Претседателот на Левица, Димитар Апасиев, најавува и постапка пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во Стразбур, додека во меѓувреме правниот тим на партијата ќе подготви кривични пријави против сите членови на ДИК и Советот на ААВМУ. Пријавите, како што додава, се за предизвикана материјална штета на Левица, која, според Апасиев, ќе ја утврдат со дополнително финансиско вештачење
Директорот на ААВМУ, Трајчевски, вели дека во Изборниот законик не е дефинирано пари за изборна кампања да добие партија која на последните избори освоила доволно пратеници за да формира пратеничка група, но не е меѓу првите четири партии по бројот на пратеници. А, упатството кое го спори Апасиев е донесено врз основа на Изборниот законик
Од Државната изборна комисија, како прозвана во реакциите на Апасиев, во врска со отвореното прашање велат дека тие немаат никаква надлежност во однос на Упатството за платено политичко рекламирање
Советот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (ААВМУ) го објави Упатството за радиодифузерите за Локалните избори 2025 година. Сублимирано, станува збор за документ кој уредува – колкав дел од државниот колач за политичко рекламирање ќе добијат партиите, преточено во просторот што за таа намена ќе им биде одвоен од радиодифузерите, Националниот сервис и Собранискиот канал.
Во нешто повеќе детали, станува збор за Упатство за платено политичко рекламирање на политичките партии, коалициите и независните кандидати за претстојните локални избори, закажани за 19 октомври, и за вториот круг за избор на градоначалници, закажан за 2 ноември, во општините и Градот Скопје, доколку кандидатите не го добијат потребниот квантум гласови.
Упатството е во нацрт-верзија и за него е отворена јавна консултација. Заинтересираните страни можат да дадат свои мислења и предлози во врска со Упатството, но тоа ќе мора да го направат по писмен пат и најдоцна до денеска попладне, односно до 16:30 часот.
Иако треба да станува збор за формалност, нацрт-упатството веќе почна да предизвикува контроверзии и реакции, кои, според оние од каде што тие доаѓаат, произлегува од правните празнини во Изборниот законик.
Кои се празнините
Изборниот законик го регулира просторот кој го добиваат партиите за реклами во членот 75-ѓ. Во ставот 1 е опишано како се дели времето за платено политичко рекламирање на телевизиите и радијата.
Сублимирано, од максимално дозволените девет и пол минути политички реклами во еден час, четири минути добиваат двете најголеми владејачки партии според освоени пратеници во парламентот на последните избори, четири минути двете најголеми опозициски по истиот принцип, една минута оди кај партиите кои освоиле пратенички места но недоволно за пратеничка група (за пратеничка група се потребни пет пратеници) и 30 секунди одат за партиите кои не се застапени во парламентот.
Проблемот е што во актуелниот состав на македонското Собрание има две партии кои ниту се дел од првите две партии од власта или од опозицијата по бројот на пратеници, а истовремено освоиле повеќе од пет пратеници и имаат пратеничка група. Такви се Левица, со шест пратеници, и ЗНАМ, која има пет. Иако звучи апсурдно, одредбите од Изборниот законик се такви што тие не влегуваат во ниту една категорија.
Како и за рекламите на телевизија и радио, истото важи и за рекламирањето на порталите и во весниците. Тоа е опишано во став 12 од истиот член 75-ѓ. Нема категорија во која би влегле партиите кои имаат пратеничка група бидејќи освоиле повеќе од пет пратеници на последните избори, а кои истовремено не се меѓу првите две опозициски или владејачки партии.
Обвинувањата на Апасиев
Најгласна во реакциите е политичката партија Левица. Нејзиниот претседател и пратеник во Собранието, Димитар Апасиев, уште пред да биде објавено Упатството, излезе со реакција дека под директива на ВМРО-ДПМНЕ, ААВМУ и нејзиниот директор Зоран Трајчевски го планираат финалниот удар против Левица за овие избори.
„Гледајќи го порастот на анкетите, и не можејќи да смислат соодветен противотров – сакаат илегално, преку ‘креативно толкување’ на Изборниот законик, со Упатство за рекламирање, да ја оштетат Левица за приближно 350 000 до 400 000 евра. Со ова не само што ќе ни ги ускратат парите за платено политичко рекламирање, кои по закон ни следуваат, туку и ефективно ќе ни забранат пристап до портали и национални телевизии и медиуми (дури и кога би сакале самите да си платиме)“,
напиша Апасиев на својот фејсбук-профил во вторникот, еден ден пред ААВМУ да го донесе нацрт-упатството.
Апасиев најави тужби и кривични пријави против членовите на Советот на ААВМУ, а го прозва и Уставниот суд. Од него побара по службена должност да донесе времена мерка со која ќе ја суспендира примената на, како што го нарече, ова драконско и контроверзно упатство.
На смислениот и недемократски удар врз парламентаризмот и плурализмот, како што напиша во вторникот, Апасиев се надоврза денеска, еден ден по објавувањето на Упатството за платено политичко рекламирање.
Овојпат, тој повторно го прозва директорот на ААВМУ, Зоран Трајчевски, но и претседателот на Државната изборна комисија (ДИК), Борис Кондарко.
Ги обвини за лицемерие. Аргументите за ваквата оцена Апасиев ги стави во корелација со претходните одлуки на институциите. Конкретно се осврна на Правилникот што го донесе ДИК и со кој на независните кандидати за градоначалници и советници им е овозможено да учествуваат на изборите со само два собрани граѓански потписи. За потсетување, Правилникот на ДИК беше решение за пополнување на правната празнина што настана откако Уставен во мај укина два члена од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик со кои се крена прагот за собирање потписи за независните кандидати и листи што планираат да учествуваат на избори, а Собранието во август поради немање Бадентерово мнозинство не успеа да донесе нови измени на Законикот.
Но, ова не е единствениот момент поради кој лидерот на Левица обвинува за лицемерие.
Тој се осврнува конкретно и на Упатството и можноста што во него им се остава на партиите што ја имаат привилегијата да се рекламираат да отстапат дел од својот простор на друга политичка опција со која соработуваат.
„Кога е за ЗНАМ, дури во Упатството за платено политичко рекламирање измислуваат и нов вонзаконски термин ‘поддржувач’ (иако законот оперира само со терминот ‘коалиција’), за да може ВМРО-ДПМНЕ да им ги плаќа рекламите на ТВ на Максо (Максим Димитриевски н.з.), иако не се формално во коалиција и имаат две бројчиња (на гласачкото ливче н.з). Ама кога е за Левица – не можеле они да толкуваат!? (иако целта на законот е СИТЕ ПАРТИИ и парламентарни и вонпарламентарни да добијат средства од државата). Тоа во правото се вика телеолошко толкување, ама многу сте прости, пакосни и корумпирани да го сфатите, па се држите само до граматичко-позитивистичкото. Па така, за прв пат во независна Македонија на една легална регистрирана партија ефективно ќе ѝ биде ЗАБРАНЕТО ДА СЕ РЕКЛАМИРА дури и со свои пари!“,
вели Апасиев.
Во реакцијата, тој најавува и постапка пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во Стразбур, додека во меѓувреме правниот тим на партијата ќе подготви кривични пријави против сите членови на ДИК и на Советот на ААВМУ. Пријавите, како што додава, се за предизвикана материјална штета на Левица, која, според Апасиев, ќе ја утврдат со дополнително финансиско вештачење.
ВМРО-ДПМНЕ: Ќе му отстапиме простор на ЗНАМ за рекламирање
За коментар на наводите на Апасиев „360 степени“ упати прашања до владејачката ВМРО-ДПМНЕ, која беше спомената како инспиратор на, за Левица, недемократското Упатство.
- Кој е коментарот и ставот на ВМРО-ДПМНЕ за нацрт-упатството?
- Како го коментирате тоа што партии кои имаат пратенички групи во Собранието се исклучени од можноста за платено политичко рекламирање (во случајов, Левица и ЗНАМ)?
- Како ги оценувате обвинувањата од Левица дека ВМРО-ДПМНЕ стои зад ваквото решение во Упатството?
- Дали ВМРО-ДПМНЕ ќе му отстапи простор на Движењето ЗНАМ, кое не е дел од коалицијата „Твоја Македонија“, но е дел од владиното мнозинство?
Од владејачката партија одговорија со критики до лидерот на Левица, наведувајќи, како на универзитетски професор во последен момент му текнало дека има некакви нерегуларности. Но, признаваат дека има, како што велат, несогласности во Законот.
„На неколку дена пред почеток на официјалната кампања, на универзитетскиот професор по право му текна дека има некакви нерегуларности, за кои тој досега молчеше. Да го потсетиме дека претходно Законот беше донесен токму поради него, да може тој и неговата партија да се рекламираат. Ние како ВМРО-ДПМНЕ се согласуваме дека има несогласности, но Апасиев како толкувач на правото, мора да знае дека мора да се почитуваат законите и правото во Македонија“,
ни одговорија од ВМРО-ДПМНЕ.
Во врска со последното прашање, дали ќе му отстапат простор на Движењето ЗНАМ – За наша Македонија, од ВМРО-ДПМНЕ ни одговорија конкретно.
„Да, ќе им отстапиме затоа што во Куманово (Максим Димитриевски н.з.) и Центар (Мирослав Лабудовиќ н.з.) имаме заеднички кандидати за градоначалници“,
велат од владејачката партија.
Трајчевски: Изборниот законик е таков, Левица требаше да реагира
Директорот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ), Зоран Трајчевски, за донесеното упатство се повикува на Изборниот законик.
Според Трајчевски, сегашното упатство е исто со тоа што важело за локалните избори во 2021 година, со тоа што, како што вели, сега се сменети само партиите на власт и во опозиција.
Прашан зошто во упатството партијата Левица и Движењето За наша Македонија – ЗНАМ, ги нема за рекламирање кај радиодифузерите и покрај тоа што во Собранието се партии кои имаат по шест пратеници, Трајчевски повторно се повика на Изборниот законик и рече дека категоријата партии со шест пратеници и формирани пратенички групи не е дефинирана во актуелниот Изборен законик, па со тоа не може да биде опфатена со сегашното упатство.
„Левица сама на себе треба да си одговори зошто е ова вака. Во Собранието блокира, а сега реагира. Од ЗНАМ имаат министер во Владата, и тоа токму ресорот што ги изготвуваше измените на Изборниот законик, а измени во овој дел не беа предвидени“,
вели Трајчевски.
За тоа дали ЗНАМ и покрај тоа што не се дел од коалицијата со ВМРО-ДПМНЕ, но се во владиното мнозинство, ќе може да се рекламира во делот за „Твоја Македонија“, Трајчевски вели дека за тоа ќе одлучи партијата.
„ВМРО-ДПМНЕ ќе треба да одлучи дали сакаат во нивниот термин да се рекламира ЗНАМ; но секако како нарачател ќе мора да стои ВМРО-ДПМНЕ“,
одговори Трајчевски.
Немаме никаква врска со Упатството, велат од ДИК
Од Државната изборна комисија, како прозвана во реакциите на Апасиев, во врска со отвореното прашање велат дека тие немаат никаква надлежност во однос на Упатството за платено политичко рекламирање.
„Државната изборна комисија (ДИК) нема никаква врска со Упатството на ААВМУ, ДИК нема надлежност за распределба на времето и средствата за рекламирање и ДИК нема овластување да ги определува партиите кои имаат право на рекламирање“,
велат од Комисијата за „360 степени“.
За став околу Упатството за платеното политичко рекламирање денеска го прашавме и претседателот на опозицискиот Социјалдемократски сојуз на Македонија (СДСМ), Венко Филипче. Тој беше кус во одговорот, наведувајќи дека тие како партија се подготвени да разговараат за, како што кажа, модификација на сите тие процеси.
„Ние сме подготвени да зборуваме за модификација на сите тие процеси. Гледаме дека реагираат некои независни луѓе, граѓански организации, така што можеме да разговараме за било што“,
рече тој.
Што предвидува Упатството од АВМУ
Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ) издаде упатство со кое се појаснуваат правилата за платено политичко рекламирање за претстојните локални избори. Документот детално објаснува како радиодифузерите треба да го распоредат времето, да ги означуваат нарачателите и да обезбедат пристапност на содржините.
За време на првиот круг од кампањата, радиодифузерите ќе можат да емитуваат до девет минути и триесет секунди платено политичко рекламирање на секој реален час програма, а времето ќе се дели според резултатите од последните парламентарни избори.
Четири минути се предвидени за двете најголеми партии од владејачката коалиција ВМРО-ДПМНЕ (Коалиција „Твоја Македонија“) и Движењето Беса, кое е дел од коалицијата ВЛЕН.
Исто така, четири минути ќе има и за двете најголеми опозициски партии – СДСМ (Коалиција за локални избори 2025) и ДУИ, која е дел од Национална алијанса за интеграција.
Една минута ќе биде за помалите партии со пратеници, но без пратеничка група, како што се ЛДП, Демократската партија на Турците и Демократската партија на Србите во Македонија.
Преостанатите 30 секунди се за платено политичко рекламирање за другите листи, вклучително и за независните кандидати од групи избирачи.
Доколку некоја листа не покаже интерес, нејзиното време може да го закупи друга партија, но само со меѓусебен договор. АВМУ нагласува дека нарачателот на рекламирањето мора јасно да биде означен, дури и ако рекламата поддржува друг учесник во изборната кампања.
Распределба на времето во вестите на Јавниот сервис
Упатството, исто така, ги опфаќа и правилата за бесплатното претставување на политичките субјекти на Собранискиот сервис, како и за пристапноста на изборните содржини за лицата со попреченост.
Во Упатството е наведено и времето кое политичките партии ќе го добијат во вестите на Јавниот радиодифузен сервис.
Во текот на изборната кампања, Јавниот радиодифузен сервис ќе го распредели времето во своите вести така што 30 отсто ќе биде наменето за активностите на партиите на власт, и тоа ВМРО-ДПМНЕ, Демократската партија на Србите во Македонија, Движењето БЕСА и за движењето За наша Македонија – ЗНАМ.
Триесет отсто од времето во вестите ќе биде посветено и на опозициските партии СДСМ, ЛДП, ДУИ, Демократската партија на Турците на Македонија и политичката партија Левица.
За активностите на партиите без пратеници и независните кандидати за известување ќе се оддели 10 отсто од времето во вестите.
Бесплатно претставување на Собранискиот сервис
За време на првиот круг од кампањата, Собранискиот сервис ќе обезбеди вкупно четири часа дневно за бесплатно политичко претставување.
Три часа ќе бидат наменети за кампањите на сите политички партии кои се застапени во Собранието. Во ова време ќе бидат емитувани претставувањата на ВМРО-ДПМНЕ, Демократската партија на Србите во Македонија, Движењето Беса, Движење За наша Македонија – ЗНАМ, СДСМ, ЛДП, ДУИ, Демократската партија на Турците на Македонија и Левица.
Еден час ќе биде посветен на подносителите на листи кои не се застапени во Собранието.
Дополнително, Јавниот радиодифузен сервис и телевизиите на државно ниво се обврзани да обезбедат содржини достапни за лицата со попреченост. Ова вклучува најмалку едно издание на вести и една друга емисија неделно, кои ќе бидат приспособени соодветно за нив и кои ќе се емитуваат во времето од 16 до 24 часот.