„Обединет Балкан за чист воздух“ е мотото на кампањата што ја започна Европскиот фонд за Балкан преку која се повикуваат надлежните институции од Западен Балкан и граѓаните со заеднички сили да спречат 13 500 предвремени смртни случаи годишно кои, како што велат, главно се припишуваат на изложеност на загадениот воздух кој содржи недозволено количество на ПМ-честички кои потекнуваат од електраните на јаглен кои се распространети ширум земјите на Западен Балкан.
„Обединет Балкан за чист воздух“ ја нагласува важноста на регионалната соработка неопходна за трансформација на енергетскиот системот и во борбата за заштита на животната средина, што истовремено би ги подобрило економијата и јавното здравје.
„Граѓаните на Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово, Србија и Северна Македонија се подеднакво изложени на загадувањето на воздухот. Дел од овие честички во воздухот произлегуваат од постројки за греење што користат фосилни горива, фабрики и застарената технологија за загревање на домаќинствата. Кампањата ‘Обединет Балкан за чист воздух’ ја потенцираат регионалната соработка како неопходност за трансформација на енергетскиот сектор и системот за заштита на животната средина, со што ќе се подобрат и економијата и јавното здравје. ПМ-честичките се поврзани со многубројни болести, почнувајќи од оние кои влијаат на срцето и респираторниот систем, до дијабетес, неплодност и рак. Колку е помала честичката, толку полесно и подлабоко може да навлезе во телото. Владините буџети не ги отсликуваат огромните трошоци за лекување на последиците од загадувањето на воздухот и изгубените години на живот кај граѓаните, а продолжуваат финансиски да поддржуваат проекти во секторот за јаглен. Освен тоа, опасните супстанции и соединенија што се пренесуваат преку воздухот ги зајакнуваат климатските промени, со поплави, суши и болести, што се појавуваат како последица“,
се вели во соопштението за регионалната кампања.
Оттаму посочуваат дека во 2016 година, 16 термоелектрани на јаглен на Западен Балкан, чиј број останува ист до денес, испуштиле повеќе сулфур диоксид (SO2) од сите 250 вакви постројки што работат во Европската Унија заедно.
„Додека термоцентралите во ЕУ се предмет на масовно затворање, Србија и Босна и Херцеговина остануваат посветени на своите планови за отворање нови“,
се вели во соопштението.
Понатаму, потсетуваат дека во ноември 2020 година, шесте земји заедно во Софија се обврзаа на Зелената агенда за Западен Балкан, со што презедоа обврска да ги следат политиките на ЕУ и нејзиниот европски зелен договор. Договорот предвидува достигнување на климатска неутралност, заедно со неутралност на јаглерод, до 2050 година.
„Јагленот полека останува само лошо сеќавање на глобално ниво, бидејќи сега е веќе поисплатливо да се градат соларни централи и фарми со ветерници, отколку да се одржува мнозинството од постојните термоцентрали. Опремата за производство на енергија од обновливи извори станува драстично поевтина. Компаниите што произведуваат и користат јаглен се соочуваат со зголемени трошоци за добивање лиценци за емисија на јаглерод диоксид и усогласување со еколошките прописи. Преку кампањата „Обединет Балкан за чист воздух“, ние бараме од носителите на одлуки да ги насочат своите политики и да преземат итни чекори за намалување на загадувањето на воздухот, во согласност со нивните заложби за Зелената агенда за Западен Балкан, усвоени во Софија на 10-ти ноември 2020 година“,
се вели во соопштението.
Зелената агенда за регионот подразбира регулирање на прекуграничното влијание на загадувањето на воздухот, усвојување стратегии за подобрување на квалитетот на воздухот, зголемување и унапредување на системите за мерење на квалитетот на воздухот и елиминирање на субвенциите за јаглен .
„Напуштањето на употребата на јаглен за производство на електрична енергија е најважната мерка за подобрување на квалитетот на воздухот. Дополнително, замена на котлите за греење во домаќинствата со еколошки почисти решенија, субвенции соларни панели на покривите на куќите и зградите, како и проекти кои помагаат во подобрувањето на енергетската ефикасност, се чекори што исто така може да имаат значајна улога“,
се додава во соопштението.
Кампањата „Обединет Балкан за чист воздух“ ќе биде реализирана во партнерство со Право на град од Белград (Србија), Институтот за животна средина и територијално управување од Тирана (Албанија), Екофорум од Зеница и Центарот за екологија и енергија од Тузла и Херцеговина, Сбункер од Приштина (Косово); Air Care од Скопје (Северна Македонија) и ОЗОН од Подгорица (Црна Гора).