Во пресудата што би можела да го одреди нејзиниот углед, Европскиот суд на правдата ќе одлучи дали Комисијата ги прекршила правилата за транспарентност со одбивањето да ја објави содржината на нејзините текстуални пораки со извршниот директор на „Фајзер“, Алберт Бурла
Наследството на Урсула фон дер Лајен како претседател на Европската комисија ќе се соочи со голем предизвик оваа недела кога Европскиот суд на правдата ќе донесе пресуда за тајните пораки што таа ги разменила со директорот на фармацевтската компанија „Фајзер“ која склучи договор за вакцини со Брисел вреден милијарда евра.
Во пресудата што би можела да го одреди нејзиниот углед, Европскиот суд на правдата ќе одлучи дали Комисијата ги прекршила правилата за транспарентност со одбивањето да ја објави содржината на нејзините текстуални пораки со извршниот директор на „Фајзер“, Алберт Бурла.
Одлуката што ќе биде донесена во среда, позната како „Фајзергејт“, ќе има далекусежни последици за начинот на кој врвните функционери на ЕУ водат бизнис зад затворени врати и би можела да фрли сенка врз вториот петгодишен мандат на Фон дер Лајен како претседател на Комисијата, кој започна на 1 декември.
Дали текстуалните пораки се официјален документ
Сржта на прашањето е дали текстуалните пораки треба да се сметаат за документи и според тоа да бидат подобни за објавување во име на транспарентноста. Додека активистите и многу надворешни набљудувачи тврдат дека тие треба да се третираат како и секоја друга форма на официјална комуникација кога станува збор за спроведување политики, Комисијата не се согласува.
Случајот е правно незгоден за Фон дер Лајен, бидејќи таа не само што лично го одобри најголемиот договор за вакцини во ЕУ вреден милијарди евра, туку и претседава со самата институција задолжена за спроведување на законите на ЕУ, вклучувајќи ги принципите на транспарентност и одговорност.
Доколку судот пресуди против неа, тоа би можело да послужи како политичко оружје од широк спектар за нејзините критичари. Исто така, тоа би било голем срам, со оглед на тоа што поминаа само неколку месеци откако таа јавно вети дека ќе ги брани стандардите за транспарентност, ефикасност и интегритет во нејзиниот втор мандат.
„Оваа судска одлука би можела да биде пресвртница за транспарентноста во ЕУ. Кога станува збор за клучни одлуки, особено оние што влијаат на јавното здравје, треба да се избегнува тајност“,
рече Шари Хиндс, службеник за политика на ЕУ во невладината организација „Транспаренси интернешнл“.
Случајот го покрена „Њујорк тајмс“
Случајот го покрена „Њујорк тајмс“, кој ја тужеше Комисијата во 2022 година поради нејзината одлука да не ги објави пораките.
Договорот, финализиран во мај 2021 година, вклучуваше обврска од страна на ЕУ да купи до 1,8 милијарди дози од вакцината против ковид-19 на „Фајзер-Бионтек“, убедливо најголемиот договор што Брисел некогаш го потпишал. Тој предвидуваше испорака на нарачаните 900 милиони дози до 2023 година, со опција за нарачување дополнителни 900 милиони.
Европскиот омбудсман во 2022 година утврди дека одлуките на Европската комисија за контроверзните пораки претставуваат лошо управување. Емили О’Рајли, која беше омбудсман од 2013 до 2025 година, го нарече тоа повик за будење за институциите на ЕУ.
Таа оцени дека транспарентноста се намалила под водство на Фон дер Лајен и беше особено критична кон самата Фон дер Лајен, обвинувајќи ја претседателката на Комисијата, во интервју за „Политико“ минатата година, за создавање култура на прикривање информации од политички причини.
О’Рајли, исто така, го критикуваше отсуството на Фон дер Лајен од единственото рочиште одржано досега во случајот:
„Единствената личност што можеше да ни каже сè, не беше присутна“,
забележа таа.
Комисијата објави дека никогаш не негирала дека имало размена на текстуални пораки со извршниот директор на „Фајзер“.
„Во тоа време, кога светот поминуваше низ тешка пандемија, многу лидери редовно контактираа со извршните директори на фармацевтските компании. Размената на пораки не значи дека за договорите се преговарало на тоа ниво“,
додаде Европската комисија.
„Транспарентноста е од најголема важност за Комисијата и Фон дер Лајен“
Комисијата изјави дека транспарентноста е од најголема важност за Комисијата и претседателката Фон дер Лајен и дека значаен напредок е постигнат во последните години во однос на отвореноста, одговорноста и јасната комуникација.
Судиите од пониско ниво во истиот суд на ЕУ веќе пресудија против одлуката на Комисијата да ги редактира големите делови од договорот за вакцината пред тој да биде достапен, што извршната власт го оправда со основа на заштита на приватноста на вработените и комерцијалните интереси на компаниите.
Тили Мец, една од петте европратенички од Зелените кои го поднесоа случајот на суд, праша кој или што стои зад неподготвеноста на Фон дер Лајен да споделува информации:
„Добива лоши совети. Ако сакате јавноста да има доверба во политичарите и во она што го прават, мора да ставите акцент на транспарентноста“,
рече таа.
За случајот, за кој ќе се одлучува в среда, судот одржа рочиште во ноември во Луксембург. Големиот судски совет на судот посочи дека е скептичен во врска со одбивањето на Комисијата да ги објави пораките.
Притисокот врз Фон дер Лајен се зголемува и во еден посебен случај. Канцеларијата на европскиот јавен обвинител, која е одговорна за истрага на сериозни финансиски кривични дела против финансиските интереси на ЕУ, потврди дека ја истражува Комисијата во врска со нејзиното постапување со набавката на вакцини.
Во март, главната европска обвинителка Лаура Ковеси потврди дека нејзината канцеларија неодамна ги испрашувала претставниците на Комисијата за начинот на кој се воделе преговорите за вакцините.