Речиси 80% од првично поставениот хидросистем „Ѓавато“ кој го дополнува со вода Дојранско Езеро е за менување. Треба да се менуваат бунарските пумпи т.е да се набават нови, за да се дојде до проток од најмалку 700-800 литри во секунда коишто се главен предуслов за полнење на езерото. Во моментов не тече ниту капка вода
Април и мај се месеците кога Дојранското Езеро и околината се можеби и најубави во текот на годината. Но, летото е на повидок, а веќе три месеци нема ниту капка вода од системот Ѓавато кој го полни езерото.
За истиот систем, лани во ноември, власта вети:
„Министерството за животна средина ќе се залага да се изнајдат средства за во блиска иднина да се реконструира овој хидросистем“,
изјави тогаш министерот за животна средина, Изет Меџити.
„Практично покажува новата Влада дека има волја и намера да ги решава реалните проблеми на граѓаните коишто ги наследивме од претходната Влада“,
дополни пратеникот од владината коалиција, Миле Цеков.
Кога се дадоа овие изјави, протокот од Ѓавато беше 200 литри во секунда. До крајот на март, ветуваа функционерите, низ пумпите ќе течат 500 литри во секунда.
Дали на Дојранското Езеро му се заканува нова криза?
На почетокот на 2000-тите години, прикажана во документарен филм е еколошката катастрофа со која во тој момент се соочува езерото.
Во средината на 50-тите години на минатиот век езерото имало зафатнина од околу 300 милиони метри кубни вода, а неговата висинска кота станала дури и закана за земјоделството. Па соседите, Грција и Југославија, се договориле да го држат на пониско ниво, но поради преголеми испуштања и суши низ годините, на почетокот на 2000-тите години езерото достигнува историски минимум од околу 70-тина милиони метри кубни вода.
Поради тоа, во 2002-рата година се гради хидросистемот Ѓавато – како итна мерка за спас на Дојранското Езеро. Ископани се 10 бунари близу Богданци од кои се црпи вода која потоа патува низ цевковод долг 22 километри за дотур на вода во Дојранското Езеро.
Со овој систем, од неговата изградба до денес, раководи Јован Попов. Во тефтерот во кој се запишуваат деновите кога работел или бил исклучен системот, стои дека на 19 февруари 2025 година системот е комплетно исклучен и така е до денес.
„Моментално хидросистемот Ѓавато не функционира затоа што треба да се направи реконструкција и обновување на системот… Пред сè треба да се обноват бунарските пумпи т.е да се набават нови бунарски пумпи со што би го зголемиле капацитетот на најмалку 700-800 литри во секунда коишто се главен предуслов за капацитет за полнење на Дојранското Езеро. Со капацитет од 200-300 литри во секунда не можеме да ја извршиме таа функција бидејќи нема да постигнеме ефект и ќе се потрошат значителни средства за електрична енергија и нема да има ефект“,
вели Попов.
Сметките за електрична енергија за кои говори Попов изнесуваат стотици илјади евра месечно. А од тие пари езерото нема фајде не само поради малиот капацитет, туку и затоа што испумпаното се повеќе се губеше по пат.
Има бројни диви приклучоци преку кои земјоделците крадат од водата. Тука се и оштетувањата на цевките. Но, и така „Ѓавато“ работеше затоа што до скоро имаше обврска да ја снабдува со вода малата хидроелектрана „Топлец“. За да се задоволат сите потреби, вели Попов, треба поголем капацитет.
„Во самата студија-проект е кажано дека со исполнување на дел од спасот за Дојранското Езеро, друг дел треба да биде за наводнување на земјоделските површини. И затоа ни треба 700-800 литри во секунда, како би ги обновиле потопните пумпи. Исто така треба да се обноват и овие електромотори и пумпи“,
изјави тој.
Проценките се дека хидросистемот бара обнова на најмалку 80% од првично изградениот. Два до три бунари во Ѓавато се целосно затрупани со песок и мил и тие треба комплетно да се чистат. Останатите седум до осум бунари сите имаат потреба од нови пумпи.
„Оваа опрема како секоја техничка опрема има свој век на траење. Тие потопни пумпи во бунарите имаат вода којашто има одредени карактеристики и тоа го уништува електромоторот и готово. Треба да се стави нов. И треба сите податоци коишто ги барам јас од Министерството и Владата да бидат земени в предвид и на време да се реагира“,
потенцира Попов.
Кога ќе се соберат сите пресметки, Попов вели, потребни се 300 до 400 илјади евра за долгорочно да се реши проблемот со „Ѓавато“.
За дојранчани, овој период од годината е еден од најубавите. Велат во моментов нема опасност, водата е на потребното ниво.
„Сега засега оти има дождови доволно е. Ама ако почнат поголеми суши оно веќе…(ќе паѓа покажува со рака). Се намалува природно. Испарува секое сабајле. И тогаш одат туристите и дишат јод, тогаш е многу корисно. За астма, за вирус и лече многу. И лече…“,
велат тие.
Но, велат жителите, системот треба да работи затоа што доаѓаат жешките месеци. А, како и населението, свесен за потенцијалниот проблем е и градоначалникот.
„Па имаме губење посебно во пролет и лето, голема количина испарување на водата и губење на водостојот, така да за прв пат имаме водостој кој е под нулта квота односно околу метар под нулта квота и сето ова можеби во моментот не е толку загрижувачки колку што е загрижувачко ако не биде во функција самиот хидросистем и пуштање тогаш кога е потребно во периодот од мај до септември кога имаме најмногу испарување, треба да се одржава тоа ниво. Инаку, хидросистемот нема потреба да функционира во текот на цела година“,
вели градоначалникот Ангов.
Ако наскоро не проработи „Ѓавато“ и тоа со значителен капацитет, сите во Дојран се свесни дека може да биде загрозена главната економска гранка во летниот период.
„Езерото во Дојран е буквално се, двигателот на економијата, на развојот и на инвестициите кои доаѓаат во последно време…Имаме зголемување на приходи од данок на промет, тоа е показател дека економијата е раздвижена, се градат нови згради, се ставаат во функции стари хотели кои не биле во функција 20-30 години. Меѓутоа доколку езерото се повлече и повторно настане одредена еколошка катастрофа, тоа ќе придонесе сигурно и во повлекувањето на инвестициите“,
потенцира Ангов.
Без обновен цевковод од кој не се краде, водата не може да дојде да Дојран. А за да влезе вода во цевките, потребни се пумпи. За пумпите, пак, треба струја.
Едно од решенијата се фокусира на обезбедување нови, одржливи извори на енергија. Таква е студијата на „Глобалтек“ од јануари 2025 година. Раководителот Попов го смета овој проект за солиден и вели дека треба сериозно да се разгледа. Се работи за предлог за изградба на пловечки фотоволтаици во езерото Паљурци во Богданци кои би произедувале 3430 киловати струја, а кои потоа би го одржувале работењето и на пумпите во Ѓавато и на препумпната станица во Богданци.
Значи, како и во минатото, сите се свесни за проблемите, а на маса има и предлог-решенија. Останува уште да се најдат пари и да се сработи на терен. Во спротивно, Дојран ќе остане без вода, а со тоа и земјава без своето трето најголемо природно езеро.