Според повеќегодишното истражување на Кристијан Фидановски, мерките за стимулирање на наталитетот но и мерките за поддршка на социјално загрозените семејства даваат одреден резултат, но само до одредена мера
Во земјава, како и во регионот, дополнителен проблем не е само бројот на родени деца по жена во репродуктивна возраст, туку и иселувањето токму на населението кое е во доба да создава семејства
„Кога родилиштата ќе стивнат“ – беше насловот на анализата што ја објавивме пред околу четири месеци, а која покажа дека во 2010-та во земјава се родиле 24 396 деца за до 2023-та бројот да падне за дури 31,1%, односно на 16 737.
„Не е феноменот бројот на раѓања само тоа дека жените одлучуваат помалку деца да имаат..клучниот фактор којшто влијае на овој пад на раѓањата е иселувањето“,
изјави тогаш поранешниот директор на Државниот завод за статистика.
Националниот координатор за демографија, млади и човечки капитал, Влатко Ѓорчев, тогаш кажа – Владата размислува да го стимулира наталитетот…
„Во ниту една држава на светот нема една мерка и да се рече – ете, тоа успеало. Секогаш се работи за комбинација од мерки и тоа ќе го примениме во Македонија“,
рече Ѓорчев.
И додека се чекаат првите пронаталитетски политики на сега веќе и не толку новата влада, македонски научник одбрани докторат на Оксфорд на оваа тема.
Кристијан Фидановски го истражувал односот меѓу субвенциите и другите мерки за стимулирање на наталитетот и резултатот од нив, на светско ниво.
„Значи не е целосно нов феномен, но нивото на коешто е опаднат наталитетот денеска и особено брзината со којашто тоа опаѓање се случува, а тоа има значајни социоекономски последици е без преседан. Во однос на политиките кога го резимирам моето докторско истражување, тоа исто ми делува како да сум потрошил 4-5 години проучувајќи тема којашто не нуди едноставни решенија и заклучоци. Меѓутоа може да се забавува овој тренд на намалување на наталитетот“,
анализира нашиот соговорник.
На ниво на Европа, каде се наоѓа и Балканот, Фидановски разликува пронаталитетски политики и по идеолошка основа. Едните се скандинавските модели, кои се попрогресивни.
Во групата поконзервативни или десничарски, ги става пронаталитетските политики кои се повеќе типични за дел од Источна Европа и Балканот.
„Унгарија, Полска, Србија, Македонија во минатото… во сите овие држави имаше сличности во пронаталитетските политики. Србија стимулира деца од прво па нагоре, но најмногу пари одвојува за трети и четврти деца. Во Полска е малку порамномерно. Во Унгарија има еден исклучително политички момент, а тоа е дека сумата расте како што имате деца, меѓу второ и трето е најголем растот за потоа наеднаш да опадне. Значи по четврто дете потоа вие добивате пропорционално помалку пари што потоа наметнува прашање зошто државата не сака семејства со повеќе од четири деца. Дали тоа е можеби така поради одредени етнички заедници или малцинства кои почесто имаат поголеми фамилии. Можеби државата има селективно пронаталитетски политики. И вториот момент којшто им е заеднички на овие политики во однос на дизајнот е тајмингот. Сумата е таа што е вкупно. Но дали ќе давате поголеми средства во фаза на рано детство, можеби веднаш по раѓањето како некој бонус или ќе ги давате на месечно ниво ама во првите неколку години ќе вложувате повеќе отколку што ќе се дава за 9-годишни, 12-годишни деца итн. Во Источна Европа повеќе акцент се дава на пораното детство бидејќи се претпоставува дека така попозитивен ефект ќе се изврши врз родителите кои ќе можат да очекуваат дека порано би ги добиле средствата“,
изјави Кристијан Фидановски.
Во неодамнешно интервју за „360 степени“, националниот координатор за демографија, млади и човечки капитал кажа дека Владата размислува за воведување нови мерки за стимулирање на наталитетот, покрај еднократните додатоци што некои општини ги доделуваат за секое новороденче.
„Ќе работиме во делот на даноците на платите, во делот на домување особено на младите, во делот на градинки, во делот, исто так,а на корпусот на прашања поврзани со неплодноста и инвитро оплодувањето. Значи, се работи за комбинација од мерки. Во ниту една држава на светот нема една мерка и да се рече – ете, тоа успеало. Секогаш се работи за комбинација од мерки и тоа ќе го примениме во Македонија“,
изјави тогаш Ѓорчев.
Дека треба да се прави од се по нешто, е ставот и на Фидановски.
„Во Македонија имавме ние, со претходната влада политика на зголемени социјални трансфери и тука бевме меѓу водечките држави во Европа Но претходната влада викаше трето дете беше предлог на другата политичка опција и ние сега сакаме да се фокусираме на социјалното, а не на пронаталитетското. Јас повторно би апелирал овие две цели да се доживуваат како цели кои треба да одат рака под рака. И сега во Македонија во јавниот дискурс гледаме дека се зборува за потрошувачката кошничка…видов дека имаше некаков обид да се дефинира таа наспрема потребите на семејство со едно дете што е без преседан во Европа. Секогаш се дефинира према семејство со две деца бидејќи се уште тоа е најчестото семејство. За држава којашто сака да стимулира наталитет тоа делува малку контрадикторно. Тука влегува и одбивањето да се зголемува минималната плата. Значи повторно би акцентирал дека овие социјални моменти и демографските, навистина одат рака под рака“,
анализира докторот на науки при Универзитетот Оксфорд.
А, дека има логика да се говори за, па и да се стимулираат повеќе деца, покажеле други податоци од истражувањето на Фидановски. На пример, дека на ниво на Европа луѓето посакуваат повеќе деца отколку што имаат.
„Не знаев претходно дека во Европа преференциите, колку деца луѓе сакаат да имаат се значително повисоки за едно цело дете во просек, во однос на исходите. Значи 2 и пол е просек, а 1 и пол во ЕУ во реалноста. Така што, прашањето е што можеме да направиме во однос на политики за да помогнеме да се намали овој јаз помеѓу желбите и демографската реалност. И доколку луѓето навистина сакаат да имаат повеќе деца отколку што имаат, но од Х причини тоа не се случило, дали тогаш има и некоја либерална основа на којашто можеме да ги поставиме пронаталитетските политики во смисла да ги задоволиме овие позитивни права на луѓето, како што ги нарекол Исаја Берлин“,
вели Фидановски.
Кога е во прашање земјава, проблемот е дополнително усложнет. Причината, според поранешниот директор на Државниот завод за статистика е иселувањето на населението во репродуктивна возраст, во услови на и онака низок фертилитет.
„За наталитетот, треба да ја гледаме стапката на фертилитет, односно број на живородени деца според бројот на жени на фертилна возраст од 15-49 години, оние коишто можат физички да раѓаат. И овие стапки ако ги погледнете од 2004 наваму, се речиси исти. Односно се движат некаде 1,5 деца по жена на фертилна возраст. А стапката која обезбедува проста репродукција на населението е 2:1. Ние со овие стапки не можеме да немаме намалување на населението“,
изјави Фидановски во интервјуто.
И истражувањето на Фидановски заклучува дека секако ќе паѓа населението во земјава, што ги прави демографските политики клучно прашање за државата.
„И тука наталитетот влегува како една од овие неколку мерки заедно со пензиските реформи, заедно со емиграцијата, заедно со автоматизацијата коишто можат да ги амортизираат негативните последици што овие демографски трендови ги имаат во однос на работната сила. Работната сила останува се уште главниот детерминант на тоа колку вие можете да создавате како едно општество и да растете како држава и како економија. Помалку луѓе – помалку работници. Ако се друго третираме како константно, ќе има негативни социо-економски последици“,
вели Фидановски.
Што има преземено актуелната Владата по демографските и прашањата за наталитетот? Ја прашавме извршната власт, имајќи го во предвид и документот оставен во наследство од претходниот владин состав, наречен Национална демографска стратегија 2025-2035.
Од Владата ни одговорија дека тоа е недовршена работна верзија и дека подготвуваат стратешки документ за демографија согласно Програмата за работа на Владата и со Националната развојна стратегија.
„Во наредниот период ќе се донесат преку инклузивен, координиран и консолидиран пристап на ниво на надлежни министерства за креирање политики во координација и соработка со Генералниот секретаријат и Канцеларијата на претседателот на Владата во подготовка на стратешките развојни документи (Акциски план и координирани секторски оперативни планови, програми во надлежности на министерства и институции), кои се и во корелација со заклучоците за НРС и стратешките приоритети на Владата за справување со демографски предизвици (миграции особено младинската емиграција, намален наталитет, висок морталитет кои влијаат на негативниот природен прираст)“,
велат од Владата во одговорот за „360 степени“.
Меѓуресорска работна група составена од Министерството за социјална политика демографија и млади, канцеларијата на премиерот, координаторот Ѓорчев и меѓународни експерти, во месец мај, имаат закажно работилница од која се очекуваат повидливи елементи за следните владини политики.