Само лани државата собрала 62 милиони евра даноци од игрите на среќа. По закон, дел од овој колач треба да заврши како поддршка на националните инвалидски организации, здруженија за борба против семејно насилство и Црвениот крст. Владата го почитува законот, но го исплаќа законскиот минимум. Мала или голема, за оние кои не ги опфаќа законот, ваквата државна помош од игри на среќа е несреќно решение. Парите се исплаќаат, но има ли отчет како се трошат?
Звонко Шаврески е автор на препевот на македонски јазик на италијанската партизанска песна „Бела чао“. Мотив му била „вечната борба“ за рамноправност на лицата со попреченост во земјава. Тој одамна го напушти Сојузот на телесни инвалиди, кој се финансира со државна помош и „борбата“ ја продолжи со невладината организација „Полио плус“.
А токму „Полио плус“ изработи анализа насловена „Јаболко на раздорот“, документ кој го проблематизира државното финансирање на сојузите.
„Мене ми беше смешно, Бог да ти даде интелект, разум, дарби и ти да ги користиш да правиш гравче на некој собир и тортијада. Дури и да се прави Тортијада, нека се прави во сред Скопје, во Центар, нека видат луѓето дека постојат, нека пробаат што торти се прават и пак ќе се работи за некој вид за алармирање на јавноста, а вака, што викаат Србите ‘богу иза ногу’, затворени сами со себе, тоа е сѐ џабе“,
забележува Шаврески.
Од Националниот совет на инвалидски организации, чии членки добиваат најголем дел од државната помош, поинаку гледаат на своите активности. Бранимир Јовановски вели дека на нивните членови им треба и разонода.
„Знаете, лица со инвалидност не може да бидат членови на ‘Танец’, нивната инвалидност ги спречува во тоа. Не можат да бидат членови на некој врвен хор. Меѓутоа, може да имаат свој ‘Танец’ и може да имаат свој хор. Тортијадата се одржува како една општинска манифестација, која премина во национална организација и треба да бидете присутни да видите како жена без две раце прави торта“.
„Тортијадата“, сепак, е само еден пример за тоа дали соодветно се трошат парите од државата наменети за луѓе на кои им треба помош. А самата дебата произлегува од фактот што Сојузите на лица со попреченост, заедно со здруженија за борба против семејното насилство и Црвениот крст се именувани во Законот на игри на среќа како организации кои добиваат пари од даноците на игрите на среќа.
Притоа е одредено дека од вкупно собраните даноци по таа основа, на овие организации им се исплаќа 50% од вкупниот приход од игрите на среќа и забавните игри утврден во претходната календарска година, но не помалку од еден милион евра и не повеќе два милиони евра.
Анализата на „360 степени“ покажа дека во последните шест години Владата ги почитувала овие одредби, но се држела до најниската законска сума.
Од 2015 до 2017, годишно префрлала милион и седумдесет илјади евра, а од 2018 малку повеќе – милион сто и четириесет илјади евра.
Од тие пари, речиси симболични се сумите дадени на здруженијата за борба против семејно насилство и Црвениот крст. Најголем дел од колачот завршува кај инвалидските организации.
Апсурдно во целата ситуација е тоа што додека Владата го исплаќа законскиот минимум, даноците на игри на среќа растат значително од година во година.
Лани, по таа основа, биле собрани 62,5 милиони евра. Кога би се исплаќала половина од таа сума на сојузите и организациите, како што предвидува првиот законски услов, тоа би биле 31,25 милиони евра годишно.
Вториот законски услов ја ограничува исплатата на највисоки 2 милиона евра, но иако очигледно има пари, кај владата нема волја да се исплаќа таа сума.
Прашавме во Министерството за финансии зошто инвалидските организации го добиваат законскиот минимум, кога приливот на пари во буџет од игрите на среќа е многукратно поголем. До емитувањето на емисијата одговор не добивме.
Според Шаврески од „Полио плус“, самиот факт што Законот фаворизира одредени организации, прави раздор на терен.
„Поради овој камен на сопнување не можат да најдат заеднички начин и да артикулираат единствен глас по прашањата за кои застапуваат. И секогаш ќе се скараат, на државата тоа и одговара, на владите, нема обединување на фронт. И како да речам, раздвоени гласови и гласчиња, полесно се стишуваат“,
вели тој.
Националните инвалидски организации, каде завршува најголем дел од она што се исплаќа, и самите не се еден субјект. Во Националниот совет се вмрежени: Сојузот на слепите, Сојузот на глуви и наглуви, на лица со телесен инвалидитет, Сојузот на цивилни инвалиди од војната, Републичкиот центар за поддршка на лица со интелектуална попреченост – Порака, Македонскиот параолимписки комитет и Националниот сојуз на инвалиди на трудот.
Бранимир Јовановски вели дека државните пари не ја купуваат нивната „кооперативност“.
„Гласот го креваме силно онаму каде што треба – во институциите, апелирајќи и застапувајќи ги потребите на лицата со инвалидност и тоа можеби не звучи многу гласно надвор, меѓутоа тоа е во секој случај е сериозно гласно во самите институции, бидејќи некои наши преговори траат со години“.
.
Тој дополнува дека со парите од државата не се реализира само програмата туку се покриваат и режиските трошоци на сите 140 подрачни здруженија. Чадорот на организации низ цела држава заедно брои над 90 илјади членови.
„Се случи само еднаш едно покачување од 10 отсто, иако требаше линеарно секоја година да биде тоа зголемување континуирано“,
вели Јовановски.
Парите од Буџетот, сепак, не се делат од ракав, туку има систем. Процедурата почнува со предлози за активности од националните сојузи до Министерството за труд и социјална политика. Конечната одлука што ќе се поддржи се носи на „Илинденска“. Јовановски вели дека имаат приоритети, но дека и средбите се важни.
„Да се видат, да разменат искуства и имаат доста рекреативни активности.“
Како успеси од активностите, Јовановски ги набројува законските измени за вработување на лицата со инвалидност, за социјална заштита, правото за додатокот за попреченост, бесплатен јавен превоз, измени на законот за градење. А горди се и на успесите на параолимписките игри.
„Нам ни е многу потешко да обезбедиме средства, да отпатуваме на настан, натпревар, отколку да освоиме медал на тој натпревар“,
се пожали тој.
Дали државните пари се трошат соодветно, контролира Министерството за труд и социјална политика. Велат, редовно го следат процесот.
„На месечно ниво организациите доставуваат барање за исплата и извештај што реализирале од тие активности што се предвидени во самата програма. На годишно ниво, цела година, континуирано, самото министерство има увид и контрола, како се реализира, на кој начин се реализира.
-Се случувало да имате забелешки, да ги коригирате?
Во моментот не“,
тврди Лидија Штерјов, раководителка на Секторот за социјално вклучување во МТСП.
Проблеми во финансиите на сојузите најде друга институција. Државниот завод за ревизија досега го чешлаше само работењето на Сојузот на слепи лица и на Сојузот на глуви во 2017 година. Кај Сојузот на глуви нашле дека нема ефикасна контрола на сметководствените и финансиските трансакции, дека нема јасни критериуми за исплата на плати, за службени патувања, а и дека немало уредно покритие за сите потрошени пари. Кај Сојузот на слепи лица нашле дека финансискиот план не е прилагоден кон реално доделените пари, не бил извршен попис и друго.
И за прашањето на контролата има разлики меѓу организациите.
„Некој да преземе нешто. Јас не викам дека треба моите браќа по ‘оружје’ да ги затворат, афери да се прават, него некаква, мала контрола“,
апелира Шаврески.
„Поголем дел од недостатоците се во принцип во однос на некои непознавање отколку на каква било желба за злоупотреба, апсолутно не пронајдоа, инаку досега некој ќе беше во судски процес. Такво нешто нема, не постои“,
уверува Јовановски.
Дека не е се така „розово“ во функционирањето на сојузите забележале и во Фондацијата за развој на локалната заедница, чија стратешка цел е да ги зајакне и зајакне граѓанскиот сектор. Невенка Лонгурова-Гирова вели дека има тренд на „бегство“ од националните сојузи.
„Лица, родители, лично засегнати лица се одлучуваат да отстапат од тие општински организации, да формираат нови здруженија за да можат да ги застапуѕваат своите интереси и цели. Ова ни кажува неколку работи. Демократските процеси во самите организации не се на нивото на кое се потребни“,
вели Лонгурова-Гирова.
Еден од првите чекори со кои Сојузите би ја вратиле довербата кај членовите на кои им служат, вели таа, е транспарентноста. Преку анализа на интернет страниците, ни објасни на што точно мисли.
„Очигледно е дека не се ажурирани податоците. Од ова што го видовме на почетната нема информација ниту не знам, за една седница на членките, за состанок, заклучоци, препораки што работат“,
вели Лонгурова-Гирова.
Тешка за следење е и страницата на Министерството за труд и социјала, каде е објавен јавниот повик за доделување на средствата за идната година.
„Известувања, апликации и дури некаде на средина доаѓаме до повици и огласи и има јавен повик, објавен на 23 ноември за финансирање на програмските активности на националните организации, нивните здруженија“,
додава таа.
За разлика од интернет-страниците на сојузите, кај невладината „Полио Плус“ најдовме финансиски извештаи, ревизии и други податоци. Единствената забелешка е што немаше податоци за лани.
„Тука може подобрување, да.“
Лонгурова–Гирова потсетува дека со Законот за здруженија и фондации, каде се опфатени и сојузите, подеднакво се бара транспарентност од сите.
„Нивната работа е јавна и треба да биде транспарентна пред се кон нивните конституенти, а понатаму кон пошироката јавност.“
Дебатата за финансирањето на Националните сојузи, висината на средствата кои се одвојуваат за таа намена и начинот на кој се трошат ќе продолжи во кругот на заинтересираните страни.
Јавноста нема увид во случувањата, бидејќи и медиумите ретко се интересираат за темата. Иронично, токму активностите кои се мета на критика се ретките кои се забележани од објективите.
За жал, интересот најчесто го привлекуваат гостите, а не оние за кои треба да се прати порака дека постојат и дека се еднакви со сите останати.
Подготовката на оваа истражувачка сторија е поддржана од Иницијативата за демократија на Западен Балкан, програма на Фондацијата за демократија на Вестминстер. Содржината на оваа истражувачка сторија не ги одразува ставовите или мислењата на Фондацијата за демократија на Вестминстер или Британската Влада.
