Експертската јавност настапи со различни забелешки и ставови во однос на новото решение за јавното обвинителство, во текот на денешната јавна расправа. Сепак, преовладува ставот дека донесувањето на овој закон ќе го зајакне принципот на владеење на правото и ќе овозможи продолжување на европските перспективи на земјата
Со повеќе забелешки за новото законско решение за јавното обвинителство, но и со разбирање за потребата од негово брзо донесување поради зачувување на европската перспектива на земјата, генерално, настапи експертската јавност во текот на денешната јавна расправа за регулативата која се наметна повторно како критериум за почеток на преговорите на земјава со ЕУ.
Во дебатата учествуваа повеќе професори од Правниот факултет во Скопје, главно, од областа на уставното и кривичното право. Професорот Гордан Калајџиев, во текот на своето излагање, исто така апелираше до главниот јавен обвинител Љубомир Јовески да го објави писмото од поранешната специјална обвинтелка Катица Јанева, со кое се овозможи трансфер на предметите на СЈО во редовното обвинителство. Претходно, од Јовески тоа го побараа неколку пратеници од ВМРО-ДПМНЕ, кои излегоа со таков транспарент на галеријата за време на дискусијата на републичкиот обвинител.
Критериуми
Во однос на трансформацијата на СЈО, Калајџиев посочи дека едно од можните решенија е целосно ново обвинителство за организиран криминал, кое ќе добие поголема автономност и кое нема да биде водено од актуелниот обвинител. Тој нагласи дека во иднина треба да се внимава на највисоките функции во земјава да се поставуваат луѓе со интегритет.
„Од прв ден кажавме дека Јанева не беше кој знае каков избор. Но институцијата како таква беше коректна. Немаше потреба поради инцидентот со Јанева да се закопа обвинителството“,
рече Кајалџиев.
Обвинителката Фатиме Фетаи, која беше дел од СЈО, смета дека обвинителите за организиран криминал и корупција треба да можат да постапуваат и пред апелациски суд, наместо тоа да го прави само виш јавен обвинител. И таа смета дека треба да се заострат критериумите за избор на шеф и обвинители на ова јавно обвинителство.
„Со постапување на виш обвинител, се одолговлекува постапката, можноста за влијание врз тие постапки значително е зголемена, а кратките рокови не дозволуваат тој обвинител да изгради правно издржан став и тоа да го каже пред апелациски суд“,
рече Фетаи.
За изборот на шеф и на обвинители на Обвинителството за организиран криминал, Фетаи смета дека треба да биде вклучена и Канцеларијата на ЕУ во Скопје, како и да има право да даде мислење за тие кандидати.
За разлика од Калајџиев, кој смета дека новиот предлог-закон е добар, професорката Гордана Силјановска Давкова е покритична во однос на ова решение, а посебно во однос на процедурата за негово донесување.
„Не може системски закон да се носи по скратена постапка. Вакво законско решение мора да се испрати и во Венецијанската комисија и да се земат предвид нејзините забелешки“,
истакна Силјановска.
Таа нагласи дека законот треба да обезбеди департизација и деполитизација на јавното обвинителство, а не како што беше случајот со СЈО. Во тој контекст, таа е критична и кон предлогот главниот обвинител да го предлага опозицијата. Смета и дека треба да се врати решението според кое универзитетски професори исто така може да се кандидираат за главен јавен обвинител.
„Слушам дека се состануваат работни групи на партиите. Се што е неформално и неинституционално не води кон демократија. Крајно време е да престанеме со овој начин на решавање на проблемите. Пратениците треба да гласаат по сопствено убедување и да ги претставуваат граѓаните, а не партиите“,
рече Силјановска.
(Не)уставност
Академик Владо Камбовски, кој беше претставен како еден од авторите на новото законско решение за обвинителството, го поздрави обраќањето на Силјановска, посочувајќи дека се согласува со повеќето нејзини забелешки што, како што рече, покажува дека таа држи до науката. Камбовски посочи дека најголемиот проблем во обвинителство настанал со измените на Законот за кривична постапка во 2011 година, со кои обвинителите, без посебна обука и специјализација, станале главни фактори во истражните постапки. Затоа, Камбовски смета дека новиот закон мора да биде донесен, макар и тоа да значи одложување на изборите за еден до два месеци.
„Ова е закон со кој се воспоставува владеење на правото и тој мора да биде донесен. Во спротивно повторно ќе ги загрозиме евроатлантските перспективи на земјата и ќе гледаме како младите се иселуваат од државата“,
рече Камбовски.
Една од најкритичните беше дискусијата на професорката Тања Каракамишева, која смета дека новото законско решение е неуставно и затоа оваа верзија треба да биде доработена, па и да биде испратена до Венецијанската комисија за добивање итно мислење, за да се оцени неговата с усогласеност со легислативата на ЕУ . Според неа, законот се злоупотребува за, како што рече, да се вдомат кадрите и да се вметнат надлежностите на СЈО.
Денешната дискусија ја отвори министерката за правда Рената Тренеска Дескоска, која го образложуваше предложениот закон и посочи на спорните точки меѓу власта и опозицијата. Според неа, има разидувања во однос на тоа каква треба да биде улогата на политичките партии во изборот на јавните обвинители за организиран криминал и корупција, дали треба да има рокови за затворање на одредени постапки, рокови за важење на доказите, особено за предметите од прислушуваните разговори, за критериумите за разрешување на обвинителите, личната и материјална одговорност…
„При изготвување на законот се водеше сметка за воспоставување јавно обвинителство кое ќе придонесе за фер, непристрасно и ефикасно спроведување на правдата и обезбедување независност и ефективна автономија на обвинителите, обвинителство кое што ќе придонесе за градење на владеење на правото“, .
рече Дескоска
Без пазарења
Државниот јавен обвинител Љубомир Јовески смета дека треба да има силно, професионално и одговорно обвинителство, а не да се задоволуваат дневно – политички потреби.
„Затоа ни е неопходен закон за ЈО кој ќе обезбеди услови за професионално и неселективно обвинителство. Решенијата во законот не треба да задоволуваат нечии дневно – политички интереси, ниту да бидат резултат на пазарење, туку да го усогласат домашното законодавство со законодавството на ЕУ“,
рече Јовески .
Тој оцени дека предложените решенија ќе овозможат зацврстување на самостојноста на јавните обвинители, а од суштинско значење се новите поефикасни критериуми за следење и оценување на нивната работа. Според Јовески, обвинителите од поранешното СЈО во законот немаат посебен третман, ниту пак по автоматизам ќе бидат се обвинители во Обвинителството за гонење организиран криминал.
„Со оглед на тоа што тие работеле на одредени сложени предмети, законот пропишува дека ќе продолжат да работат на овие предмети до нивно завршување. Ваквото решение е основано заради ефикасност на кривичниот прогон, со што сторителите на кривични дела ќе бидат изведени пред суд“,
рече главниот обвинител.
Јавната расправа ќе продолжи утре попладне, а предвидено е да заврши во 18 часот. Новиот предлог-закон за ЈО не е влезен се уште во собраниска процедура, иако се очекува тој да биде донесен до 12 февруари, кога треба да се распушти овој собраниски состав. Нова собраниска седница ќе почне на 4 февруари, што се смета за последен рок кога законот треба да биде пуштен во процедура. Потоа Собранието ќе се собере на нови седници на 11 и на 12 февруари, прво за да го ратификува Протоколот за членство во НАТО, а потоа за да се самораспушти. Претседателот на собраниската Комисија за политички систем Александар Кирацовски изјави денеска дека очекува законот да влезе во собраниска процедура веднаш откако ќе заврши јавната расправа, која почна денеска, а која е насловена „Јавното обвинителство – ефикасен механизам за борба против корупцијата“.