Петгодишниот мандат, без право на повторен избор, на актуелниот директор на Оперативно-техничката агенција, Зоран Ангеловски, завршува на 7 септември 2023 г. (четврток), имајќи предвид дека тој со двотретинско мнозинство на функцијата беше избран на истиот датум пред пет години од страна на Собранието, кое, според Законот, го врши изборот на пленарна седница. И покрај ваквата околност, досега не е распишан оглас за пријавување кандидати од кои би се избрал наследник на Ангеловски, а не е познато ниту што се случи со предлог-измените на Законот за ОТА, кои предвидуваат директорот да има мандат до изборот на нов, иако ваков предлог пролетта до Собранието дојде од пратеници на власта и на опозицијата
Актуелниот директор на ОТА, чиј мандат завршува за два дена, во одговор на прашања на „360 степени“, вели дека важечкиот закон не дозволува, кога нема легитимно избран директор, со институцијата да раководи друго лице, ниту пренесување на надлежностите. Ангеловски предупредува дека доколку ситуацијата не се надмине, ќе се создаде правен вакуум во раководењето со институцијата. Формално-правно, вели тој, институцијата нема да престане да постои, но несомнено ќе се соочи со сериозни и бројни предизвици во извршувањето на своите надлежности и во работата на нејзините вработени
Откако денеска се јавивме и упативме прашања на повеќе адреси, попладнево ни се јави координаторот на пратеничката група на СДСМ, Јован Митрески (кому претходно, исто така, му се обративме со прашања на темата). Тој нè извести дека утре на пленарна седница на парламентот, како точка на дневен ред, ќе биде ставена предлог-одлука за распишување оглас за избор на директор на ОТА. Огласот, според информациите што ги има Митрески, најверојатно ќе трае 10 дена. На прашањето – како распишувањето оглас во последен момент го решава проблемот, кога за два дена ОТА останува без директор, а до изборот на нов ќе помине извесен период во кој Агенцијата ќе биде „обезглавена“, одговорот на Митрески беше дека нема коментар
Пред осум години, односно во 2015 година, Македонија ја погоди еден од најголемите тектонски потреси во нејзината политичка историја. Магнитудата беше со висок степен, а во епицентарот беше аферата со прислушуваните комуникации.
Аферата ја отвори СДСМ, на чело со Зоран Заев, кој почна со објавување десетици од, како што се тврдеше, илјадниците нелегално прислушувани разговори на политичари, новинари, активисти, невладин сектор, што со години го вршела тогашната Управа за безбедност и контраразузнавање (УБК), со која директоруваше Сашо Мијалков, прв братучед на тогашниот премиер и претседател на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Груевски.
Како дојде до ОТА?
И додека таа неизвесна и пресвртна 2015 година политичките тензии во земјава растеа, Европската Унија (ЕУ), преку нејзиното извршно тело Европската комисија (ЕК), не губеше време. Истата година, јавноста дополнително беше разбранувана од Извештајот на ескпертскиот тим предводен од Рајнхард Прибе.
Тимот на педантниот Германец во извештајот, во кој детално беше сецирана состојбата со клучните столбови на архитектурата на „заробената држава”, излезе со препораки за реформи во пет сектори. Не случајно, имајќи ја предвид атмосферата со скандалот со прислушувањето, први на списокот за реформи беа Управата за безбедност и контраразузнавање (УБК) и следењето на комуникациите.
Останатите четири сектори, за кои експертите на Прибе утврдија дека им се потребни итни промени, беа судството и обвинителството, надворешен надзор и независни тела, изборите и медиумите.
Во врска со приоритетната задача во тоа време, тимот на Прибе препорача на Управата за безбедност и контраразузнавање (УБК) да ѝ се одземе посредничката улога, со цел да нема нејзино мешање во независноста на другите надлежни органи кога се работи за следење на комуникациите (полиција, Царинска управа и финансиска полиција). Ова значеше, а беше наведено и во Извештајот, дека УБК не треба да има директен пристап до техничката опрема која дозволува отсликување на комуникацискиот сигнал.
Остнатите две препораки се однесуваа на истрагите за аферата со прислушувањето, за што следната 2106 година беше оформено тогашното Специјално јавно обвинителство (СЈО), како и на парламентарните комисии за безбедност и контраразузнавање и за надзор над мерките за следење на комуникациите, околу потребата за нивно редовно состанување, со учество на сите парламентарни партии, за да се обезбеди парламентарен надзор и одговорност.
Дел од препораките во извештајот на Прибе и до ден денешен сè уште чекаат да се реализираат во целост. Заради економичноста и темата на овие редови, која води кон нова неизвесност, ќе се задржиме на реформата на Управата за безбедност и контраразузнавање (УБК).
Имено, по смената на власта во 2017 година, очекувано, една од првите работи што ги презедоа новите властодршци беше да се прекине со синџирот на моќ, кој монополот врз опермата за прислушување ѝ го даваше на УБК.
Со серија законски измени кои ги уредуваа овие прашања и за кои беше потребно двотретинско мнозинство, УБК доби свој наследник во Агенцијата за национална безбедност (АНБ), која задржа (голем) дел од надлежностите.
Клучната реформа беше одземањето на ингеренциите врз опремата и уредите за прислушување.
Тие преминаа во новоформирниот независен и самостоен државен орган – Оперативно-техничката агенција или скратено, ОТА.
Надлежностите на Оперативно-техничката агенција
Надежностите и работата на Оперативно-техничката агенција се уредени со посебен Закон, во чиј член 2 е јасно наведено дека ОТА се основа како „самостоен и независен државен орган кој обезбедува техничка поврзаност помеѓу операторите и oвластените органи“. Следните три става (2, 3 и 4) одредуваат дека OTA дејствува како посреднички орган кој воспоставува технички премин помеѓу операторот и овластените органи, без можности за активирање или спроведување на снимањето на следените комуникации. ОТА не поседува техничка можност за пристап до содржината на следената комуникација; Техничката поврзаност од ставот (1) на овој член, се обезбедува исклучиво врз основа на судска наредба заради спроведување на следењето на комуникациите во согласност со Законот за следење на комуникациите; Заради вршење на надлежноста од ставовите (1) и (2) на овој член, на ОТА ѝ се обезбедуваат медијациски уреди за следење на комуникациите.
Во членот 3 се дефинирани начините на кои оваа Агенција ја врши својата надлежност, па така, наредени по редослед ставовите од овој член велат дека:
„ОТА активира и создава технички услови за следење на комуникации за: а. кривични истраги и б. заштита на интересите на безбедноста и одбраната на државата. (2) За да се создадат техничките услови од ставот (1) на овој член, ОТА: а. овозможува техничко поврзување меѓу операторите и медијацискиот уред (LEIMD) сместен во ОТА; б. овозможува техничка поврзаност помеѓу техничките уреди (LEIMD и LEMF) сместени во ОТА; в. овозможува техничка поврзаност помеѓу техничкиот уред (LEMF) сместен во ОТА и работните станици што се користат за спроведување на следење на комуникации сместени во просториите на овластените органи.(3) До меморискиот простор на техничкиот уред (LEMF) може да се пристапи само со посредство на работните станици во овластените органи. Содржината на следената комуникација во техничкиот уред (LEMF) автоматски се криптира. (4) ОТА овозможува одржување на техничките уреди сместени во ОТА, како и воспоставување мерки и процеси за избегнување на внатрешни и надворешни компјутерски упади и хакирање, како и секаква злоупотреба од страна на вработените во ОТА. (5) ОТА врши стручен надзор над работата на операторите. (6) Начинот на вршење на работите од ставот (2) на овој член, го пропишува директорот на ОТА (во натамошниот текст: директорот)“.
За конкретната тема уште еднаш ќе го цитираме последниот став 6 од членот 3 на Законот за ОТА:
„Начинот на вршење на работите од ставот 2 на овој член, го пропишува директорот на ОТА“.
ОТА од 7 септември ќе остане обезглавена
За неколку дена, односно на 7 септември 2023 г., му истекува мандатот на актуелниот директор на ОТА, Зоран Ангеловски, поради што оваа важна агенција во синџирот на заштита на државната безбедност и борбата со криминалот може да остане обезглавена.
Имено, согласно членот 4 од Законот, директорот на ОТА го избира Собранието со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници, како и мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во државата на предлог на Комисијата за прашања на изборите и именувањата на Законодавниот дом.
За изборот на директор на ОТА се објавува оглас во најмалку два дневни весници, кои се издваат на територијата на државата, од кои еден е весник што се издава на јазикот кој го зобруваат најмалку 20 отсто од граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот.
И последниот став 4 од овој член вели дека:
„Мандатот на директорот изнесува пет години, без право на повторен избор“.
Зоран Ангеловски за директор на ОТА беше избран пред точно пет години. Со 83 гласа „за“ од власта и од опозицијата, тој ја доби потребната поддршка. Предлогот тој да биде директор на Агенцијата претходно, на 5 август, беше изгласан од собраниската Комисија за прашања на изборите и именувањата, откако власта и опозицијата постигнаа договор за името од пристигнатите вкупно 14 кандидатури.
Одлуката за изборот на Зоран Ангеловски во „Службен весник“ беше објавена на 7 септември 2018 година.
Агенцијата официјално почна со работа на 1 ноември 2018 година, а по овој повод актуелениот директор, чиј мандат истекува за два дена, ќе рече:
„Не постои ниту теоретска ниту практична можност за злоупотреби на механизмите за посебните истражни мерки. Одговорно тврдам дека нема да ни се повторат ‘бомбите’. Моделот што е избран за функционирање на Оперативно-техничката агенција е соодветен на условите и е оптимално решение за Република Македонија… Оперативно-техничката агенција е создадена и ќе функционира како целосно независно тело. ОТА е основана со јасна поддршка на сите политички чинители во Република Македонија, односно со двотретинско мнозинство, вклучително и со Бадинтеровиот принцип. Ова е показател на зрелоста на државните институции и почитување на принципот владеење на правото. ОТА целосно ќе го штити безбедносниот интерес на граѓаните на Република Македонија, на етички и транспарентен начин“,
ја пренесе порталот „Академик“ тогашната изјава на Ангеловски.
Имајќи предвид дека досега не е објавен оглас за избор на нов директор на ОТА, повеќе од извесно е дека Агенцијата од 7 септември ќе остане без директор.
Што се случи со предлог-измените на Законот за ОТА?
На тоа упатува и неуспехот, од засега непознати причини, на обидот да се дополни Законот за Оперативно-техничката агенција.
На 10 мај годинава, на 115. пленарна седница на Собранието, доаѓа предлгогот на пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ и претседател на Комисијата за надзор над спроведување на мерките за следење на комуникациите, Игор Јанушев, и на координаторот на пратеничката група на СДСМ, Јован Митрески, по скратена постапка да се донесат измени на Законот за ОТА.
Предлогот, според стенограмските белешки, го образлага Митрески, кој по дадениот збор од претседателот на Собранието вели:
„Се надевам за ова дека нема да има процедурална забелешка бидејќи, исто така, се врши продолжување на мандат. Имено, предлагаме мандатот на директорот на ОТА да трае пет години или до избор на нов директор, фактички со ова законско решение обезбедуваме континуитет во работата на Оперативно-техничката агенција“.
Потребата од носење на измените и дополнувањата по скратена постапка се изгласани со двотретинско мнозинство, односно, според стенограмот, „за“ гласале 84 пратеници, „против“ биле двајца, а воздржани немало. Откако собранскиот спикер констатирал дека предлогот е усвоен, ги задолжил Комисијата за одбрана и бездбедност, како матично тело, и Законодавно-правната комисија да расправаат по предлогот во рамките на собраниската процедура.
Но, што се случило потоа, останува мистерија, бидејќи предложените измени не се вратени повторно на пленарна седница и не се изгласани.
Претседател на Комисијата за одбрана и безбедност е пратеникот на СДСМ, Миле Талевски. „360 степени“ се обиде од него да добие одговор зошто Комисијата не заседавала во врска со предлог-законските измени. Но, до објавувањето на овој текст, тој не одговори на нашите телефонски повици и смс-порака.
За предлогот за измени и дополнувања на Закон за ОТА, еден од предлагачите – Игор Јанушев, за „360 степени“ вели дека тој се случил пред да ги октријат последните случувања во ОТА. На какви случувања мисли, не сакаше да сподели детали, посочувајќи дека станува збор за класифицирани информации.
Во однос на нераспишаниот оглас за нов директор на ОТА, тој ни изјави дека како претседател на Комисијата за надзор над спроведувањето на мерките за следње на комуникациите се обратил до Собранието.
„Тој предлог беше пуштен пред да ги откриеме последните случувања во врска со ОТА. Не можам да навлегувам во детали бидејќи станува збор за класифицирани информации. Јас како претседател на Комисијата за надзор над спроведување на мерките за следење на комуникациите се имам обратено до Собранието што се случува со распишувањето оглас за избор на нов директор на ОТА и сè уште сме во очекување на одговор“,
вели Јанушев.
Инаку, кон средината на јуни, пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ и член на Комисијата за надзор над спроведувањето на мерките за следење на комуникациите, Бране Петрушевски, на прес-конференција во Собранието, изјави дека Комисијата постапувајќи во рамките на своите надлежности утврдила дека ОТА го прекршила членот 2 од Законот за следење на комуникациите и незаконски набавила опрема за следење на комуникациите која може да биде злоупотребена. Како што рече тогаш Петрушевски, од Комисијата едногласно одлучиле за ова да го известат и Јавното обвинителство. Од ОТА ги негираа наводите на ВМРО-ДПМНЕ.
Предлог-одлука за распишување оглас утре на пленарна седница, најавува координаторот на пратеничката група на СДСМ
Инаку, откако денеска се јавивме и упативме прашања на повеќе адреси, попладнево ни си јави координаторот на пратеничката група на СДСМ, Јован Митрески (кому претходно, исто така, му се обративме со прашања на темата). Тој не извести дека утре на пленарна седница, како точка на дневен ред, ќе биде ставена и предлог-одлука за распишување на оглас за избор на директор на Оперативно-техничката агенција.
Според неговите информации, предлог-одлуката ја потпишале двајца пратеници и уште вечерва или најдоцна до утре наутро треба да стигне до пратениците. Огласот, според информациите што ги има коородинаторот на пратеничката група на СДСМ, најверојатно ќе трае 10 дена.
На прашањето – како распишувањето оглас во последен момент го решава проблемот, кога за два дена ОТА останува без директор, а до изборот на нов ќе помине извесен период во кој Агенцијата ќе биде „обезглавена“, одговорот на Митрески беше дека нема коментар.
Ангеловски: Ќе се создаде правен вакуум во функционирањето на институцијата
Во врска со настаната ситуација со раководната функција во ОТА, испративме прашања со барања за став од актуелниот директор на Агенцијата.
„Мојот мандат како директор на ОТА започна на 7 септември 2018 година, врз основа на Одлука за избор на директор на Оперативно-техничката агенција – ОТА, донесена од Собранието на Република Северна Македонија, на седница одржана на 7 септември 2018 година и објавена во ‘Службен весник на Република Македонија’ бр.166 од 07.09.2018 година. Во Законот за Оперативно-техничка агенција (‘Службен весник на Република Македонија’ број 71/18 и ‘Службен весник на Република Северна Македонија’ број 98/19), иако се уредени повеќе прашања поврзани со надлежностите и раководењето на ОТА, не е уредено прашањето за раководењето на институцијата по истекот на времетраењето на мандатот на директорот од пет години, во случај кога на денот на истекот на мандатот сè уште не е завршена постапката за избор на нов директор, односно важечкиот закон не предвидува можност во тој случај кога истата е без легитимно избран директор со важечки мандат од страна на Собранието на РСМ, со институцијата да раководи друго лице (в.д. директор, заменик-директор, совет и слично), а со тоа ниту да се даваат овластувања за спроведување на законските надлежности на ОТА кои произлегуваат од директорот како единствено надлежно раководно лице“,
вели директорот на ОТА во одговорот на прашањето: Што ќе значи за ОТА доколку ваквата ситуација остане непроменета до 7 септември.
Директорот на ОТА подетално се осврнува на ова и во одговорот на нашето второ прашање: Кому директорот Зоран Ангеловски ќе ги предаде надлежностите за раководење со институцијата по 7 септември, доколку ваквата ситуација остане непроменета?
Според Ангеловски, во таков случај, ќе се создаде правен вакуум во раководењето со институцијата.
„Согласно Одлуката за избор на директор на Оперативно-техничката агенција-ОТА на Собранието на Република Северна Македонија (‘Службен весник на Република Македонија’ бр.166 од 07.09.2018 година) и член 4 став (4) од актуелниот текст на Законот за Оперативно-техничка агенција, мојот мандат како директор на ОТА завршува со 7.9.2023 година, без законски правен основ за продолжување на вршењето на функцијата до изборот на нов директор. Во однос на надлежностите за раководење со институцијата, сметам дека во овие околности, без завршена постапка за избор на нов директор на ОТА и без промена на Законот за ОТА од страна на Собранието на РСМ, не постои правен основ за пренос на овластување на друго лице кое по истекот на мојот мандат ќе ги извршува надлежностите на директор на ОТА, кои се стриктно утврдени со конкретни закони и други подзаконски правни акти. Тоа значи дека доколку ваквата ситуација остане непроменета, после 7 септември 2023 година ќе се создаде правен вакуум во раководењето со институцијата“,
вели Ангеловски.
На барањето за коментар на настанатата ситуација и дали постои, условно кажано, опасност ОТА да престане да функционира по 7 септември, директорот на Агенцијата вели дека формално-правно институцијата нема да престане да постои, но несомнено ќе се соочи со сериозни и бројни предизвици во извршувањето на своите надлежности и во работата на нејзините вработени.
„Оперативно-техничката агенција е основана како самостоен и независен државен орган од страна на Собранието на РСМ со конкретно утврдени законски надлежности и создавањето на правен вакуум во раководењето со истата кој би настанал во сегашните околности по 7 септември, несомнено ќе има импликации и негативно ќе се одрази во нејзиното функционирање. Освен можниот дисконтинуитет во функционирањето и доведувањето во прашање на правниот капацитет на институцијата, со сите ризици кои истите ги носат за целосното функционирање на системот за следење на комуникациите, тука се и остварувањето на правата на вработените во ОТА од работен однос и преземените обврски на Агенцијата поврзани со нејзиното функционирање согласно позитивните-правни прописи, кои ќе предизвикаат негативни финансиски импликации на Буџетот на Република Северна Македонија, како и други прашања поврзани со надлежностите на ОТА, чие ненавремено и несоодветно адресирање може сериозно да ја нарушат перцепцијата и угледот на целокупниот безбедносен систем и на државата во целина. Во таа смисла, иако формално-правно институцијата нема да престане да постои, истата несомнено ќе се соочи со сериозни и бројни предизвици во остварувањето на нејзините надлежности како и при вршењето на работите од страна на вработените кои се поврзани со нејзиното секојдневно функционирање“,
вели директорот на ОТА, Зоран Ангеловски.
Дали Собранието и претседателот Талат Џафери ја имаат предвид ситуацијата со престанокот на мандатот на директорот на ОТА и тоа што досега не се преземени чекори за избор на нов, како и тоа дали нешто се презема за нејзино надминување, беа прашањата што ги упативме до кабинетот на претседателот на парламентот.
Одговор до објавувањето на овој текст не добивме.
