Од вкупно 24 члена на Владата, никаков приход немаат пријавено дури 15-мина. Плата имаат пријавено само тројца, од кои двајца пријавиле дека земаат државна плата, но само еден ја напишал и сумата. Пензија пријавил еден министер, хонорар пријавил еден министер, приходи од кирија петмина, а само тројца министри ги пријавиле приходите и на брачните другари. Други приходи, пријавил еден министер.
Во тек се подготовки на измени и дополнувања на Законот за спречување корупција и судир на интереси, кои според Државната комисија за спречување на корупцијата нема да остави простор функционерите различно да го толуваат законот и да не ги пријавуваат приходите кои ги имаат. Така и јавноста и ДКСК ќе имаат увид дали одреден функционер има доволно приходи за да стекне одреден имот и доколку има сомневања, да се направи дополнителна проверка
Поминаа пет месеци од изборот на новата Влада. Со тоа поминаа и пет месеци од обврската на членовите на Владата, да ја пријават имотната состојба пред Државната комисија за спречување на корупцијата.
Една од основните цели на пријавувањето на имотната состојба е институциите, невладините, новинарите, па и секој заинтересиран граѓанин да можат да го проверат имотот на одреден функционер. Но, и да истражат дали имотот му расте сразмерно или несразмерно со неговите примања.
На прва, речиси сите имаат уредно доставени анкетни листови за имотната состојба. За станови, куќи, возила, накит, уметнички слики, имот во странство, па и долгови и кредити на свое лично име или на член во семејството. Но, многу често недостасуваат клучни податоци, меѓу нив за платите, хонорарите и други приходи.
Ние ги проверивме анкетните листови на премиерот, вицепремиерите и министрите.
Од вкупно 24 члена на Владата, никаков приход немаат пријавено дури 15-мина. Плата имаат пријавено само тројца од кои само двајца ја декларирале министерската плата. Пензија пријавил еден министер, хонорар пријавил еден министер, приходи од кирија петмина, а само тројца министри ги пријавиле приходите на брачните другари. Други приходи, пријавил еден министер.
Меѓу владините функционери кои немаат никакви податоци за плата или други приходи е и премиерот Христијан Мицкоски. На нашите прашања зошто – од неговиот кабинет велат:
„Целиот имот на претседателот на Владата е пријавен согласно законските обврски. Приходите се по основ на плата, а согласно законските одредби, платата на премиерот е јавно достапен податок“,
велат од Владата.
Министрите кои пријавиле приходи од кирија се – за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска, министерот за здравство Арбен Таравари, министерот за внатрешни работи Панче Тoшковски, министерот без ресор Шабан Салиу и вицепремиерот Арбен Фетаи. Ги прашавме Тошковски, Димитриеска – Кочоска и Таравари – зошто не пријавиле и приходи од плата. Не ни одговорија.
Став добивме од Арбен Фетаи, кој не само што пријавил приходи од кирија и својата министерска плата, туку ја декларирал и платата на сопругата.
„Jас бев тотално транспарентен, го документирав секој цент, вклучувајќи го и нивното потекло и верувам дека тоа треба да биде стандардот. За жал, знаеме дека со сегашниот систем за пријавување на имотот на државните функционери има одредени недостатоци. Санкциите не се на ниво, што го прави овој механизам на декларирање на имотот можеби недоволно веродостоен“,
посочува Фетаи.
Од кабинетот на Тошковски, пак непосредно пред објавувањето на прилогот стигна одговор во кој велат дека пред нанзачување на функцијата министерот бил невработен.
„Во моментот кога е избран на функцијата во јуни 2024 година бил невработен и од тие причини во анкетниот лист доставен до ДКСК не е наведен податок за месечни примања од плата. Што се однесува до неговиот претходен мандат во рамки на техничката Влада, примањата од плата исто така не беа наведени во анкетниот лист од причина што како вршител на дејноста адвокат, има право на доход од вршење на дејност, кој се утврдува на годишно ниво. Адвокатот не е лице кое што се стекнува со доход по основ на месечна плата, согласно Законот за данок на личен доход“,
велат од МВР.
Единствениот друг владин член што си пријавил дека зема плата од министерството кое го води е првиот човек на земјоделство, Цветан Трипуновски. Ама, на местото каде требал да го напише нејзиниот нето износ, пријавил 0. Плата, но онаа партиската пред да стане министер, декларирал само уште министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски.
„Поднесокот е направен пред приемот на првата плата како избран функционер. Инаку платата е јавен податок и изнесува околу 120 илјади денари“,
одговори Андоновски.
Иако не ја пријавил платата, министерот за култура Зоран Љутков ги пријавил и своите и хонорарите на сопругата. Листата на министри кои пријавиле приход ја затвора министерката за образование Весна Јаневска. И таа, како и Стефан Андоновски, ја пријавила состојбата пред стапувањето на министерската позиција, но примерот е позитивен бидејќи не само што ја пријавила својата и пензијата на сопругот, туку и додатокот на сопругот за туѓа нега.
Наспроти праксата кај најголем дел од министрите да не ги пријавуваат приходите, дури и својата плата, е образецот кој треба да го пополнуваат функционерите.
Во делот на приходите, јасно стои дека треба да се пријават платите, хонорарите, кириите, субвенциите, па и приходите од капитал. И за сето тоа треба да се декларира – колку пари изнесува, од кога до кога е примен приходот, кој и кому го исплатил.
И според Миша Поповиќ од Институтот за демократија „Социетас цивилис“, насоките од Антикорупциската комисија се јасни. Но проблемот, според него, е различното толкување на законот од функционерите.
„Онаму каде што ДКСК смета дека има намера за криење, сметам дека ДКСК има можност да ја размисли таа опција и да донесе одлуки со констатирање на прекршок. Меѓутоа, исто така, ако ова е поголем проблем, ако не се изолирани случаи, односно ако се гледа еден поголем проблем на непријавување, тогаш веројатно треба исто така и да ги потсети, да им даде нови упатства на функционерите“,
вели Поповиќ.
А дали антикорупционерите ги потсетуваат функционерите дека треба да ги пријават и приходите?
Генералниот секретар Адем Чучуљ вели дека постои правилник за поднесување изјава за имотната состојба и интереси, а од јануари годинава тоа се прави преку нов софтвер.
Тоа што функционерите различно пријавуваат, според него, е поради различното толкување на Законот за спречување корупција.
„Во тек се подготовки на измени и дополнувања на Законот за спречување корупција и судир на интереси, каде што ќе детализираме. Самиот закон во алинеи ќе определи што ќе бидат лицата обврзани да пријавуваат, меѓу кои сите приходи по сите основи и сите расходи, односно целокупниот имот: неподвижен, подвижен и хартии од вредност. Така што веднаш при првичната проверка ќе може и јавноста и ДКСК како надлежен орган да има увид дали одредено лице има доволно приходи за да стекне одреден имот и доколку има сомневања да се направи дополнителна проверка, односно анализа“,
потенцира Чучуљ.
Така ќе биде во иднина, ако се изгласа таков закон. А според актуелните одредби, ДКСК досега нема поднесено ниту една прекршочна пријава за несоодветно пријавување на имотната состојба.
„Бидејќи е примена на прва година од новиот образец согласно зaконското решение од 2019, ние таква постапка немаме иницирано. Но, прашање е на толкување што е тоа имот. Значи законот вели да се поднесе изјава за имотна состојба и интереси согласно членот 82 став 1, а од друга страна тој дава една општа формулација. Од тие причини ние ги инициравме тие законски измени и доколку се усвојат такви какви што ги предлагаме, во тој случај ќе биде дефинитивно прекршок бидејќи стриктно ќе биде наведено што треба да пријави“,
додава Чучуљ.
Според Поповиќ, пак, не е неопходно во закон да се нормираат прашањата кои се веќе регулирани со подзаконски акти. Поважно, според него, е ДКСК да постапува поажурно според своите надлежности.
„Мислам дека е доволно во законот да стои дека во листот за имот и интереси стојат приходите, имотот, обврските и уделите и интересите, а дека врз основа на овие категории понатаму во подзаконскиот акт може да се специфицира за на сите да им биде апсолутно јасно и во таа смисла сите на ист начин да пријавуваат. Многу повеќе грижа треба да се има од страна на ДКСК, па дури и преку изрекување на прекршочни санкции, за тоа каков е квалитетот на податоците што функционерите ги пријавуваат. Досега релативно скромно и претходниот состав и овој состав се занимаваше со прекршочни пријави во овој дел, меѓутоа оваа функција на ДКСК, таа транспарентност за имотот на функционерите е особено важна функција на антикорупциската борба“,
додава Поповиќ.
Како што стојат работите во моментов, речиси е невозможно да се провери и пресмета преку имотната состојба што ја декларираат функционерите дали некој од нив неосновано се збогатил или не.
Па, за новиот закон, освен јасните одредби кои приходи и како треба да се пријавуваат, се разгледуваат и предлози како да се воведе обврска за пријавување на секоја промена која надминува пет илјади евра или функционерите да доставуваат анкетни листови секоја година, без разлика дали имаат промени во имотната состојба.
Конечните предлози се очекуваат до крајот на годината. Дали и кога парламентот би ги одобрил тие измени – рано е да се каже.