Кога има политичка волја, а со пари помагаат и странците, шансите да се заврши некоја работа во земјава е поголема. Но и тогаш не оди брзо
Беа потребни седум години откако партиите се согласија дека им е потребна за во Собранието да се изгради и пушти во употреба т.н. „глува соба“
„360 степени“ веќе имаше пристап во просториите за заштитената или т.н. глува соба во Собранието. Но, тоа беше во септември 2022 година кога изградбата не беше ниту почната.
„Е, ова се тие неколку простории коишто треба да се спојат, да се изведе еден минимален градежен зафат и тоа би требало да претставува таа глува соба којашто ќе биде единствена во Македонија со највисоко ниво на заштита за информациите“,
рече Љупчо Пренџов – пратеник од „Гром“ (20 септември 2022 г.).
Тој, како што пратеникот Пренџов го нарече – минимален градежен зафат, до таа 2022 година зад себе веќе имаше четири пропаднати тендери. Проблемот, се чини, беше во парите. На првите два тендера, кога Собранието имаше планирано 340 000 евра за набавката, не се јави ниту една фирма. Потоа, парламентот ја крена процената вредност на 520 000 евра. Се пријавија заинтересирани, но понудите им беа повисоки.
Тендерот кој успеа и со кој се изгради собата, беше шести по ред. Работата ја заврши „Фабрика Карпош“ АД Скопје, за околу 640 000 евра со ДДВ, речиси двојно повеќе од првично планираното. Објектот беше пуштен во употреба оваа недела.
Што е глува соба и зошто е важна? Станува збор за објект кој е целосно изолиран од околината, во кој не можат да продрат уреди за прислушување и во кој се складирани податоци до кои не може да се дојде на друг начин, освен физички да се влезе во собата.
Во случајот на земјава, опремата ја купија меѓународните партнери и таа стоеше по магацини додека Собранието се мачеше да најде изведувач за градежните работи.
Кога се отвори собата во понеделникот, не само телефоните и камерите, туку новинарите не смееја да носат ниту тефтер и пенкало со нив. Така ќе биде и со оние што тука ќе одржуваат состаноци за да работат со класифицирани и чувствителни информации како што налагаат стандардите на НАТО и Европската Унија.
Собата се наоѓа во подрумот на Собранието. Во нејзината изградба се користени напредни технолошки мерки, а просторот е изграден со материјали што спречуваат неовластено следење и прислушување.
Заштитената соба ќе можат да ја користат пратениците што имаат соодветен безбедносен сертификат. На пример, во неа ќе можат да се одржуваат состаноци на членовите на собраниската Комисија за надзор над работата на Агенцијата за национална безбедност и Агенцијата за разузнавање. На тие состаноци, ако е потребно и ако бидат повикани, ќе можат да присуствуваат и луѓе однадвор, секако ако поседуваат безбедносен сертификат. Ако тоа го одобри Собранието, во заштитената соба ќе можат да се среќаваат и луѓе од безбедносно-разузнавачките институции како МВР, АНБ и слично.
Свеченото пуштање во употреба се случи во присуство на пратеници, амбасадори, директори на институции од безбедносно-разузнавачкиот систем. Заштитената соба е заеднички проект на Собранието и Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор ДЦАФ – организација која со години работи на пошироката реформа на овој систем во државата.
„Оваа соба нека биде симбол на нашите колективни напори и заеднички вредности. Тоа е повеќе од само безбедносен објект. Тоа е гаранција за демократскиот процес, место каде што можат да се водат критични и критички разговори без страв од компромитација, обезбедувајќи одлуките за национална безбедност да се носат во средина на доверба и доверливост“,
вели Владо Ѓердовски – раководител на канцеларијата на ДЦАФ во Скопје.
Процедурите беа завршени во мандатите на претходниот претседател на Собранието, Талат Џафери, а на отворањето му дојде ред сега кога прв човек на парламентот е Африм Гаши.
„Уверен сум дека изградбата на оваа соба и исполнувањето на строгите критериуми ќе ја зголеми довербата на граѓаните во Собранието и ќе ја подобри оценката и перцепцијата особено имајќи предвид дека за да се операционализира заштитената соба потребно беше да се исполнат сите стандарди и безбедносни протоколи неопходни за нејзина акредитација“,
рече Африм Гаши – претседател на Собранието на РС Македонија.
Координаторот на пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Мицевски, вели дека прoектот има широка цел.
„Евроатланската интеграција на нашата земја подразбира и темелни реформи во безбедносно-разузнавачкиот сектор, во институциите што вршат надзор и контрола, што подразбира и зајакнување на капацитетите за надзор на самото Собрание. Изградбата на собата треба да создаде услови за остварување на ефективен парламентарен надзор над безбедносните служби“,
рече Никола Мицевски – координатор на пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ.
Координаторот на пратеничката група на СДСМ и поранешен министер за внатрешни работи, Оливер Спасовски, го нагласува демократскиот аспект.
„Секако дека ова е процес што допринесе заеднички да покажеме дека за нас најважно е колку повеќе ќе ги градиме демократски институциите во државата, на тој начин ќе обезбедиме простор и можност за јакнење и зачувување на човековите слободи и права“,
смета Оливер Спасовски – координатор на пратеничката група на СДСМ.
Акредитација на заштитената соба извршила Дирекцијата за заштита на класифицирани информации. Според директорот Стојан Славески, импелемтирани се највисоките стандарди.
„Тоа значеше градежно преуредување на доделените простории, вградување на т.н. фарадеев кафез со кој ќе се спречи неконтролирано елекромагнетно зрачење, набавка на темпез опрема од највисок стандард ниво А, набавка на уред за криптозаштита, поставување филтри на електричната и вентилационата мрежа, набавка на сертифицирани безбедносни сефови, поставување сертифицирани безбедносни врати, инсталирање на систем за видео надзор, поставување на систем за детекција на натрапници, поставување на систем за контролиран пристап врз основа на биометриски податоци, како и развој на процедури за постапување на персоналот по разни информации“,
смета Стојан Славески – директор на Дирекцијата за безбедност на класифицирани информации.
Голем придонес за реализацијата на проектот имал словенечкиот парламент чии водство и експертиза биле клучни за изградба на заштитената соба.
„Минатиот декември имав задоволство да бидам домаќин на студиската посета на вашето Собрание при која ја претставивме работата на нашата Комисија. Ваквите контакти го продлабочија пријателскиот однос меѓу нашите две земји и исто така важно меѓу двата парламенти. Исто така сакам да им оддадам признание за одличната соработка меѓу собраниските служби и бесценетата поддршка обезбедена од Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор“ ,
вели Јанес Жакељ – претседател на словенечката Комисија за надзор над службите за безбедност и разузнавање.
Поддршка за овој проект доаѓа од уште еден центар во Словенија – канцеларијата на ДЦАФ во Љубљана.
„Сите да се потсетиме дека заштитата на државните тајни е во форма на триаголник што е составен од три компоненти. Прва и основна компонента која треба да ја изгради секоја земја е правната основа за заштита доверливи информации. Ова во Македонија одамна е направено. Вториот агол од овој триаголник техничкиот кој вие го достигнавте денеска. Но дозволете ми да ве потсетам дека дека најважниот, трет агол од овој триаголник на доверба сме ние, луѓето“,
рече Андреј Рупник – директор на канцеларијата на ДЦАФ во Љубљана.
Донатори во овој реформски процес се Европската Унија, Швајцарија, Шведска и Холандија. Швајцарската амбасадорка Вероник Улман рече дека целта е да се воспостави транспарентен и отчетен безбедносен сектор.
„Надзорот не е само процедурална неопходност. Тој е фундаминтален чувар на слободата, правдата и владеењето на правото. Обезбедува дека безбедносните и разузнавачките служби оперираат во рамки на нивниот мандат и им служат на интересите на граѓаните, а не само на државата. Програмата на ДЦАФ работи на подобрување на регулаторната рамка за да создаде поттикнувачка средина за креирање политики и да гради капацитети на клучни институции“,
смета Вероник Улман – амбасадорка на Швајцарија во РС Македонија.
По сите перипетии, државата направи уште еден чекор во исполнувањето на меѓународните стандарди во заштитата на тајните информации. Патот, сепак, има уште многу за одење.