Истражувањето покажува дека македонските високообразовни институции во голема мера соработуваат со своите колеги од Кина преку билатерални проекти. Тоа го потврдуваат и од Министерството за образование и наука. Неодамнешното истражување на Институтот „Преспа“ ја сместува Кина во топ три држави според присуството во образованието во земјава, за разлика од другите економски и политички параметри во кои котира многу послабо
Според експертите, методите на Кина за присутност во С Македонија и регионот сè почесто наликуваат на методите на САД и ЕУ – соработувајќи со владини институции и подоцнежно ширење преку универзитети, тинк-тенк организации, создавајќи свои организации и мрежи. Тоа ѝ овозможува на Кина да собере аналитички информации за политиките на странските земји, да ги истражи перцепциите за Кина и да влијае врз позитивна промена на јавното мислење
Територијата на Македонија е еден од сеизмички најактивните региони на Балканот. Во последните 120 години се случија голем број силни земјотреси во државава предизвикувајќи голем број жртви и материјални загуби.
Научниците во Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС) децении наназад посветуваат внимание на разни аспекти поврзани со ублажување, спречување и намалување на штетите од земјотрес, како и влијанијата врз изградената средина. Целта е да ги подобрат процесите во пребарувањето и извлекувањето жртви од тешко оштетените или срушените објекти.
Научните истражувања на ИЗИИС во голема мера се резултат на билатерални соработки со истражувачки институти и универзитети од Кина. Меѓу последните такви проекти е и „Истражувањето на потпорни конструкции за итно спасување во случај на земјотрес“ што е една од клучните теми во превенцијата и ублажувањето на ефектите од силни земјотреси.
„Најбезбеден начин е отстранување на рушевините од врвот па надолу. За жал, ова е најбавната процедура. За забрзана спасувачка процедура е потребно локализирано ископување, односно да се направи тунел или дупка низ рушевините што висат, несрушените ѕидови или да се направат конструктивни потпори за тунели, што е и цел на ова истражување. Овие потпорни конструкции треба да се направат под надзор на искусен инженер, врз основа на симулација и проучување на механизми на оштетување“,
објаснува професорот Драги Дојчиновски.
Дојчиновски е главниот истражувач од ИЗИИС кој работел на проектот финансиран во рамките на Протоколот од петтото заседание на Заедничката комисија за научна и технолошка соработка меѓу Република Македонија и Народна Република Кина. Професорот објаснува дека заедничкото истражување со Технолошкиот универзитет од Далиен во 2018 и 2019 година било фокусирано на три аспекти: проучување и селекција на типични потпорни конструкции, нивна нумеричка симулација и истражување на капацитетот на носивоста на одделните елементи на потпорните конструкции.
Истражувањето има за цел да развие системи на потпорни конструкции кои евентуално би станале дел на општиот носив систем на објектот. Воедно, и би претставувале елемент за превенција на големи оштетувања на конструктивниот систем.
„Избрани се пет различни типични потпорни конструкции од дрво. За нив се извршени анализи на искористеност на носивоста на поодделни елементи од потпорната конструкција, оптоварени со различен товар и различни димензии на елементите. Затоа, при конципирање и примена на потпорните конструкции, мора се води сметка тие да не бидат оштетени и со тоа да се намали безбедноста на спасителите и заробените лица“,
објаснува Дојчиновски.
Истражувањето во проектот, сепак, не води до патенти и технолошки иновации. Резултатите можат да најдат примена во процесот на безбедно барање и спасување затрупани лица непосредно по катастрофален земјотрес. Како потенцијални корисници на истражувањето од ИЗИИС ги наведуваат Дирекција за заштита и спасување, Црвениот крст, Противпожарната служба и Центарот за управување со кризи.
Систем на брзи железници во Кина
Покрај ИЗИИС, и други научни институции во Северна Македонија се дел од билатерални проекти со Кина. Таков пример е соработката на Факултетот за електротехника и информациски технологии (ФЕИТ) со Школата за електроника и информации при Универзитетот за наука и технологија во Џиангсу, Кина. Двете високообразовни институции заеднички ја имаат развиено идејата за проектот „Рана дијагностика и предвидување грешки со примена на брзата железница на Кина“ уште пред да аплицираат во своите земји на повикот за билатерални проекти. Проектот бил примарно инспириран од потребите на кинескиот партнер.
„Целта беше преку теоретска истражувачка работа да се развие системска теорија и методологија за дијагностицирање и предвидување во реално време на грешки предизвикани од деградација на компонентите. Преку моделирање на системот за суспензија и преку моделирање на дефектите како случајни настани со одредена фреквенција и очекувано време на случување, се добива детален набљудлив модел чија динамика е диктирана од дотокот на нови податоци и информации за состојбата на системот“,
објаснува главниот истражувач од ФЕИТ, професорот Горјан Наџински, според кого од досегашните истражувања произлегле ветувачки резултати.
Наџински наведува дека истражувањето е сè уште во теоретска и симулациска фаза и има уште многу работа до реална имплементација на приодот во форма на хардвер и софтвер. Тоа е и долгорочно замислената примена на резултатите и насоката во која би оделе следните истражувања од оваа област.
„Доколку навистина се добие краен производ кој би ги вршел овие детекции на грешки и предвидувања на дефекти во реално време, тој би играл важна улога во системите за брзи железници (секако, пред сѐ во Кина), но и би можел да се генерализира на останати софистицирани и сложени системи на управување кои се состојат од компоненти подложни на дефекти“,
вели Наџински.
Голем број факултети при најстариот универзитет „Св. Кирил и Методиј“, но и други универзитети во државава, во изминатата деценија биле дел од билатерални проекти со факултети од Кина, Германија, САД, Хрватска, Црна Гора, Австрија, Турција…. Но, според пребарувањата на јавно достапните податоци на интернет, се чини дека во изминатите неколку години најмногу е зголемена соработката во областа на науката и иновациите со Кина.
Потврда за овие наоди стигна и од Министерството за образование и наука. Оттаму велат дека трендот на воспоставување нови соработки со високообразовни институции во Кина е во постојан подем преку директни соработки на ниво на факултети меѓу двете земји, како и преку научната соработка во спроведување билатерални научно-истражувачки проекти.
Податоците што ги добивме од МОН покажуваат дека во изминатите пет години успешно се завршени 40 билатерални македонско-кинески научно-истражувачки проекти. Само во последниот циклус, 2020-2021 година, биле поднесени 38 пријави, и тоа во областите биологија, ветеринарна медицина, рибарство, информатичка технологија и автоматика, компјутерска техника и информатика, градежништво, контрола на квалитет, нови технологии, медицина, животна средина и телекомуникации.
„Процесот за пријавување е едноставен. Во двете земји истовремено се објавува јавниот повик кој трае најмногу до 45 дена. Искористеноста е целосна. Преку заедничките проекти истражувачките тимови од двете земји објавуваат трудови во списанија со импакт фактор, заеднички учествуваат во повици за мултилатерални проекти. Двете страни ја зајакнуваат соработката во организирање семинари и форуми, размена на експерти, зајакнување на меѓусебното разбирање и поттикнување идеи за соработка“,
соопштуваат од МОН.
Дека соработката на билатерално ниво бележи нагорен тренд покажува и потпишаниот Меморандум за разбирање за заедничко финансирање проекти за истражување и развој, документ кој го усогласија министерствата за образование и наука на двете земји. Овој меморандум е дел и од официјалниот стратегиски план на МОН за периодот 2022-2024 година.
„Со Меморандумот се поддржуваат универзитетите, истражувачките институти и технолошките претпријатија во двете држави да спроведуваат проекти за заедничко истражување и развој во рамки на базичните и применетите истражувања и експерименталниот развој. Соработката има повеќе форми – организација на научни настани, заедничко користење на објектите во научните институции и центрите за истражување и развој. Воедно, и размена на научни и технолошки информации и кадар и заедничко основање истражувачки центри, лаборатории, заеднички вложувања“,
се наведува во одговорот од МОН.
Образование, политика, економија – какво е присуството на Кина во земјава?
Политички умерена, на економски план во делот на инвестициите е на последното место, додека присуството во истражувањето и науката, односно образованието, ја сместува Кина во топ три држави. Вакви резултати покажа неодамнешното истражување на јавното мислење и мерењето на Индексот на меѓународно присуство на 64 држави во Северна Македонија за периодот од 2000 до 2021 година, кое го изготви Институтот „Преспа“. Индексот е формиран во три димензии – економско, политичко и „меко“ присуство преку 48 индикатори. Сублимираните податоци се врз основа на разни статистички параметри, но и од мониторинг на медиуми и социјални мрежи. Инаку, тимот на Институтот „Преспа“ е составен од експерти кои имаат долгогодишно искуство во меѓународна и надворешна политика, европски прашања и развој на јавна политика.
Првиот човек на организацијата, Андреја Стојковски, објаснува дека низ призмата на генералното рангирање во Индексот за меѓународно присуство, Кина има релативно ниско присуство. Во период од две децении, само во две години, и тоа 2011 и 2013 година, Кина била високо рангирана, односно се наоѓала на 12. место.
„Сепак, дури ниту ова рангирање не е посебно високо, особено имајќи предвид дека станува збор за постојана членка на Советот за безбедност на ООН, голем играч во меѓународните односи, а за некои од соговорниците во нашите истражувања и глобална економска сила. На слично ниво како и кај Индексот, во втората компонента на ‘Опсерваторијата на влијанието и имиџот на државите’, во делот на ‘Имиџ опсерваторијата’, Кина се појавува со многу ниско ниво на јавна поддршка. Помалку од 1 отсто од граѓаните во Кина препознаваат најголем пријател на Северна Македонија, што претставува намалување за трипати во 2021 година споредено годината претходно“,
објаснува Стојковски.
Периодот за кој говори Стојковски во однос на повидливото кинеско присуство во земјава го потврдуваат и од организацијата „Естима“, која долги години го истражува ова прашање. Ана Крстиновска, експертка за кинески политики и основачка на организацијата, посочува дека присуството на Кина станува позначително со воспоставувањето на платформата за соработка меѓу Кина и Централна и Источна Европа во 2012 година. Оттогаш, вели Крстиновска, има зголемување на трговската соработка, особено увозот, како и на обидите да се воспостави соработка за стратегиски инфраструктурни проекти. Но, на економски план кинески директни инвестиции во С Македонија не постојат.
„Кинеските компании, најчесто, не се заинтересирани за нашата понуда – гринфилд-инвестиции и можности за аутсорсирање. Тие бараат да купат брендови и конкурентни компании со голем потенцијал за раст. Немаме ниту голем успех во извозот поради големата бирократија и трговските бариери за влез на кинескиот пазар, кои се преголем залак за многу македонски компании. Освен тоа, нашата прозападна ориентираност и членството во НАТО ја ограничуваат можноста за соработка во чувствителни и стратешки области. Затоа, кога ќе се спомене соработка, се мисли на изградбата на автопатиштата, иако тоа е зделка склучена пред десетина години. Реално, оттогаш наваму нема друг позначаен проект од тој обем или достигнување во соработката кое би можело да се издвои“,
посочува Крстиновска.
Тоа го покажуваат и резултатите од Индексот на меѓународно присуство. Ако се гледаат другите променливи во економската димензија, Кина високо котира само во однос на увозот на преработки. Во делот на основните добра е на 16. место, енергија 40. место и странските директни инвестиции на последното 64. место. Но, ако во политичките и економските параметри Кина котира релативно ниско, највисоко е позиционирана во делот на образованието, каде што се наоѓа на третото место.
Податоците на „Социетас цивилис“ покажуваат дека во 2007 година Северна Македонија и Кина потпишуваат билатерален договор за соработка во високото образование, истражувањето и развојот, а почнувајќи од 2008 година бројот на активни проекти на билатерална соработка помеѓу високообразовни институции постојано расте. Го прашавме Стојковски на што се должи ова?
„Интензивирање на соработката помеѓу Кина и други држави во однос на науката и истражувањата претставува генерална политика. Сличен интензитет како со Северна Македонија, дури и повеќе, може да се следи кај другите држави од Западниот Балкан. Притоа, Србија е регионален центар за секаков тип соработка, вклучувајќи го и делот на науката. Кога станува збор за Европската Унија, Кина има сличен пристап, иако контролата на соработката е поголема и притоа има европска рамка во која таа соработка се остварува“,
смета Стојковски.
Од друга страна, како што вели Крстиновска од „Естима“, за македонските власти образованието и здравството се области за кои секогаш се бараат и се примаат донации, а кинеските пари се сметаат за добредојдени. Генерално, според неа, активностите во образованието се засноваат на глобалната кинеска стратегија во два сегменти.
“Образованието е приоритетна област за доделување кинеска развојна помош и државата корисник на помошта има можност да ја насочи развојната соработка кон проекти во образованието. Како второ, кинеската стратегија за зголемено меѓународно присуство и јакнење на т.н. ‘мека моќ’ во голема мера се базира на соработка во образованието, вклучително и преку стипендии и преку отворање на институти ‘Конфуциј’ (конференции, часови за различна целна публика, културни настани…) Овој пристап не е нов, но последниве години бележи тенденција на раст. И во Македонија и во регионот образованието е една од приоритетните области на билатералната соработка“,
вели Крстиновска.
Освен билатералната соработка, преку проекти со македонските високообразовни институции низа години наназад, Кина е една од државите која има донирано и компјутерска опрема и финансиски средства за олеснување на процесот на настава на академската заедница. МОН располага со податоци за доделување ИТ-опрема за три високообразовни установи – Педагошки факултет, ФИНКИ и Природно-математички факултет – Оддел за физика.
„Тоа е врз основа на договор потпишан помеѓу владите на С Македонија и НР Кина за реализација на проект за техничко опремување средни училишта, институции и високообразовни установи во државата. Високообразовните установи во РСМ се автономни и можат и самостојно да склучуваат договори за донации и соработки со странски универзитети по разни основи“,
ни одговорија од Министерството.
Меѓународната соработка на релација Северна Македонија – Кина во полето на високото образование ја надополнува и можноста за студирање на македонските студенти во оваа азиска држава. Неа ја искористиле речиси 100 студенти во сите три циклуси на високо образование кое го завршиле во Кина. Проценката на министерството е дека искористеноста е максимална, а интересот, како што образложуваат оттаму, сè повеќе расте.
Од Амбасадата на НР Кина во С Македонија, сепак, не добивме одговори на прашањата за параметрите кои покажуваат нивно сè поголемо присуство во образованието и науката на сметка на другите општествени сегменти и можности за дејствување.
Кина, сепак, се чини, нема претходно дефинирана стратегија за регионот. Ова како заклучок го изведува Крстиновска во публикацијата „Местото на С Македонија во стратегијата на Кина за Западен Балкан“. Крстиновска посочува дека методите на Кина, сè почесто наликуваат на методите на ЕУ и САД – првично почнувајќи со работа со владини институции и подоцнежно ширење преку универзитети, истражувачки институти, тинк-тенк организации и стопански комори, создавајќи свои организации и мрежи.
„Овој пристап ѝ овозможува на Кина да оствари повеќекратни цели: да собере аналитички информации за политиките на странските земји, да ги истражи перцепциите за Кина во различни земји и да влијае врз позитивна промена на јавното мислење. Потоа, да добие квалитетни согледувања за своите политики со цел да ги приспособи и да ја зголеми нивната ефикасност; да го промовира својот развоен модел и себеси како ‘мека моќ’ на Западен Балкан на исто рамниште со ЕУ и САД“,
се вели во анализата.