Пред Нова година мнозинството донесе законски измени со кои повеќе нема потреба документите, како извод од матична книга, да се подигнуваат од подрачни канцеларии. Наместо тоа, може документот да се нарача и добие по интернет и ако е потребен за покажување, едноставно да се отпечати на обичен печатач
Извадивме такви документи и направивме тест. Изводот кој наместо печат има „кју ар код” го примија во Фондот за здравствено осигурување. Не го примија во банка, каде ни побараа документ со печат
На 27 декември пратениците ги изгласаа измените на Законот за електронски документи. Главната новина е тоа што документите издадени од државните институции, а стекнати по електронски пат, ќе важат исто како и класичните со печат.
„Кога ќе извадите некоја услуга од порталот, еве да земеме уверение за државјанство, долу таа е потпишана со кју-ар код, со времен жиг, електронски потпис, но кога ќе отидете во суд или некој друга инстиуција да го приложите, ќе ви кажат ова не е оригинален документ туку фотокопија. Со измени на законот, овој испечатен електронски документ, ќе има иста важност како да е со обичен син печат“,
порача министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски (03.01.2025г.)
Дали сега и навистина така? Дали државните институции и приватните правни лица ги почитуваат новите законски правила? Проверивме преку два примера – во банка и во Фондот за здравствено осигурување.
Откако ќе се регистрирате, а потоа и ќе се најавите на порталот uslugi.gov.mk. може да поднесете барање за издавање на различни документи. Како физичко лице или како компанија. Според податоците на веб-страницата, меѓу најчесто бараните услуги од граѓаните се потврди за неосудуваност, за работен стаж, како и дозволи за поседување оружје.
За да ги тестираме институциите дали ги прифаќаат електорнските документи, аплициравме со барање за извод од матичната книга на родените. Мене ми беше потребен за да отворам сметка во банка на малолетната ќерка. На колегата, пак, за да ги ажурира податоците, односно за да ги исправи двете грешни букви во презимето на неговиот малолетен син во системот на Фондот за здравствено осигурување.
Услугата не чинеше по 164 денари. Кај колегата, известувањето дека изводот е готов, стигна речиси веднаш. Само 20 минути од поднесувањето на барањето.
Откако ја утврди точноста на податоците, го испечати документот и се упати во подрачната единица на Фондот.
„За промена на лични податоци на дете, грешни се во здравствена книшка уште од раѓање. Еве изводот и чекајте неговата книшка. –Брзо, готово е. –Поправено е, значи? Поправено. Добро“,
беше дел од разговорот со службеничката во Фондот за здравствено осигурување.
Завршивме работа за помалку од една минута. Службеничката ни кажа дека без проблем ги примаат електронските изводи.
Моето барање за извод од матичната книга на родените за мојата ќерка го поднесов во ист ден со колегата. Документот ми стигна по еден работен ден. Како и колегата, го испринтав и тргнав во проверка дали ќе биде вреднуван како оној со син печат. Целта беше да отворам трансакциска сметка за дете, за што е потребно барање, моја лична карта и извод од детето. Со документите се упативме во експозитура на една банка во Скопје. А таму…
„Добро, значи сега ќе се вратам само заради оригинал документ од извод. –Да, и ова мора да биде пополнето, барањето. -Нели имаше сега некој закон од јануари дека важат како документи? -Па не, кај нас мора да ги зимаме така оригинали, не смееме да примаме копија од ништо“,
беше дел од раговорот на шалтер во банка.
И покрај печатот и кодот кој ги содржи изводот, во банка не го прифатија овој документ.
Според измените на Законот за електронски документи, предвидено е сите институции да ги прифаќаат електронски издадените, исто како оригинални. Во членот 3 од измените се наведува:
„Секој јавен орган или приватно правно лице до кое се доставува печатена форма на електронскиот документ од ставот (2) на овој член, може да направи проверка на неговата валидност преку скенирање на кодот на долниот десен агол на печатената форма на електронскиот документ (QR-код), кој ја содржи локацијата каде што може да се добие“,
се наведува во Законот за електронски документи.
Па, со нашето искуство од терен, се обративме до Министерството за дигиталната трансформација. Прашавме дали го следат спроведувањето на законот и зошто дел од правните лица одбиваат да ги примаат документите како оригинали?
Министерот Стефан Андоновски го повтори она што го пишува на хартија – дека законот важи за сите. Но, додава, ќе остави простор за прилагодување, бидејќи измените се на сила помалку од еден месец.
„Законот вели дека секој електронски документ којшто е изработен од државен орган, може да се користи во неговата печатена форма исто како оригинален документ. Претпоставувам дека недостатоците коишто се појавуваат или отпорот кај некои институции ќе постои и затоа имаме двоен пристап. Ќе направиме ако треба и поголема кампања на социјалните медиуми со којашто ќе објасниме на инситуциите како да ги прифаќаат документите и второ, подготвуваме и упатство за граѓаните како да си ги заштитат своите права. Во случај да забележат дека правото не можат да си го остварат, како во вашиот случај што го спомнавте, кој е начинот на којшто можат да реагираат. Дали да реагираат на лице место или да го контактираат нашето министерство“,
потенцира министерот за дигитална трансфромација Стефан Андоновски.
Во законот се предвидени и инспекциски служби, како и казнени одредби за оние субјекти што нема да го почитуваат.
„Ќе биде потребно подолго време, што значи во текот на 2025 година ќе направиме напор што побрзо да лиценцираме определен број на инспектори и да започне како сектор во рамки на министерството. Доколку се појави потреба нивните обврски да се зголемуваат, тогаш ќе размислуваме за посебен инспекторат, но ќе ги имаат во рамки на министерствотo сите надлежности што им се утврдени, со новата систематизација која исто така стапи на сила на 1 јануари, ние ги утврдуваме работните позиции и сега веќе започнуваме со тренинг, обука на кадрите“,
додава Андоновски.
А додека инспекторите да почнат со работа, од министерството најавија дека ќе објават и ќе испратат упатство до институциите и до приватните правни лица. Во него детално ќе биде објаснето како да ги прифаќаат електронските документи.