Димитар Бечев, член на Советодавната група за јавна политика – Балканот во Европа (БИЕПАГ), во авторски текст ја анализира ситуацијата меѓу Северна Македонија и Бугарија откако Народното собрание во Софија го усвои францускиот предлог дополнет со уште неколку точки. Развојот на настаните Бечев го нарекува пирова победа за Бугарија и, според него, Софија, со своите постапки, успеала да се отуѓи од македонскиот народ
автор: Димитар Бечев (БИЕПАГ)
Значи, бугарското вето е префрлено во минатото. На 24 јуни Националното собрание во Софија со големо мнозинство гласаше за поддршка на планот на француското претседателство со Советот на ЕУ за решавање на спорот меѓу Бугарија и Северна Македонија. Предлогот, поднесен од партијата Демократска Бугарија, доби поддршка од целиот спектар, со исклучок на екстремно десничарската Преродба (Вазраждане) и популистичката Има таков народ (ИТН). Два дена откако гласањето за недоверба го собори коалицискиот кабинет на Кирил Петков, бугарските партии покажаа единство. Патот на Северна Македонија кон преговорите за членство во ЕУ сега е јасен, вели наративот. Ниту Албанија повеќе не се држи во место бидејќи беше заложник на ветото зашто нејзиниот ЕУ-процес е ефективно поврзан со оној на нејзиниот ЕУ сосед.
Во Скопје, сепак, нема веселба. За македонската влада францускиот предлог е отруен пехар. Тоа го поврзува суштинскиот почеток на преговорите со уставниот амандман со кој Бугарите се вметнуваат како една од конститутивните заедници на Северна Македонија. Тоа е тешко да се проголта за Македонците бидејќи таквата отстапка ја доживуваат како капитулација пред бугарската верзија на историјата на нивната земја. Софија го доведува во прашање историското постоење на македонска нација, секако пред 1945 година, а македонскиот јазик го смета за бугарски дијалект.
Спорот се намали и течеше речиси од раните 1960-ти кога Бугарската комунистичка партија го прифати национализмот и се откажа од дотогашното одобрување на македонската нација. До 1992 година Скопје можеше да смета на заштитната школка што ја обезбеди Југославија. Но, сега Бугарија, членка на ЕУ од 2007 година, ги сврте масите и ја витка раката на Северна Македонија. Земајќи ја инспирацијата од Грција, која речиси четвртина век ги блокираше Македонците, Софија го користи Брисел со цел да го малтретира својот сосед. Разбирливо е дека таквите тактики предизвикуваат огромна количина на незадоволство.
Во принцип, владата на Северна Македонија сигнализираше подготвеност да ги вметне Бугарите во преамбулата на Уставот, најверојатно заедно со Хрватите и Црногорците. Но, инсистираше да го стори тоа откако ќе почнат разговорите за членство. И Скопје сака да ги задржи билатералните односи надвор од преговорите, како и некаква форма на реферирање на македонскиот јазик и идентитет во преговарачката рамка. Скопје, исто така, се залагаше за гаранции дека Бугарија нема да ги блокира разговорите, поставувајќи дополнителни барања. Сепак, францускиот предлог не обрнува многу внимание на македонската позиција.
Многу набљудувачи (познавачи) на ЕУ гледаат опасен преседан. За нив, Бугарија го „европеизира“ билатералното прашање и со тоа го киднапира проширувањето. Тоа не е без преседан. Пред 2013 година, Словенија ја блокираше Хрватска поради територијалниот спор во врска со заливот Пиран во Јадранското Море. Но, она што е уште позагрижувачко овој пат е тоа што бугарските барања нешто да се направи со спорното минато се формално интегрирани во преговарачката рамка, тоа се наредбите за „марш“ подготвени од Советот на ЕУ за Европската комисија која ги спроведува вистинските разговори за членство. Со други зборови, Унијата – вклучувајќи ги и земјите-членки како Хрватска и Словенија кои некогаш беа дел од Југославија – колективно и се „собираат“ на Северна Македонија за да им удоволи на Бугарите.
Не е потребна голема фантазија за да се замисли како Хрватска во иднина го прави истиот трик со Србија или Црна Гора. Земјите-членки би можеле да развијат чувство за киднапирање на политиките на ЕУ. Таквите критичари тврдат дека единствениот начин да се спаси проширувањето, или пошироко, надворешната политика на ЕУ, е да се укине принципот на едногласност во корист на гласањето со квалификувано мнозинство. Нема да има повеќе уцени и барања за откуп од Бугарија, или Грција, или Унгарија.
Без разлика дали горенаведеното е изводливо или не, едно е сигурно – не би сакале да бидете во кожата на загрозениот премиер на Северна Македонија, Димитар Ковачевски. Тој се соочува со класична ситуација „проклето ако го правиш, проклето ако не го правиш“. Попуштањето пред Бугарија може да стави предвремен крај на неговиот краток мандат. Десничарската националистичка ВМРО-ДПМНЕ, која триумфираше на минатогодишните локални избори, му дише во врат. И таа е категорично против францускиот предлог.
Уште полошо, на Ковачевски му требаат гласовите на ДПМНЕ ако сака да ги изгласа уставните амандмани кои Бугарија, а потенцијално и ЕУ во целина, ги бара. Во исто време, на Северна Македонија и се презентира историска можност конечно да тргне на патот кон членство. Албанија, која некогаш заостануваше во редот, најверојатно ќе ги започне пристапните преговори. Еди Рама, откако со денови удира врз Бугарија, сега ја смени својата мелодија. Тој му се заблагодари на поранешниот премиер Бојко Борисов (иронично, одговорниот за ветото) што се погрижил гласањето во бугарскиот парламент да помине. Ковачевски е оставен сам. Тој е влечен во различни правци од ЕУ и од неговите гласачи. Премиерот го отфрли францускиот предлог, но можеби ќе му биде тешко да ја задржи позицијата.
Изгледа дека Бугарија постигна голем дипломатски удар со тоа што ја обедини ЕУ за нејзината кауза. Сепак, на долг рок, тоа е пирова победа. Бугарските политичари отуѓија народ кој, според учебниците, е нивен етнички роднина. Битката за срцата и умовите што Софија наводно ја водела е изгубена. Некои од штетите на крајот може да се санираат, но тоа ќе потрае долго време. Кавгата меѓу соседите веројатно ќе деескалира, но таа може наскоро да се врати со одмазда.
За авторот:
Димитар Бечев (д-р, Универзитетот во Оксфорд) е виш соработник во Атлантскиот совет, Вашингтон. Претходно тој беше виш визитинг соработник на Европскиот институт, Лондонската школа за економија. До 2014 година, тој беше виш политички соработник и шеф на канцеларијата на Европскиот совет за надворешни односи во Софија. Тој е исто така поврзан со студиите за Југоисточна Европа на Оксфорд, истражувачка програма со седиште во колеџот Сент Антониј, Оксфорд. Бил визитинг професор на Универзитетот Хитоцубаши во Токио, предавач на Универзитетот во Софија, Бугарија, како и научен соработник на Лондонската школа за економија и општествени науки и визитинг стипендист на Центарот за европски студии на Универзитетот Харвард.