Шефот на Делегацијата на ЕУ вели дека е загрижен од растечката политичка поларизација, особено во Собранието, поради што им порачува на „различните политички групи да седнат и да кажат – да, не се согласуваме за многу нешта, но се согласуваме за државните интереси, се согласуваме за ЕУ-агендата и за тоа дека сакаме да напредуваме„. „Тоа значи дека ќе има помалку употреба на европското знаме за да се скрати дебатата, но и дека законските решенија нема да бидат блокирани само зашто може да бидат блокирани“, вели Дејвид Гир во интервју за „360 степени“
Амбасадорот на ЕУ во земјава е охрабрен од новата динамика во односите меѓу Северна Македонија и Бугарија, но вели дека не сака да влезе во „игра на датуми“ за тоа кога би се случила деблокада на пристапниот процес на земјава
360°: Амбасадоре Гир, кога ја имаме во вид руската инвазија на Украина, дали има чувство на ургентност во Европската Унија, поврзан со Западниот Балкан и со динамиката како се одвива пристапниот процес?
Гир: Благодарам многу, Васко и за поканата да гостувам во „360 степени“. Прво, да почнеме со прашањето на руската инвазија на Украина зашто треба директно да кажеме каков е влогот, а тој е, како што знаете – директен напад врз територијалниот интегритет и суверенитет на друга земја. Но, повеќе од тоа, станува збор за директен предизвик за независноста на таа држава и правото на нејзините граѓани да ја следат демократската иднина, самите да носат одлука за иднината, како што ние го правиме тоа. Дополнително, тоа е предизвик за меѓународниот поредок кој е втемелен на меѓународното право и договорени правила. Наместо тоа имаме пристап базиран на „гола сила“ без оглед на цената, без оглед на тоа дали во Украина се гранатирани резиденцијални објекти, болници, како што видовме со родилиштето во Мариупол, училишта… Значи, ова е директен предизвик. Би сакал да ја искористам можноста и да го пофалам овдешното раководство за јасниот и недвосмислен став во изразената солидарност со Украина и со нејзиниот народ, притоа демонстрирајќи не само посветеност на насоките на ЕУ и поставувајќи се на иста линија со санкциите на ЕУ, туку и правејќи многу јасен морален избор.
Но, враќајќи се на прашањето што го отворивте – пристапниот процес, мислам дека е важно да се каже дека овие настани уште еднаш покажаа што навистина значи европската перспектива, зашто тоа го потенцира фактот дека европската перспектива нуди најдобра надеж за сите нас, за демократска иднина, за побезбедна, постабилна и попросперитетна иднина. Секако, има чувство на итност за тоа, зашто гледаме драматични настани во Украина. Но, таа итност не мислам дека ја менува основната методологија поврзана со пристапниот процес, а тоа е реформата. Темпото на самите реформи е за подготвување на оваа земја и другите држави кандидатки за членство во ЕУ. Тоа значи дека треба да се осигураме дека има систем на владеење на правото, систем кој спречува корупција, бизниси кои имаат можност да се натпреваруваат во единствен пазар од 450 милиони консументи кој е многу натпреварувачки пазар, дека луѓето може да се натпреваруваат на пазарот на трудот со вистински вештини и работни позиции. Тоа значи подготвување за членство и затоа не гледам скусување на процесот за спроведување реформи, зашто тоа не е во ничиј интерес и треба да се осигуриме дека земјата е целосно подготвена за членство за сите да можат целосно да ги уживаат бенефитите од членството кога државата ќе стане членка.
360°: Но, знаеме дека во овој момент, следниот чекор во пристапниот процес на Северна Македонија во Европската Унија, не зависи од ниедно од прашањата што ги споменавте – ниту од прашањето поврзано со владеење на правото, ниту од борбата против корупцијата, ниту од прашање поврзано со некакви економски параметри, туку од билатерално прашање со една земја членка на ЕУ, а тоа е Бугарија.
Гир: Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, самата кажа дека билатералните прашања не треба да го попречуваат пристапниот процес. Мислам дека е јасно што сакаме ние – Северна Македонија ги исполни условите за отворање на преговорите и сакаме тие да се отворат што е можно побрзо. Тука има две нивоа, многупати сме разговарале за нив. Прво, тоа е дебатата во рамките на Советот на ЕУ, а тоа е наша работа – да обезбедиме Преговарачката рамка која ги содржи условите за идните преговори да може да се договори што е можно побрзо, а за тоа треба согласност од сите 27 земји членки. Вториот елемент – билатералните прашања, кои се работи меѓу Северна Македонија и Бугарија, а ние отсекогаш сме ги повикувале двете страни да продолжат со меѓусебните разговори се со цел што е можно побрзо постигнување заемно прифатлив договор. Така што, мислам дека тука имаме различни елементи.
360°: Веројатно нема првпат да го слушнете ова прашање, но морам да ви го поставам. Има ли мерка, има ли лимит до кој можат да одат барањата на една земја членка кон една земја кандидат, земја аспирантка во пристапниот процес, во однос на таканаречените билатерални прашања? Може ли под билатерално прашање да се подведе начинот на кој ќе се ословува официјалниот јазик на една држава, во конкретниот случај македонскиот јазик?
Гир: Веќе ја цитирав претседателката на ЕК и она што таа го вели е дека не сакаме билатерални прашања да бидат дел од дискусиите и да го попречуваат напредокот во делот на пристапувањето. Сакаме да се фокусираме на прашањата кои ги споменав, а тоа се реформите, кои, патем, треба да продолжат без оглед на тоа дали преговорите би почнале денеска или утре. Повторно, билатералните прашања се засебни, тоа се прашања што треба директно да се надминат меѓу двете засегнати земји – Северна Македонија и Бугарија и ние соработуваме со земјите членки и Советот се обидува да постигне договор што е можно побрзо за да напредуваме и навистина да се фокусираме на прашањето на реформите кое веќе го потенцирав.
360°: Дали именувањето на јазикот на еден народ може да биде билатерално прашање?
Гир: За ова конкретно прашање се разговара меѓу двете земји, свесни сме за разликите меѓу двете земји кои се слушаат во јавноста и ние ги повикавме двете страни да соработуваат за да го надминат тоа прашање. Гледаме нова динамика, што е охрабрувачки, но тие прашања треба таму да се надминат. Точно е дека во самиот пристапен процес има фундаментални прашања кои треба да се почитуваат, а во нив се вклучени и правата на малцинствата. Но, не сакам да го помешам сето ова. Нормално е ЕК, во процесот на пристапување, да евалуира до кој степен земјата кандидат ги почитува тие фундаментални права. Тоа е дел од нормален процес.
360°: Сега ме носите на следното прашање. Имате ли став околу бугарското барање за вклучување на Бугарите во преамбулата на Уставот на Северна Македонија?
Гир: Ова навистина е прашање меѓу двете земји во дискуиите кои ги имаат. Тоа се суверени одлуки кои тие треба да ги преземат, не е до мене тоа да го коментирам и нема понатаму да коментирам.
360°: Имате ли увид во тековниот дијалог меѓу двете влади, на Северна Македонија и на Бугарија, имате ли некакви очекувања поврзани со тоа?
Гир: Она што го гледаме во изминатите месеци, од јануари наваму, е нова динамика во односите. Има работни групи, интензивирање на контактите што е многу охрабрувачки. Ова е добро, ова е позитивно, сакаме тоа да продолжи, да се одржи „моментот“ за овие прашања да се надминат и потоа да се отворат пристапните преговори, што е можно побрзо.
360°: Дали јуни е реалистичен датум кога може да се очекува пробив во овој процес и тргање на бугарското вето?
Гир: Разбирате дека не сакам да влезам во т.н. „игра на датуми“ – искушение да изберам еден датум или друг, кога тоа треба да се испорача… Она што би го рекол е дека во моментот има добра динамика, тоа да го одржиме, за преговорите да почнат што е можно побрзо.
360°: И други амбасадори овде, на земји членки на ЕУ, на пример холандскиот амбасадор, знае да каже „не врзувајте се за еден датум“, ама за Северна Македонија поминаа седумнаесет години од кога го доби кандидатскиот статус. Така што, не е навистина еден датум, ова станува прашање на декади.
Гир: Разбирам. Одлуката на највисоко ниво беше донесена во март 2020 година, земјата ги исполни условите да напредува и ние сакаме тоа да се случи што е можно побрзо. Имаше одложувања, досега не беше можно тоа да се оствари и разбирам дека граѓаните се фрустрирани зашто сакаат да видат напредок, сакаат да видат опиплива и вистинска корист од овој процес. Многу сум уверен дека ќе стигнеме таму, но не сакам да си играм со датуми зашто тоа можеби е нереалистично – да се даде еден, па друг датум и тоа е фокусирање на одредена временска рамка. Она што ни треба е динамизам, напор колку што е можно повеќе за да се премине линијата и да се отворат преговорите што е можно побрзо.
360°: Сите овие одлагања, оваа фрустрација за која зборувате, веројатно се причинава за, во овој момент, се помалата доверба на граѓаните во Европската Унија и во нејзиното влијание во Северна Македонија, па како ги коментирате резултатите од последните истражувања на јавното мислење кои го покажуваат тоа?
Гир: Потребна е одредена проверка на реалноста, ако прашате: што очекувате од пријател или партнер? Сакате да бидат со вас и во добри и во лоши времиња, сакате да бидат вклучени во сите аспекти од вашиот живот и сакате да инвестираат. Ако тоа го земете како стандард, само погледнете на ЕУ. Унијата и земјите членки, се далеку пред другите, најголем донатор на земјава, вклучувајќи ја и итната помош во период на кризи, како што беше при пандемијата кога обезбедивме медицинска помош, вакцини, но тука е и помошта што ја даваме – околу 100 милиони евра годишно. Насекаде низ земјава ќе видите патишта, системи за наводнување, системи за одлагање отпад, вклученост на млади, туристички проекти – сите тие се практични докази за постоење на нашето пријателство и на вистинската поддршка што ја обезбедува ЕУ. Ниту една друга држава или организација не е ниту приближно блиску до помошта од ЕУ. А во врска со нашите взаемни односи, од генерален аспект, еве земете ја трговијата – ЕУ и земјите членки се најголемите трговски партнери. 70% од извозот е наменет за ЕУ-земјите, 50% од увозот доаѓа од ЕУ. Во однос на инвестициите, зашто сакате да инвестирате во пријателите – повеќе од 60% од директните странски инвестиции во земјата се од членките на ЕУ. Тоа е опиплива поддршка како дополнување на политичката поддршка, која е различна и доаѓа во разни сегменти. Ги споменавте анкетите кои сум ги видел. Се согласувам со вас дека одложувањата на стратот на преговорите, очигледно, создаваат фрустрации и тоа, можеби, се одразува во дел од резултатите, но во истовреме е многу јасно дека има голема голема поддршка за ЕУ, граѓаните разбираат дека ЕУ-перспективата дава најдобра шанса за демократска, просперитетна, безбедна иднина. Сите други модели кои повремено се појавуваат во јавната дебата, кога подобро ќе ги погледнете – се растураат, а ЕУ останува најатрактивна. Затоа, во истите овие анкети, ќе забележите 68-процентна поддршка на граѓаните за ЕУ. Тоа не е причина за задоволство, зашто ние и тие што ја поддржуваат ЕУ треба да излезат во јавноста, да објаснат што прават и како се обидуваат да помогнат. Ние се ангажираме со граѓаните.
360°: Билатералното прашање со Бугарија не спречува да се сконцентрираме на ова што треба да значи пристапен процес во вистинската смисла на терминот, а тоа се реформи поврзани со владеењето на правото, со борбата против корупцијата, независноста и ефикасноста на судството итн. Од ваша перспектива, кои се главните области за грижа во овој момент во овие теми што ги споменав?
Гир: Сосема се согласувам дека фокусот треба да биде на реформите зашто, на крајот, тоа ќе го трансформира животот на граѓаните, тоа е во нивен интерес, тие сакаат подобри услуги, сакаат напредок во ова поле. Како што реков, целиот реформски процес во контекст на ЕУ опфаќа многу области. Една од основните е во делот на владеењето на правото, добро владеење, борба против корупцијата. Секако, имаше напредок и тоа го соопштувавме во нашите редовни извештаи, но моментот на напредок мора да се одржи, уште многу нешта треба да се направат. Неопходни се повеќе напори за зајакнување на судството и неговата независност и професиналност, треба да видиме соодветно справување со корупцијата на сите нивоа за да се покаже дека никој не е над законот и дека при случаи на корупцијата сторителите ќе бидат повикани на одговорност. Би сакал да споменам уште едно прашање за кое постои загриженост и за тоа зборувам од моментот кога дојдов во земјата во септември 2020 г. и кое оттогаш само се засили. Станува збор за политичката поларизација која особено ја гледаме во парламентот. Нормално е дека владата ќе предлага закони и, нормално, очекувано и здраво во една демократија е опозицијата да се спротивставува за тој процес на дискусија да резултира со најдобри политики и закони. Но, она што го гледаме е интензивен процес на поларизација и неопходно е сите од различните политички групи да седнат и да кажат – да, не се согласуваме за многу нешта, но се согласуваме за државните интереси, се согласуваме за ЕУ-агендата и за тоа дека сакаме да напредуваме. Сите партии, речиси сите партии се согласуваат дека сакаат напредок и оттука треба заедно да соработуваат за да се осигураат дека во парламентот ќе има напредок во ЕУ-агендата, дури и ако не се согласуваат за многу други работи. Тоа значи дека ќе има помалку употреба на европското знаме за да се скрати дебатата, но и дека законските решенија нема да бидат блокирани само зашто може да бидат блокирани. Конечно, кој трпи – граѓаните трпат, процесот на реформи забавува и граѓаните, гледајќи го тоа, се повлекуваат и стануваат фрустрирани од политичарите и од самата политика. Тоа не е добра ситуација во една демократија.
360°: Ако добро Ве разбирам, ова е порака и до Владата и до опозицијата?
Гир: Да, сите треба заедно да соработуваат во име на државниот интерес за да се напредува во реформската агенда. Речиси сите се согласуваат дека тоа е заеднички интерес и заедничка цел и затоа треба да соработуваат, вклучително и во парламентот.
360°: Кога се среќавате со премиерот и со лидерот на опозицијата, им го кажувате ли ова?
Гир: Кога се среќавам со сите, почнувајќи од градоначалници па се до највисокото ниво ќе ги правам истите поенти. Има заеднички интерес за напредок во европската реформска агенда – ве молам, да соработуваме заедно за тоа да го постигнеме, почитувајќи ги демократските принципи да не се согласувате и опозицијата да се спротивставува итн, но ве молам, не губете ја од вид главната цел, а тоа е напредок во реформскиот процес во интерес на граѓаните.
360°: И тие Ви велат – Ве разбираме, а потоа во пракса прават нешто сосема друго.
Гир: Мислам дека сите ја разбираат потребата од напредок во европската агенда, но потребна ни е акција.