И покрај лукративниот предлог, новинарите на ИРЛ објавиле две истражувања за две јавни набавки за адитиви за Електрани на Северна Македонија кои покажаа дека стоката е платена три до четири пати поскапо од пазарната цена. Фирмата посредник, која ги добила тендерите вредни 6,5 милиони евра, нема вработени, а газдарицата е службеничка во „Пошта“ на РСМ
Врз база на новинарското истражување, Јавното обвинителство успеа да дојде до основи за сомнение за да отвори истрага против 23 лица, меѓудругото и за перење пари. Најзвучните осомничени лица се два поранешни директори на Електрани на Северна Македонија – Васко Ковачевски и Васко Стефанов
„Адитив“ е името на последната голема акција на обвинителството која деновиве го привлекува вниманието на јавноста.
„Станува збор за организирана група, добро организирана група на високи претставници на компанијата и лица кои управуваат со други правни субјекти кои се здружиле и направиле и за кои постои сомнение за направен криминал од 6,5 милиони евра“,
кажа премиерот Мицкоски.
Компанијата на која мисли премиерот е државната – Електрани на Северна Македонија. А под група, се мисли на 23 лица против кои се води истрага за повеќе кривични дела, вклучувајќи – злоупотреба на службената должност, на постапката за јавен повик, за перење на пари.
Тоа што не е толку познато во јавноста е дека случајот потекна од новинарска сторија. И тоа сторија која можело да се наплати добро, ако не била објавена.
„Mене ми рече – па добро ајде направи некоја фирма. Велам – каква фирма?… Кажи ми каква фирма сакаш да направиш, таква фирма направи и ќе добиеш тендер од Град Скопје“,
вели репортерот на ИРЛ, Бојан Стојановски.
Како новинарите открија дека државните електрани платиле цена за адитиви која е четирипати повисока од пазарната? На што се спремни засегнатите кога некоја информација не треба да го види светлото на денот?
Маја Јовановска и Бојан Стојановски се новинари со повеќегодишно искуство. Дел се од тимот на Истражувачката репортерска лабораторија или скратено ИРЛ. Кон крајот на февруари годинава ИРЛ го објавува првиот текст за сомнителна зделка во Електрани.
Истражувањето започнало како редовна новинарска проверка на јавни набавки. Црвениот аларм го вклучил податокот дека на два тендера за адитиви на ЕСМ, кои заедно тежат 6,5 милиони евра, се јавила само една фирма. А фирмата, „Браинкоде“, непосредно пред да го добие тендерот ја сменила дејноста – од набавка на канцелариски материјали во трговија на хемиски производи. За сопственичката, откриле дека е службеничка во „Пошта на Северна Македонија“.
„Првото истражување беше само која е фирмата и начинот на кој го добила тендерот. Дека била само еден понудувач оваа „Браинкоде“, фактички била фаворизирана за да го добие, да не речам наместен, тоа е тежок збор, за да го добие тендерот, меѓутоа се течело за Браинкоде да ги добие овие милионски тендери“,
рече Јовановска.
Дополнителен сомнеж кај новинарите предизвикуваат околностите што фирмата нема вработени, што ЕСМ досега никогаш не купувала адитив за котлите во РЕК Битола и ТЕЦ Осломеј, но и тоа што тендерските услови биле полабави од вообичаените.
Сепак, сопственичката на фирмата и вработена во „Пошта“им дава објаснување како нашла пари да го набави скапиот адитив кој потоа го продала на ЕСМ.
„Средствата (за набавка на адитивот) ги обезбедивме по различни основи, дел од сопствените приходи, дел од кредите во комерцијалните банки и со договори за одложено плаќање со добавувачите“,
изјави за ИРЛ сопственичката на „Браинкоде“, Маја Јорданова.
По ваквиот став, тимот новинари на ИРЛ се обидува да добие понуда за истиот адитив, од истата фирма од Италија од каде увезува „Браиндкоде“ и им продава на Електрани.
Им помага партнерска организација од Италија и, на крај, добиваат понуда од италијански „Аквафлекс“ од Милано. Цената за адитивот РПТ 601 е околу 5 евра за килограм. Цената по која фирмата на службеничката од „Пошта“ му продала на ЕСМ е речиси четирипати повисока – 18,5 евра за килограм. За адитивот РПТ 602, пак, новинарите добиле цена од околу 5,6 евра за килограм, а ЕСМ, преку „Браинкоде“, го купувале три пати поскапо – за 16,3 евра по килограм.
„Врските, конекциите на Маја Јорданова водеа до првите луѓе во државните компании за струја, директно до директорот на ТЕЦ Неготино, Небојша Стојановиќ, како и првите луѓе на АД ЕСМ, Васко Стефанов и Данчо Стојановски“,
изјави Јовановска.
Во истражувањето, од витално значење за новинарите била помошта што ја добиле од укажувач. Како што вели Стојановски, на тој начин добиле појасна слика во која насока треба да прават дополнителните истражувања и проверки.
„Беше многу важна помош која не истрасира како да бараме и што да бараме и можеби да не насочи кои се луѓето кои овозможуваат вакви милионски тендери, да имаат пристап на релативно непознати луѓе како Маја Јорданова чија примарна работа е во служба во пошта без да потценам, без никакво искуство претходно во некаков хемиски бизнис кој би и дал знаење и пред знаење за да аплицира во оваа постапка“,
кажа Бојан Стојановски од ИРЛ.
Десет месеци по првата сторија, речиси идентичен наратив користи јавното обвинителство кое отвори истражна постапка против 23 лица. Ги сомничи дека:
„… Меѓусебно се договарале да ги изиграат постапките за набавка на адитив за јаглен за потребите на АД ЕСМ – Подружница РЕК Битола и подружница РЕК Осломеј… против формирање на згура/троска при согорување на јаглен во котел, адитив RPT 601, 190.000 кг. за потребите на РЕК Битола и 120.000 кг. адитиви RPT 602 за потребите на РЕК Осломеј и да се стекнат со имотна корист од големи размери во вкупен износ од околу 6,5 милиони евра“,
велат од Јавното обвинителство.
Од обвинителството не соопштија уште многу детали, но кажаа дека дел од осомничените, со намера да го прикријат движењето на парите, извршиле пренос или подигнале готовина, во вкупен износ од околу 6,7 милиони евра.
Малку повеќе детали соопшти министерот за внатрешни работи Панче Тошковски.
„Она што е набавено во ТЕЦ Осломеј ни еден посто не е потрошено, односно нула од адитивите се ставени во функција. А во рамки на другото правно лице РЕК Битола, 95% од адитивите не се ставени во функција“,
изјави Тошковски.
И според математиките на МВР, штетата на буџетот на државата е околу 6,5 милиони евра. Но, додава Тошковски, сумата може да расте.
„Постојат основани сомневања дека ова што е набавувано во вредност на злато, а притоа не е употребувано во 95% од ситуациите, тие 5% кога било употребено сторило дополнителна штета на блоковите“,
рече министерот Тошковски.
Од „ќарот“ од бизнисот со адитивите можеле да се офајдат и новинарите – автори на сторијата. Во обид да се прикрие случајот, сега веќе поранешниот директор на ТЕЦ Неготино, Небојша Стојановиќ, кој заедно со неговиот татко, брат и сопруга се дел од листата осомничени во случајот „Адитив“, понудил енормна сума пари за сториите на ИРЛ никогаш да не го видат светлото на денот.
„Почна со пријателски понуди да не прашува, вие како се финансирате како ИРЛ, на што рековме дека сме непрофитен медиум и немаме реклами. Прашањата одеа до како можам јас да ви помогнам во другите истражувања, многу почитувам истражувачко новинарство и откако виде дека понудите не важат, почна да лицитира со одредени суми дека има фирма и може да исплати консултантски услуги“,
рече Јовановска.
На маса не била само паричната понуда, туку и лукративна зделка.
„Mене ми рече – па добро ајде направи некоја фирма. Велам – каква фирма? Вели – па направи фирма со која би аплицирал на тендер во Град Скопје. Јас, како ли му реков, за што би направил тендер, како би аплицирал? Кој производ би го продал? Па еве за што сакаш. Кажи ми каква фирма сакаш да направиш, таква фирма направи и ќе добиеш тендер од Град Скопје“,
кажа Стојановски.
По сториите, предмети по допрен глас отвориле битолското и кичевското основно обвинителство. Причината – затоа што РЕК Битола и ТЕЦ Осломеј се на територијата која тие ја покриваат.
Откако се утврдил сомнеж за делото перење на пари, предметот завршува во Основното јавно обвинителство за гонење на организиран криминал.
„Мислам дека Обвинителството овојпат речиси имаше, ајде да се искажам новинарски речиси готово обвинение. Им ја олеснивме работата на обвинителите и ми е драго ако е така, ако можеме да помогнеме не само ние, туку и сите медиуми кои пишуваат за одредени злоупотреби“,
вели Стојановски.
Од вкупно 23-ца осомничени, девет лица добија мерка притвор меѓу кои се поранешниот генерален директор на ЕСМ Васко Стефанов, поранешниот директор на ТЕЦ Неготино, Небојша Стојановиќ и поранешниот директор на РЕК Битола, Пеце Матевски.
Други мерки за претпазливост, како одземање пасош или обврска да се јавуваат во суд, се изречени за 13 лица. Единствениот кој е недостапен за обвинителството е поранешниот генерален директор на ЕСМ, Васко Ковачевски.