Коментарот на поранешната министерка за правда и универзитетска професорка доаѓа по одлуката на Уставниот суд да почне постапка по новото упатство на актуелниот министер за правда Кренар Лога, со кое во изводите од матична книга на родените се воведува графата за етничка припадност
Одлуката на Уставниот суд да почне постапка за упатството со кое се воведе графа за етничката припадност во изводите од матична евиденција е добра вест, пишува денеска на Фејсбук поранешната шефица на ресорот правда Рената Дескоска. Повод за нејзиниот став, како што пишува самата, е прашање од новинарка.
На кратко, објаснува Дескоска, етничката припадност се пишува во матичната книга, но не сè што е напишано во матичната книга треба да стои и во изводите.
Конвенции
Во детали, Рената Дескоска прво објаснува дека етничката припадност спаѓа во групата сензитивни податоци, кои подлежат на посебна заштита, согласно правилата за заштита на личните податоци. Други такви податоци, пишува таа, се: религиозна припадност, политичка определба, здравствена состојба, сексуална ориентација итн.
„Нашата држава е потписник на Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на лични податоци, а јас лично во декември 2019 година го потпишав и протоколот за нејзина измена со кој дополнително се зајакнува заштитата на овие чувствителни податоци. Тој протокол е ратификуван во Собранието во јуни 2021 година и е задолжителен за нас“,
пишува Дескоска.
Понатаму, потсетува Дескоска, земјата е потписник на Рамковната конвенција за национални малцинства, која Собранието ја има ратификувано во 1997 година.
„Советодавниот комитет за Рамковната конвенција за национални малцинства го критикува задолжителното назначување на етничката припадност во личните документи, или во внатрешните записи кои ги води администрацијата, вклучувајќи ја полицијата и здравствените власти, како спротивни на правото на самоидентификација и тоа може да се прочита во нивните толкувања на Конвенцијата“,
пишува Дескоска.
А според обредите во Уставот на Северна Македонија, меѓународните договори што се ратификувани согласно со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не може да се менуваат со закон, а камоли со упатство,, пишува поранешната министерка.
„Согласно ова, јас очекував дека надлежното министерство ќе предложи измена на Законот за матична евиденција, заради усогласување со меѓународните обврски, а не измена на упатството за примена на законот. Ова што се случува во моментот е ретограден процес и непочитување на меѓународните обврски кои сме ги презеле како држава“
пишува Дескоска.
Враќање во минатото
Универзитетската професорка потоа објаснува дека актуелниот Закон за матична евиденција е донесен во 1995 година. Во него е предвидено во матичната книга да се води податок за националност на родители.
„Првото упатство за примена на законот е донесено во 2010 година и со него е предвидено во матичната книга да се води графа за националност, но во образецот за извод од матичната книга не е предвидена оваа графа. Со тоа законот е испочитуван, без да се споделуваат сензитивни податоци пред поширок круг на луѓе, каде ќе се користи изводот. Изгледа дека во 2010, тогашниот министер имал повеќе сенс за меѓународните трендови на заштита на човековите права, од денес во 2023 година.
Затоа мислам, пишува Дескоска, дека е добра веста што дојде од Уставниот суд дека ќе го искористат судскиот активизам и ќе покренат постапка за оцена на уставноста на упатството. Според поранешната министерка, би била одлична вест, доколку како епилог на таа постапка, Уставниот суд го поништи новото упатство, а го укине спорниот дел од Законот, повикувајќи се на меѓународните акти што ги имаме потпишано и ратификувано.
Кацарска веќе кажа што мисли
Упатството што го донесе министерот за правда Кренал Лога на 29 мај 2023 година се најде во фокусот на јавноста поради ставањето на графата „националност“ во подзаконскиот акт. Уставниот суд, на крајот на јуни, одлучи да отвори предмет по сопствена иницијатива. Претседателката на Уставниот суд Добрила Кацарска, одговарајќи на новинарско прашање на брифинг со новинари, рече дека според неа Упатството се коси со Уставот.
„Затоа што сметам дека е неуставен. Сметам дека Упатството е спротивно на Уставот. Има одредби кои се косат со Уставот“,
рече таа на брифингот.
Министерот Кренал Лога, пак, до одлуката на Уставниот суд да поведе постапка го бранеше решението. Во јавните настапи аргументираше дека вметнувањето на графата ги зголемува а не ги загрозува правата на етничките заедници.