Легализација на неформалните населби во кои живеат Ромите и обезбедување достоинствено и несегрегирано сместување за оние чии живеалишта не можат да се легализираат е една од приоритетните заложби на државите од Западен Балкан преземени со т.н. Познанска декларација од 2019 година
Дали нешто се движи на тој план во Северна Македонија проверивме во виничкото Ромско Маало каде со пари од Европската Унија се обновени 22 куќи
Во два импровизирани објекта, без основни услови за домување, живее седумчленото семејство на Надира Ибраимова. Тие се жители на Ромско Маало во Виница во кое квалитетно домување и достоинствен живот за многумина се тешко остварлив.
Кога е студено сите престојуваат во една соба.
„Еве и овде живееме зашто немаме можност што да правиме сега моментално. Детето го трчаме по болници од нозете. Да стане на нога“,
вели Надира Ибраимова, додека покажува кон својот син.
18-годишниот син четврта година е речиси неподвижен. До него спие нејзиниот внук.
Се бањаат под отворено небо.
„Тука се само кренати ѕидови, не е покриено, не е доле направено со плочки, не е малтерисано, така остана. На половина. Еве ова ни е како врата, ама моментално со ќебе зашто нема можност да му ставиме и врата и сѐ“,
вели таа стоејќи во импровизираното купатило.
Во другиот објект уште помала соба со куп присобрани предмети. На синовите, кои се срамеа од камерата, на лицата како да им се читаше безнадежност. Надира вели дека никој од семејството не е вработен. Живеат од социјална помош.
„Не е арно. Немаме. Ни да се бањаш раат, ни да седиш во куќата раат, сакаш нешто да чиниш сѐ да е убаво, да личи на куќа и на сѐ. Немаш можност во рака и не може“,
рече Ибраимова.
Во соседството, поинаква атмосфера во куќата на Анамша Асанова. Седумчено е и нејзиното семејство, но живее во обновена едноспратна куќа.
„Нам претходно не ни беше добро. За сега нема што да зборувам. Сѐ ни е убаво, а претходно немав убав покрив. Кога врнеше внатре ни капеше“,
раскажува Анамша Асанова.
За да се подобри квалитетот на домувањето во виничкото Ромско Маало, граѓански организации со пари од Европската Унија им обновија куќи на повеќе семејства.
„Ново сѐ ни ставија – и покрив и врати и прозорци и ламинат и сѐ е ново, немам што да кажам. Надвор – фасада, внатре фасада, се е убаво направено, фала им многу. И до бојлер дојдовме и до мијалник и до вода и до плочки и до сѐ. Друго е, децата се бањаат редовно. Поубав живот имаме сега и со кујна и со сѐ, а претходно го немавме тоа“,
додава Асанова.
Речиси идентична куќа добил и Ќемуран Мемедов. Трите ќерки се омажиле, па тој сега овде жевее со сопругата, но многу поквалитетен живот од пред реновирањето на куќата.
„Дожд кога врнеше мене внатре ми течеше вода. А сега, значи, куќата е направена и со проектот истовремено е легализирана. Мачкана од надвор, изолација е ставена, внатре ми е средоно. Претходно ми беше на земја, немав никаков услов“,
рече Ќемуран Мемедов.
Мемедов раскажува дека куќата му ја направиле за неполн месец.
„Кога дојдоа да работат за се зачудив. Велат – организацијата дојде да ти ја направи куќата. Велам – треба ли од нас нешто помош, велат – не, сѐ е спремено, ти само ќе си седиш и ќе си гледаш како се работи.“
360°: Како се живее во ова маало? Сигурно има и многу луѓе што живеат без покрив над глава.
„Има, има уште мизерни луѓе како мене. Има и помизени од мене“,
рече тој.
Меѓу нив е Надира Ибраимова која се обиде да ни објасни како ги пробила роковите и не успеала и таа да добие нова куќа, зашто еден од критериумите е објектот да биде легализиран или да е во процес на легализација.
„После прашав дали може одново да се извадат книги, велат – додека не излезе законот не можеш“,
се жали Ибраимова.
Всушност, Ибраимова ќе треба да го чека новиот Закон за легализација зашто со стариот се опфатени само оние за кои е поднесено барање до 31 декември 2018 година. Но, и новиот закон нема да биде решение за сите.
„Согласно предлогот на новиот закон, еден од условите е да докажат дека имаат приклучок на вода и струја или било која комунална услуга со цел да потврдат дека објектот постоел пред законот да почне со легализација. Тоа не можат да го потврдат околу 30 насто од семејствата зашто немаат легален приклучок на струја и на вода и тоа ќе создаде сериозен проблем кога станува збор за најмаргинализираните семејства и социјално загрозените семејства“,
смета Себихан Демировски – НВО „Ромски ресурсен центар“.
Од 177 барања за легализација според стариот закон досега се завршени околу 80. А бидејќи целта е да се легализираат што е можно поголем број објекти, ќе се носи нов Детален урбанистички план за населбата.
„Што се однесува до ДУП-от, тој веќе почна да се работи и со него имавме проблем затоа што одеднаш цената за проектирање планови за ДУП се зголеми за трипати. Но, некако се договоривме со компанијата, најдовме компромисна цена, за да почнат да го работат и тој сега се работи за ова населба“,
вели Крешник Ајдини – НВО „Челим“.
Во сите активности е вклучена и Општина Виница. Градоначалникот Миле Петков вели дека локалната власт дава административна поддршка, но финансиски не е доволно моќна самата да го прави ова.
„И во годишната програма имаме предвидено доста проекти што треба да се реализираат. Голем дел од овие проекти ќе бидат реализирани од буџетот на Општина Виница, додека за голем дел ќе бараме помош од други извори на финансирање од домашни и меѓународни фондови“,
рече Миле Петков – градоначалник на Општина Виница.
Досега се обновени 22 куќи, а паралелно се подобрува и инфраструктурата во населбата. Изградена е канализациона мрежа во должина од 500 метри со капацитет за приклучување на стотина домаќинства. Обновена е и една улица во должина од еден километар, а поставено е и улично осветлување.
Домувањето е меѓу точките во „Познанската декларација“ што во 2019 година ја усвоија земјите од Западен Балкан. Оттука произлегла потребата да се направи детална анализа или мапирање на ромските населби во земјава на што работи Мерсиха Усеин од институтот „Ромалитико“. Тоа покажува дека дури 37 населби имаат потреба од изработка на нов детален урбанистички план или проширување на постоечкиот.
„За жал, сликата во делот на домување во ромските населби не е на задоволително ниво имајќи предвид дека сѐ уште има населби кадешто немаат пристап до питка вода, сѐ уште има населби кадешто немаат пристап до струја, сѐ уште има населби кадешто нема патна инфраструктура во населбата, а да не зборам за пристап до други институции како што се образование или здравствен дом. Сѐ уште децата газат по кал за да стигнат до училиштето“,
вели Мерсиха Усеин – институт за истражување и анализи на политики „Ромалитико“.
Таа смета дека домувањето е најголема потреба, но и најголем финансиски проблем.
„Можеби во моментот и општините не можат да си го дозволат тоа имајќи предвид во каква финансиска состојба се општините. Мислам дека ако се направи некакво поврзување на национално ниво и локално ниво, тука се, да не ги заборавиме, и донаторите, тука се и ИПА програмите, тука се ЕУ фондовите каде што можат да се искористат сите постоечки капацитети и ресурси и човечки и финансиски за да се фокусираме на делот на домување. Можеби сето тоа го имаме, само ни треба поголем фокус на институционално ниво“,
додава Усеин.
Активности како овие во виничкото Ромско Маало се реализираат и во општините Шуто Оризари, Велес, Прилеп, Штип, Берово, Битола и Кичево. Тоа е надеж дека за многу ромски семејства достоинствен живот нема да остане сон.