да соберат најмалку 1 000 граѓански потписи од запишаните избирачи во избирачкиот список во конкретната изборна единица за да влезат во трката за избор за пратеници.
Ова е предвидено во членот 61 од Изборниот законик, кој со вчерашните измени усвоени во парламентот, претрпе модификација. Па така, наместо 1 000 потписи од регистрираните избирачи во конкретната изборна единица, претендентите за пратеничката функција ќе треба да обезбедат најмалку еден отсто потписи од вкупниот број запишани избирачи во изборната единица каде што се кандидираат.
„Во член 61 во ставот (1) бројот ‘1 000’ се заменува со ‘1 процент’“,
стои во предлог-измените на Изборниот законик кои беа усвоени на вчерашната собраниска седница.
Што во пракса би значеле овие измени за учеството на независните кандидати на парламентарните избори?
Ако досега за влез во трката за избор на пратеници им биле потребни најмалку 1 000 граѓански потписи независно од бројот на регистрирани избирачи во изборна единица каде што се кандидираат, сега бројот на потписи кои независните кандидатски листи треба да ги соберат, ќе биде предодреден од вкупниот број на запишани избирачи во изборната единица. Колку е поголем бројот на регистрирани гласачи во изборната единица каде што се кандидираат, толку поголем ќе биде и бројот на граѓански потписи кои независните листи треба да ги обезбедат за влез во трката за избор на пратеници.
Доколку се повикаме на официјалниот број на регистрирани избирачи по поединечни изборни единици од последните парламентарни избори во 2020 година, собирањето потписи за независните листи би изгледало на следниот начин:
- Во Изборната единица 1, каде што на изборите во 2020 година биле регистрирани 309 210 избирачи, независна кандидатска листа би требало да собере најмалку 3 092 граѓански потписи за да учествува на парламентарните избори;
- Во ИЕ 2, каде што на изборите во 2020 година биле регистрирани 319 820 избрачи, независна кандидатска листа би требало да собере најмалку 3 198 граѓански потписи за учество на изборите;
- Во третата изборна единица, каде што на изборите во 2020 година биле регистрирани 278 511 избирачи, независна кандидатска листа би требало да собере најмалку 2 785 потписи итн.
Освен за независните листи за пратеници, измените на Изборниот законик имаат импликации и на квотата на потписи потребни за учество на независни кандидати за советници и градоначалници на локалните избори. Според досегашните одредби од ИЗ, независните кандидати за градоначалници и советници се бараше да соберат меѓу 100 и 1 000 потписи во зависност од вкупниот број жители во општината во која се кандидираат.
Со новоизгласаните измени на Изборниот законик, пак, независните кандидати за советници или градоначалници треба да соберат најмалку еден процент потписи од вкупниот број на запишани избирачи од избирачкит список за општината, односно за Градот Скопје.
Ако за симулација го земеме бројот на регистрирани избирачи во Град Скопје на локалните избори во 2021 година (467 373), тоа значи дека независните кандидати за советници или градоначалници во главниот град би требало да соберат најмалку 4 673 граѓански потписи, наместо досегашните 1 000, за учество на локалните избори.
Измените на Изборниот законик дел од препораките на ОБСЕ/ОДИХР
Измените на двата члена од Изборниот законик, кои предвидуваат промена на квотата на граѓански потписи потребни за учество на независните кандидати на парламентарните и на локалните избори, во суштина, се дел од препораките на ОБСЕ/ОДИХР.
На пример, во делот од извештајот од набљудувањето на локалните избори 2021 година во кој се дава осврт на регирстирањето на кандидатите на изборите се наведува дека треба да се размисли за стандардизирање на потребниот број на потписи до еден процент од вкупниот број на регистрирани гласачи, согласно меѓународната пракса.
„За да се обезбедат еднакви можности во правото за кандидирање на сите кандидати, потребниот број на потписи за поддршка на независните кандидати треба да биде пропорционален на реалниот број на запишани избирачи по изборна единица. Треба да се размисли за стандардизирање на потребниот број на потписи до еден процент од регистрираните гласачи, во согласност со меѓународната пракса“,
се наведува, меѓу другото, во финалниот извештај на ОБСЕ/ОДИХР од локалните избори 2021 година.